تاریخ اقتصادی ایران

توسعه اقتصادی ایران قبل از سال 1979 بسیار سریع بود. این کشور به طور سنتی یک جامعه کشاورزی بود کهدر دهه 1970 کشور صنعتی سازی و نوسازی اقتصادی قابلتوجهی را تجربه کرده بود .این سرعت رشد تا سال 1978 به طرز چشمگیری کاهشیافته بود زیرا فرار سرمایه درست قبل از انقلاب 57 به 30 تا 40 میلیارد دالر 1980 دالر آمریکا رسید.


    پس از انقالب 1979 ،دولت ایران چهار اقدام اصالحی انجام داد:

    1. ابتدا دولت کنترل همهی صنایع از جمله شرکت ملی نفت و همه بانکهای ایرانی رادر اختیار گرفته و آنها را ملی کرد.
    2. قانون اساسی جدید اقتصاد در 3 تقسیم بخش های مختلف، یعنی «دولت»، «تعاونی» و «خصوصی» که بیشتر کسب و کار در اختیار دولت قرار میداد.
    3. فعالیت دولت جمهوری اسالمی با استفاده از برنامه ریزی مرکزی برای کنترل اقتصاد، وجود رهبری انقلاب، رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی در کنار ایجاد برنامه های اجتماعی و اقتصادی 5 ساله آغاز شد.
    4. دولت کنترل قیمت ها و یارانه ها را در دست گرفت.

    اهداف بلندمدت دولت از زمان انقلاب عبارتاند از: استقلال اقتصادی، اشتغال کامل و استاندارد راحت برای زندگی شهروندان، اما در پایان قرن بیستم، اقتصاد کشور با موانع بسیاری مواجه شده است. جمعیت ایران بین سالهای 1980 و 2000 بیش از دو برابر شد و بهطور فزایندهای جوانتر شد. اگرچه تعداد نسبتاً زیادی از ایرانیان به شغل کشاورزی مشغولاند اما از دهه 1960 تولیدات کشاورزی بهطور مداوم کاهشیافته است. کشور ایران در اواخر دهه 1990 به یک واردکننده عمده مواد غذایی تبدیل شده بود. در آن زمان، مشکالت اقتصادی در حومه شهرها منجر به مهاجرت تعداد زیادی از مردم به شهرها شد.

    جنگ هشت ساله با عراق دست کم 300 هزار کشته از کشور ایران و بیش از 500 هزارزخمی برجای گذاشت. هزینه جنگ برای اقتصاد کشور حدود 500 میلیارد دالر بود. دولت پس از پایان جنگ با عراق در سال 1988 تالش کرد تا بخشهای ارتباطی، حمل و نقل، تولید، مراقبتهای بهداشتی، آموزشی و انرژی کشور)ازجمله تأسیسات احتمالی انرژی هسته ای آن ( را توسعه دهد. ایران در این سالها روند ادغام این زیرساختها را آغاز کرد. ارتباطات و زیرساختهای حملونقل با کشورهای همسایه را توسعه بخشید.

    رهبر معظم انقالب آیت االله خامنه ای و رئیس جمهور احمدی نژاد از سال 2004 تالش کردهاند اصالحاتی را انجام دهند که منجر به خصوصی سازی ایران شود اما هنوز نتیجه ای نگرفته اند و از این طریق ایران به یک اقتصاد مرکزی تبدیل شده است که در حال گذار به سمت اقتصاد بازار است.

    دوران پهلوی (1925-1979)

    رضا شاه پهلوی (r. 1925–41) زیرساختهای کلی کشور را بهبود بخشید ، اصلاحات آموزشی را انجام داد ، علیه نفوذ خارجی مبارزه کرد ، سیستم حقوقی را اصلاح کرد و صنایع مدرن را معرفی کرد. در این مدت ، ایران یک دوره تحول اجتماعی ، توسعه اقتصادی و ثبات نسبی سیاسی را تجربه کرد. [1]

