بیژن سمندر

بیژن سمندر در سال ۱۳۲۰ در شهر شیراز از مادر و پدر شیرازی به‌دنیا آمد. پدر او «احمد سمندر» دکتر داروساز و مادر او، «لیلی» بود. پدر بیژن، نخستین مشوّق او در راه هنر بود که او را از خردسالی با خرید سه‌تار به راه هنر راهنمایی کرد.[1] دبستان تا کارشناسی را در شیراز به‌سر برد. آغاز درخشش او در دبیرستان سلطانی شیراز تحت راهنمایی‌های علی‌محمد کامرانی، معاون آن هنگام دبیرستان که دایی او نیز بود آغاز شد. با توجه به اعزام برترین دانش‌آموزان به اردوی رامسر و برگزاری مسابقات کشوری در آن محل، او در هر سال تحصیلی در یک رشته در ایران اول شد. سال اول مقام نخست در مسابقهٔ خط و خوش‌نویسی در سراسر ایران؛ سال دوم مقام نخست در مسابقهٔ ادبیات در سراسر ایران؛[1] سال سوم مقام نخست مسابقهٔ موسیقی در سراسر ایران و اعزام به اروپا را به‌دست‌آورد.

او در سال‌های جوانی به همراه برادران خود کاووس و سیروس سمندر و برخی دیگر گروهی به نام «گروه برادران سمندر» را تشکیل داد. آن‌ها در این گروه به نواختن ساز و شعر و ترانه‌خوانی می‌پرداختند. در این گروه، بیژن، تار، سیروس، فلوت، و کاووس که بعدها کارشناس هنرهای زیبا شد تنبک می‌نواخت.

سمندر، مدرک دکتری خود را در رشتهٔ ادبیات در دانشگاه تهران کسب کرد. با توجه به علاقهٔ به هنر، دکترای معماری خود را در شهر واشینگتن، دی.سی. دریافت کرد.[1]

او بنیان‌گذار سرودن شعر به گویش شیرازی بود. پرآوازه‌ترین سروده او برای مردم شیراز این سروده‌است: «اِی شهر شاعر پَروَرو، شیراز از گل بهتَرو، کو شاعِرو، کو دِلبَرو، کو ساقی‌و، کو ساغَرو.»[1] از کتاب‌هایش با گویش شیرازی می‌توان از مجموعه شعر و تفسیر با عنوان‌های شعر شیراز و شعر شهر نام برد که هر دو اثری پژوهشی و کاوشگرانه در فرهنگ عامیانهٔ مردم شیراز است. به گفته خود او، «بهتر است اکنون درمورد خود پژوهش کنیم و اثر به جا بگذاریم تا بعدها خارجی‌ها درمورد ما پژوهش کنند» که البته این کنایه از برگردان و رمزگشایی خط میخی توسط خارجی‌ها بود. (مصاحبه رادیو زمانه)

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به آمریکا مهاجرت کرد[1] و در آن کشور شیوهٔ تازه‌ای در شعر ایرانی بنیاد نهاد و نشانه آن کتاب میکس شعر است که هر بیت آن از یک مصراع پارسی و یک مصرع انگلیسی تشکیل شده‌است. او در آمریکا دکترای رشته حقوق خاورمیانه و آسیا را دریافت کرد.[2]

انتشارات کتاب گویا به‌مناسبت چهار دهه کنش هنری او، مراسم یادبودی با عنوان ایران خلیج فارس (Iran Persian Gulf) در تاریخ شنبه ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ میلادی در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، تالار فروید به گردانندگی هما سرشار، با سخنان جمال عابدی، عباس توفیق، کورش امیرجاهد و کیخسرو بهروزی برگزار کرد. سمندر به‌علت بیماری به‌سختی توانست در این مراسم شرکت کند.[3]

اشعار بیژن سمندر توسط بسیاری از خواننده‌ها اجرا شده‌اند.

از پرآوازه‌ترین آن‌ها که رکورد بیشترین ترانه خوانده شده توسط خوانندگان حرفه‌ای ایرانی، خارجی و غیر حرفه‌ای را دارد ترانه گل سنگم است که توسط تعدای زیادی خواننده خوانده شده‌است که می‌توان از بین آن‌ها اِمِل سایِن (خوانندهٔ تُرک) و هایده، ستار، دریا دادور، شینی ریگزبی، احمد ظاهر (خواننده افغان)، ریتا، داوود مبارکی، جبرئیل، علی ارشدی و … را نام برد.[4][5]

بزرگداشت بیژن سمندر سالن حافظ شیراز؛ ۱۳۹۷

بیژن سمندر که از سال ۱۳۸۷، به بیماری پارکینسون مبتلا بود در مرکز مراقبت از این‌گونه بیماران بستری شد و پس از تحمل ۱۰ سال بیماری، در تاریخ ۱۷ دی ۱۳۹۷ در سن ۷۷ سالگی در آمریکا درگذشت.[6][7]

به دنبال مرگ بیژن سمندر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۹۷ مراسم بزرگداشتی با نام «کوچ شاعر، شعر شهر» در تالار حافظ شیراز به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و انتشارات نوید گویی شیراز و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس و هماهنگی خانواده او با حضور ادبا و شعرا و فرهیختگان شیرازی و خانواده بیژن سمندر برگزار شد.[8][9]

