مرتضی نی‌داوود
مرتضی نی‌داوود (۱۲۷۹ اصفهان – ۲ مرداد ۱۳۶۹ سان فرانسیسکو) موسیقیدان، آهنگساز و نوازندهٔ تار اهل ایران بود. او در خانواده‌ای یهودی و دوستدار موسیقی پرورش یافت.[1]
| مرتضی نی‌داوود | |
|---|---|
 مرتضی نی‌داوود | |
| اطلاعات پس‌زمینه | |
| زاده | ۱۲۷۹ خورشیدی اصفهان، ایران |
| درگذشته | ۲ مرداد ۱۳۶۹ (۹۰ سال) سان فرانسیسکو، آمریکا |
| ژانر | موسیقی سنتی ایرانی |
| ساز(ها) | تار، تنبک |
| همکاری‌های مرتبط | قمرالملوک وزیری |
| سازهای اصلی | |
| تار | |
| استاد(ها) | آقا حسینقلی، درویش خان |
| علت سرشناسی | تصنیف مرغ سحر |
زندگی‌نامه
مرتضی نی‌داوود در سال ۱۲۷۹ در خانواده‌ای یهودی[1] در محلۀ یهودی‌نشین شهر اصفهان به دنیا آمد، ولی در سن ۳ سالگی به همراه خانواده‌اش به تهران رفت و در آنجا ساکن‌شد.[2] در برخی منابع محل تولد او اصفهان و در دانشنامه ایرانیکا تهران ذکر شده‌است.[3] در کودکی استعداد موسیقی وی آشکار شد و پدرش «بالا خان» که خود اهل موسیقی بوده و با تار و تنبک آشنایی داشت، او را نزد «رمضان ذوالفقاری» (از شاگردان آقا حسینقلی) برد. مرتضی خان به مدت هفت ماه تحت تعلیم رمضان ذوالفقاری قرار گرفت و سپس نزد آقا حسینقلی رفت و به مدت دو سال و نیم نیز از آموزش‌های این استاد بهره جست.
وی بعد از آقا حسینقلی، نزد شاگرد برجسته او درویش خان ردیف موسیقی و نواختن تار را آموخت و پس از سه سال موفق به دریافت نشان «تبرزین طلایی»، که به شاگردان ممتاز داده می‌شد، شد.
از شاگردان مشهور مرتضی نی‌داوود، فرهنگ شریف است.
فعالیت‌ها
نی‌داوود در اوایل ۱۳۰۴ اقدام به تأسیس کلاسی برای تدریس تار و ردیف موسیقی ایرانی نمود و اسم آن را به احترام استادش، درویش نام‌گذاری کرد که پس از مرگ نابهنگام استاد درویش خان ادامه آموزش شاگردان استادش را نیز در آنجا برعهده گرفت.
آشنایی او با قمرالملوک وزیری در یک محفل خصوصی منجر به کشف یکی از بزرگ‌ترین استعدادهای آواز ایرانی می‌شود که در ادامه به همکاری آن دو انجامیده و قمر با آموختن از او بسیاری از ترانه‌های مشهور خود را اجرا کرد. بیشتر تصنیف‌ها و آوازهای قمر از سال ۱۳۰۶ به بعد با تار مرتضی خان نی‌داوود همراه بوده‌است.
نی‌داوود پس از تأسیس رادیو مانند هنرمندان دیگری چون رضا محجوبی، علی اکبر شهنازی، حبیب سماعی، ابوالحسن صبا و موسی معروفی، به همکاری با رادیو پرداخت. او برای خوانندگان معروفی چون قمرالملوک وزیری، ملوک ضرابی، روح‌انگیز، ادیب خوانساری، جواد بدیع زاده و غلامحسین بنان تصنیف ساخته یا با آوازشان تار نواخته‌است.
وی در سال ۱۳۴۸ اقدام به اجرا و ضبطِ حدود ۳۰۰ گوشه از ردیف موسیقی ایرانی نمود که توسط «انتشارات ماهور» چاپ و نشر یافته‌است.
پیش‌درآمد اصفهان اثر مرتضی نی داوود، با تنظیم مرتضی حنانه موسیقی عنوان بندی مجموعه تلویزیونی "هزاردستان" ساخته علی حاتمی می باشد. همچنین این قطعه با تنظیم فریدون شهبازیان روی شعری سروده فریدون مشیری و با صدای علیرضا افتخاری اجرای با کلام نیز داشته است.
مرتضی نی‌داوود، سال‌ها در خیابان منوچهری تهران مغازه لوازم خانگی داشت، ولی بعد از حدود ۳۰ سال در سال ۱۳۵۵ تقریباً دو سال قبل از انقلاب اسلامی ایران به همراه فرزندانش به آمریکا مهاجرت کرد و در شهر سان فرانسیسکو ساکن شد و تا آخر عمرش در آن شهر زندگی کرد.
درگذشت
وی در ۲ مرداد سال ۱۳۶۹ به علت کهولت سن در سن نود سالگی در آمریکا درگذشت.
آثار
- تصنیف مرغ سحر
- تصنیف شاه من، ماه من (پیش‌درآمد اصفهان)
- تصنیف مرغ حق
- تصنیف آتش دل
- تصنیف خروسک دم نزن وقت سحر نیست با صدای ملوک ضرابی
- ترانه نازکی مثل گل با صدای شاهرخ
- اجرای مفصل گوشه‌ها که توسط مؤسسهٔ ماهور منتشر شده‌است.
منابع
- انجمن کلیمیان تهران: زندگی و حضور مؤثر مرتضی نی‌داود در موسیقی ایران، نوشتۀ هارون یشایایی، نوشته‌شده در بهار ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۱ دی ۱۳۹۸.
- آموزشگاه موسیقی انوشه: مرتضی نی داوود، نوازندۀ تار، نوشته‌شده در ۳ خرداد ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۱ دی ۱۳۹۸.
- حسینی دهکردی، مرتضی، مرتضی نی‌داود، در دانشنامۀ‌ایرانیکا، نوشته‌شده در ۲۰ ژوئیۀ ۲۰۰۵؛ بازدید در ۱ ژانویۀ ۲۰۲۰.
پیوند به بیرون
- نوشته دکتر محمود خوشنام در وبگاه بی. بی. سی
- فیلمی از اجرای خصوصی ایشان همراه ویولون محمود ذوالفنون در یوتیوب