    صنایع مدرن در دوره بین دو جنگ جهانی در کشور راهاندازی شدند. در سال 1925 کمتر از 20 کارخانه صنعتی مدرن وجود داشت اما تا سال 1941 بیش از 800 کارخانه جدید با هدف کاهش وابستگی کشور به واردات تأسیس شد.دولت با افزایش تعرفهها، تأمین مالی صنایع مدرن و تحمیل انحصارات دولتی، صنعتی شدن را در این دوره تشویق کرد. تغییر در سیستم حقوقی، ساختار مالیاتی و سیاستهای تجاری موجب جذب منابع مالی داخلی و ظهور گروهی از کارآفرینان جدید و جوان شد. دادگاه شاه بزرگترین سرمایهگذار در صنایع جدید شد. شخص شاه در درجه اول با مصادره امالک و مستغالت به ثروتمندترین فرد کشور تبدیل شد. افزایش سرمایهگذاری در معدن، ساختوساز و بخش تولید اتفاق افتاد و سرمایهگذاریدر زیرساختهارشد چشمگیری داشت. ایران در سال 1925 فقط 250 کیلومتر راهآهن و 2400 کیلومتر راه ماسهای داشت. مجموع این راهها در سال 1938 به ترتیب به 1700 و 12000 کیلومتر افزایش یافته بود. در این دوران رشد صنعتی متوازن نبود. ادغام در میان بخشهاو صنایع وجود نداشت و صنایع جدید تنها بخشی از تقاضای رو به رشد داخلی را تأمین میکردند. کشاورزی که 90 درصد نیروی کار از این طریق امرارمعاش میکرد، از اصالحات اقتصادی بهرهاینبرده بود. بعالوه، حوزههای در حال گسترش اقتصاد مبتنی بر نیروی کار نبود. بخشهای مدرن )شیالت دریای خزر، راهآهن، بندرهای دریایی، صنعت نفت، کارخانههای مدرن و میادین ذغال سنگ( در مجموع فقط حدود 000،170 کارگر جذب کرده بودند که کمتر از 4 درصد نیروی کار محسوب میشد.

    دولت در این دوره و با استفاده از فنونی مانند کنترل ارزی که در سال 1936 اعمال شد، تجارت بینالمللی را توسعه داد .بسیاری از اقالم جدید از کاالهای وارداتی برای صنعت، ارتش، راهآهن و سایر زمینههای سرمایهگذاری در زیرساختها مورد نیاز بود .محصوالت سنتی صادراتی کشاورزی و صنعتی با صادرات نفت جایگزین شد .آلمان از سال 1940 شریک اصلی تجارت ایران شد و 42 درصد تجارت خارجی آن را تشکیل داد .ایالات متحده در رتبهی دوم قرار داشت که سهم آن 23 درصد بود .اتحاد جماهیر شوروی همچنین در این دوره یک شریک تجاری عمده بود .علیرغم پیشرفتهای فراوان در اقتصاد داخلی و خارجی، ایران در سالهای قبل از جنگ جهانی دوم همچنان صادرکننده مواد اولیه و کالاهای سنتی و واردکننده کالاهای مصرفی و سرمایهای بود

    رضا شاه پهلوی در سال 1941 از سلطنت کنارهگیری کرد، پسرش محمدرضا شاه پهلوی جانشین وی شد و پادشاهی وی تا سال 1979 ادامه داشت. محمد مصدق بهعنوان نخستوزیردر سال 1951 اقدام به ملی سازی صنعت نفت ایران کرد. انگلستان با تحریم نفتی علیه این اقدام قیام کرد و سرانجام با حمایت ایاالتمتحده از کودتای موفق علیه نخستوزیرمصدق در سال 1953 حمایت کرد. پس از برکناری دولت منتخب دموکراتیک ایران، بین سالهای 1954 و 1960 رخدادهایی پیش آمد: افزایش سریع درآمد نفت و کمکهای مداوم خارجی غربی منجر به سرمایهگذاری بیشتر و رشد سریع اقتصادی در بخش دولت شد. سپس تورم افزایش یافته و ارزش پول ملی (ریال) کاهش یافت و کسری تجارت خارجی ایجاد شد .سیاستهای اقتصادی اجرا شده برای مقابله با این مشکالت منجر به کاهش نرخ رشد اقتصادی اسمی و درآمد سرانه تا سال 1961 شد.

    پالایشگاه آبادان ، ساخته شده در سال 1913.

    کشور ایران در پاسخ به این عقب نشینی ها سومین برنامه توسعه اقتصادی خود را آغاز کرد (1962-1968). این برنامه با تأکید بر صنعتی شدن ریخته شده بود. سیاستهای جدید اقتصادی بهطور قابل توجهی نقش بخش خصوصی را تغییر داد. گسترش بانک های خصوصی و دولتی و همچنین تأسیس دو بانک تخصصی، بازارهای اعتباری قابل اعتمادی را برای بنگاه های تولیدی متوسط وبزرگ فراهم کرد. برنامه های دولت همچنین شامل طیف وسیعی از مشوق ها برای تشویق سرمایه گذاری در صنایع جدید توسط مشاغل ایرانی و خارجی است. بیشتر سرمایه گذاری های جدید یک چالش مشترک بین بخش دولتی و سرمایهگذاران خارجی یا مشاغل خصوصی و شرکتهای خارجی بود. سرمایهگذاری در جاده ها، بزرگراه ها، سدها، پل ها و بنادر نیز افزایش یافت. حمایت دولت از بخش کشاورزی نیز سرمایه های قابل توجهی را به خود جلب کرد. بسیاری از عملیات کشاورزی در مقیاس بزرگ در حوزه پرورش گوشت، محصولات لبنی و تولید میوه تأسیس شد. کشاورزان در مقیاس کوچک از فرصتهای جدید سرمایهگذاری بهره مند نشدند