همزمان با این مراسم کتاب کوچ شاعر شعر شهر: یادمان استاد بیژن سمندر توسط دانشنامه فارس به چاپ رسید که بین شرکت کنندگان در مراسم توزیع شد این کتاب شامل گزیده‌ای از شعرها و عکس‌هایی از وی و خانواده‌اش و همچنین زندگینامه سمندر بود.[10]

• چرا برگشتی-افضل
• خوشگله-افضل
• نازنین-افضل

• پَرَندوش (مجموعه شعر) سیاه‌مشق‌های شاعرانه
• شعر شیراز (مجموعه شعر و تفسیر) به لهجهٔ شیرازی، تحقیق و پژوهش در فرهنگ مردم شیراز
• شعر شهر (مجموعه شعر و تفسیر) به لهجهٔ شیرازی، کاوش در فرهنگ عامیانهٔ شیراز
• میکس شعر (مجموعه شعر فارسی و انگلیسی)، پدیده‌ای تازه در شعر فارسی، چاپ آمریکا
• سمندر (مجموعه شعر) چاپ آمریکا
• شعرک‌های ژاپنی (ترجمه) با مقدمه‌ای پیرامون تاریخ و ادبیات ژاپن
• ترانک (مجموعهٔ ۱۱۰ ترانه)

• امور کنسولیِ سفارت ایران - واشینگتن
• رابط وزارت اطلاعات در ادارهٔ اطلاعات سازمان ملل متحد
• نمایندهٔ رادیو تلویزیون ملی ایران در اتحادیهٔ رادیو و تلویزیون‌های آسیا
• کارشناس فرهنگی ممالک آسیایی و آفریقایی
• ادارهٔ شعر و ترانهٔ گروه موسیقی تلویزیون ملی ایران
• ادارهٔ آرشیو فیلم ایران
• ادارهٔ امور بورس دانشجویان مقیم خارج (وزارت فرهنگ و هنر)
• سردبیر رادیو ایران (کمیتهٔ نمایشات)
• سردبیر رادیو ایران (کمیتهٔ جوانان)
• سردبیر ماهنامهٔ هنر و مردم (نشریهٔ تحقیقی و علمی وزارت فرهنگ و هنر)

• مقام نخست در مسابقهٔ خط و خوشنویسی در سراسر ایران (دوران تحصیل)
• مقام نخست در مسابقهٔ ادبیات در سراسر ایران (دوران تحصیل)
• مقام نخست در مسابقهٔ موسیقی در سراسر ایران و اعزام به اروپا (دوران تحصیل)
• اجرای کنسرت در تلویزیون و مراکز فرهنگی کشورهای اروپایی
• اجرای کنسرت در مراکز فرهنگی و علمی آمریکا

• سرود مهرگان (برندهٔ مسابقهٔ بین شاعران و آهنگسازان کشور)
• سرود روز پدر (برندهٔ مسابقهٔ بین شاعران و آهنگسازان کشور)
• سرود بین‌المللی چمبوری پیشاهنگی (انگلیسی و فارسی) برای اجتماع بین‌المللی پیشاهنگان جهان

(ملودی و رهبری اجرای سرودهای یادشده از حشمت سنجری است)

• آلبوم تار (صفحهٔ ۳۳دور استریو)، تولید نیویورک (لیریکورد کمپانی)
• آلبوم شعر و آواز موسیقی (صفحهٔ ۳۳دور استریو)، تولید نیویورک (لیریکورد کمپانی)
• صدای شاعر: کاست شعرهای شیرازی با تار و سه‌تار شاعر (تولید تهران - برای جشن‌های فرهنگ و هنر فارس)
• صدای شاعر: کاست شعرهای شیرازی با تار شاعر، تولید شیراز
• موسیقی متن اشعار حافظ (سه‌تار سُلو) کاست (از انتشارات رادیو - لس‌آنجلس)
• مثنوی کوتاه سرنوشت (حاوی تار و اشعار و آهنگ‌های شاعر؛ کاست شماره ۳۵۰ شرکت ساندکس - لس‌آنجلس)
• دشتر و دیلمان (حاوی تار و اشعار شاعر؛ کاست شماره ۱۲۴ شرکت ترانه - لس‌آنجلس)

• راه شیراز برای تو دوره
• دم شاه‌چراغ زیر چلچراغ وعده کردی
• پشت فرمونداری

• درگذشت بیژن سمندر در تبعید (برنامه ویژه بی.بی.سی (ویدیو)
• کتاب سمندر، چاپ انتشارات دانیسی، لس‌آنجلس
• مصاحبه با بیژن سمندر، رادیو
• مقالهٔ شهنام کامرانی در مورد بیژن سمندر در وبلاگ مربوط
• پیچ مارتیک در ویکی‌پدیای فارسی
• پیج ترانه ترانه‌شناسی حسن شماعی‌زاده در ویکی‌پدیای فارسی
• یادی از «بیژن سمندر» در پی درگذشتش، ایسنا، ۱۸ دی ۱۳۹۷

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به بیژن سمندر در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• «نوروز رسیده‌است...»؛ ویدئوی شعرخوانی بیژن سمندر در تلویزیون سیمای آشنا، لس‌آنجلس، ۱۹۸۵
• اجرای زندهٔ ترانهٔ «گل سنگ» (سرودهٔ بیژن سمندر) با صدای هایده در تلویزیون ملی ایران، ۱۹۷۷ (ویدئو)
• بیوگرافی بیژن سمندر
• درگذشت بیژن سمندر