    اقتصاد ایران بر اساس برنامههای چهارم و پنجم توسعه اقتصادی (73-1968؛ 1973 -1973 ،)به طور فزایندهای نسبت به واردات و سرمایه گذاری های خارجی باز شد. ترکیبی از درآمدهای نفتی، هزینههای عمومی و سرمایهگذاری های خارجی و داخلی باعث افزایش طبقه متوسط در شهرهای بزرگ، بهویژه تهران شد. در پی افزایش قیمت نفت خام پس از جنگ 1973 مصر و سوریه در برابر اسرائیل ، روند صنعتی شدن و مصرف بهسرعت رشد کرد. بانکهای تخصصی بین سالهای 1973 و 1977 بیش از 200 میلیارد ریال به بخش تولید ارائه میدهند و افزایش سرمایهگذاری بهطورمتوسط 56 درصد در سال بوده است. ظرفیت بندرگاههاو انبارها تحت تأثیر سیل کاالهای وارداتی و مواد اولیه تحت فشار قرار داشت. ارتش نیزاز شرایط جدید اقتصادی و اجتماعی بهرهمند شد .پرسنل نظامی، توپخانه و تجهیزات مدرن و آموزش نظامی بخش عمدهای از بودجه را به خود اختصاص داد

    پرتره شاه در اسکناس 1000 ریالی ایران

    تولید ناخالص ملی ایران بین سال 1964 تا سال 1978 با نرخ ساالنه 2.13 درصد با قیمتهای ثابت رشد کرد. صنایع نفت، گاز و ساختوساز در این دوره تقریباً 500 درصد گسترش یافت؛ این درحالی است که سهم تولید با ارزش افزوده 4 درصد افزایش یافت. مشارکت زنان در نیروی کار در مناطق شهری افزایش یافت. تعداد زیادی از زنان شهری از اقشار مختلف اجتماعی به نیروهای کار نیمه ماهر و ماهر پیوستند. عالوه بر این، تعداد زنانی که در آموزش عالی ثبتنام کردند از 5000 در سال 1967 به بیش از 000،74 در سال 1978 افزایش یافت.

    رشد اقتصادی ایران در دهه 1970 بهطورفزایندهای به درآمد نفت وابستگی پیدا کرد. درآمد نفت تا سال 1977 به 20 میلیارد دالر در سال رسیده بود )79 درصد از کل درآمد دولت(. سایر بخشهای اقتصاد و مناطق کشور در این دوره الگوی رشد یکسانی را تجربه نکردند .کشاورزی، صنایع سنتی و نیمه سنتی و بخش خدمات به اندازه صنایع تولیدی «مدرن» رشد نکرد. صنایع مدرن با حمایت دولت فقط 6 درصد از اشتغال صنعتی را تشکیل میداد. اشتغال عمومی در مناطق شهری با کاهش فرصتهای اشتغال در مناطق روستایی و صنایع سنتی افزایش یافت. نسبت خود اشتغالی ایرانیان در این دوره ثابت ماند.

    مهمترین دستاورد دهه 1960 و 1970 رشد طبقه متوسط بود. روشنفکران حرفهای از جمله این طبقه جدید بودند که متخصصان نامیده میشدند. وجه مشترک آنها تخصص حرفهای، فرهنگی یا اداری بود که از طریق آموزش مدرن به دست آمده بود. با این وجود، الگوهای رشد اقتصادی و توسعه منطقهای همراه با توسعهنیافتگی سیاسی رژیم شاه در حوزههایی مانند نهادهای مدنی، حقوق بشر و حقوق مالکیت، فرصتهای محدودی را برای اکثریت ایرانی در جهت توسعه کامل پتانسیلهای اجتماعی و اقتصادی خود محدود کرده بود. قطببندی اقتصادی و اجتماعی، رقابت در بین مشاغل و توسعه محدود به بخشی از اقتصاد گروههای مسلط بود که با دیوان شاه و دولت در ارتباط نزدیک بودند. بیشتر ایرانیان نقشی در این تصمیمگیریها منافع آن نداشتند.

    پس از انقلاب سال 1979

    ایران: داده های تولید ناخالص داخلی ، CPI و حساب جاری (1980-2010)

    مطابق قانون اساسی سال 1979 ایران، این وظیفه دولت اسلامی این بود که همه شهروندان را از فرصتهای برابر و مناسب برخوردار سازد، برای آنها کار فراهم کند و نیازهای اساسی آنها را برآورده سازد تا روند پیشرفت آنها تضمین شود. اهداف بلندمدت ایران از انقالب 1979 ،استقلال اقتصادی، اشتغال کامل و سطح زندگی راحت برای شهروندان بوده است، اما در پایان قرن 20 ،آینده اقتصادی کشور با موانع زیادی روبرو است .جمعیت ایران در یک دوره 20 ساله، با بدنه جوان رو به افزایش، بیش از دو برابر شده است. اگرچه بخش نسبتاً زیادی از مردم به کشاورزی مشغول هستند، اما از دهه 1960 تولیدات کشاورزی بهطور مداوم کاهشیافته است. در اواخر دهه 1990 ،ایران واردکننده عمده مواد غذایی بود و مشکالت اقتصادی در حومه شهرها تعداد زیادی را به مهاجرت به شهرها سوق داده بود.

    نرخ باسوادی و امید به زندگی در ایران نسبت به خاورمیانه بالا است. نرخ بیکاری نیز همین شرایط را دارد و تورم ساالنه در حدود 20 ٪است. ایران همچنان به استخراج نفت و گاز طبیعی برای صادرات وابسته است. دولت در تهیه فرصت برای نیروی کار جوانتر و با تحصیلات بالاتر با مشکالت فزاینده ای روبرو است. چنین کمبود فرصتهایی باعث ایجاد احساس ناامیدی در میان ایرانیان طبقه پایین و متوسط شده است.

    به دنبال ملی شدن صنایع در سال 1979 و آغاز جنگ ایران و عراق، بیش از 80 ٪اقتصادایران تحت کنترل دولت قرار گرفت. دولت پس از پایان درگیری ها با عراق در سال 1988 تالش کرد تا زیرساختهای ارتباطی، حمل و نقل، تولید، مراقبت های بهداشتی، آموزشی و انرژی کشور )از جمله تأسیسات برق هسته ای( را توسعه دهد. تخمین زده میشود که ایران 500 میلیارد دالر در جنگ عراق دچار زیان اقتصادی شده باشد

    در سال 1996 ،دولت آمریکا قانون تحریم های ایران و لیبی (ILSA (را تصویب کرد که بهموجب آن شرکتهای آمریکایی )و غیر آمریکایی( نمیتوانند ساالنه بیش از 20 میلیون دالر در ایران سرمایهگذاری و با آن معامله میکنند. در سال 2000 دو مورد استثنا به این قانون اضافه شد که مبادله دارو و تجهیزات پزشکی را معاف میکرد.

    بررسی اجمالی برنامه های اقتصادی پی در پی ایران (1991 تا 2010)

    برنامه‌ها 1991–2001 (محقق شد) 2005–10 2009–10
    تعداد مقالاتی که باید در این طرح اجرا شود - 290 117
    رشد اقتصادی به طور متوسط ​​3.9٪ به طور متوسط ​​8٪ 6.3 on به طور متوسط
    رشد نقدینگی به طور متوسط ​​27.3٪ به طور متوسط ​​<20٪ به طور متوسط ​​33٪
    تورم به طور متوسط ​​23٪ به طور متوسط ​​<10٪ به طور متوسط ​​16٪
    نرخ بیکاری - 11٪ تا سال 2010 به طور متوسط ​​12٪ (2005–10)
    ایجاد شغل در سال تا سال 2010 - 848000 شغل در سال 725،000 شغل در سال
    رشد بهره وری نیروی کار به طور متوسط ​​1.3٪ 3.5٪ -
    رشد سرمایه گذاری به طور متوسط ​​4.3٪ 12.2٪ -
    رشد جمعیت به طور متوسط ​​1.5٪ 1.4٪ -
    رشد صادرات غیرنفتی به طور متوسط ​​5.6٪ 10.7٪ -
    فهرست دسترسی به فناوری - 0.45 0.26
    نسبت هزینه های تحقیق به تولید ناخالص داخلی 0.4٪ (2001) 2.5٪ 0.87٪
    نسبت صادرات با فناوری پیشرفته به کل صادرات غیرنفتی - 6 2
    میدان های جدید نفت و گاز کشف شده (2005–10) - - 19 میدان نفتی جدید و هشت ذخیره گاز جدید
    نسبت هزینه‌های 10٪ خانوارهای بالا به 10٪ خانوارهای پایین 19.4 (2001) - 14
    ضریب جینی 0.43 (2001) - 0.38 طبق دولت
    شاخص رفاه اجتماعی 423 (2001) - 800
    جمعیت زیر خط فقر (50٪ میانه) 15٪ (2001) - طبق گفته دولت 7٪
    میزان نفوذ - کاربران تلفن همراه - 50٪ 60٪ (2009)
    خطوط تلفن ثابت - 36 میلیون خط ثابت 24.8 میلیون (2008)
    کاربر اینترنت - 30 میلیون کاربر 23 میلیون (2008)

    برنامه توسعه اقتصادی اجتماعی (2010–2015)

    برنامه پنجم توسعه اقتصادی (15-2010)
    مورد 2010 2010–15
    رتبه بندی جهانی تولید ناخالص داخلی هجدهمین اقتصاد بزرگ بر اساس PPP دوازدهم در سال 2015؛ برآورد گلدمن ساکس : دوازدهم تا سال 2025
    نرخ رشد سالانه 2.6٪ به طور متوسط ​​8٪
    بیکاری 11.8 according طبق دولت غیررسمی: 12–22٪؛ 30٪ مطابق با مخالفت با ایجاد 1 میلیون شغل جدید هر ساله 7٪ تا سال 2015
    نرخ تورم 15٪ (ژانویه 2010) به طور متوسط ​​12٪
    مالیات بر ارزش افزوده
    خصوصی سازی - 20٪ از شرکتهای دولتی که باید هر ساله خصوصی شوند
    سهم بخش تعاونی (درصد تولید ناخالص داخلی) <5٪ 25٪
    سهم تحقیق و توسعه از GDP 0.87٪ 2.5٪
    سهم صادرات غیرنفتی 20٪ 30٪ (83 میلیارد دلار) تا سال 2016
    قیمت و درآمد نفت در بودجه هر بشکه 60 دلار 65 دلار در هر بشکه به طور متوسط  250 میلیارد دلار درآمد نفت و گاز در سال 2015 پس از اجرای پروژه های فعلی.  پیش بینی صندوق بین المللی پول : فقط 60 میلیارد دلار
    صندوق توسعه ملی - 30٪ از درآمدهای نفتی تا سال 2015 به صندوق توسعه ملی اختصاص خواهد یافت
    تولید روغن 4.1 میلیون بشکه در روز 5.2 میلیون بشکه در روز (با حدود 2500 حلقه چاه نفت و گاز برای حفر و راه اندازی)
    تولید گاز طبیعی - 900 میلیون متر مکعب در روز
    پروژه های تحقیق و توسعه در صنعت نفت - اجرای 380 پروژه تحقیقاتی تا سال 2015 شامل افزایش نرخ بازیابی، تبدیل گاز و تبدیل آب
    سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز - 20 میلیارد دلار در سال به عنوان سرمایه گذاری خصوصی و خارجی ، بخشی از آن برای تقویت ظرفیت تصفیه روغن
    خروجی پتروشیمی 50 میلیون پوند در ماه 100 میلیون
    بانکرینگ 25٪ سهم بازار در خلیج فارس 50٪ سهم بازار یا 7.5 میلیون tpy سوخت مایع
    ظرفیت ذخیره سازی فرآورده های نفتی 11.5 میلیارد لیتر 16.7 میلیارد لیتر
    ظرفیت ذخیره گاز طبیعی - 14 میلیارد متر مکعب
    ظرفیت تولید برق 61000 مگاوات 86000 مگاوات
    کارایی نیروگاه ها 38٪ 45٪
    سرمایه گذاری در معدن و صنعت - 70 میلیارد دلار / 700000 میلیارد  ریال
    تولید فولاد خام 10 میلیون پوند در ماه 42 میلیون tpy تا سال 2015
    تولید سنگ آهن 27 میلیون پوند در ماه 66 میلیون tpy تا سال 2015
    سیمان ~71 میلیون پوند 110 میلیون عدد
    سنگ آهک - 166 میلیون مورد
    پارک های صنعتی - 50 پارک صنعتی جدید تا سال 2015 ساخته می‌شود
    ظرفیت بنادر 150 میلیون تن 200 میلیون تن
    راه آهن 10000 کیلومتر 15000 کیلومتر تا سال 2015 با هزینه 8 میلیارد دلار در سال
    حمل و نقل 7 میلیون تن 40 میلیون تن کالا
    تجارت الکترونیکی - 20٪ تجارت داخلی، 30٪ تجارت خارجی و 80٪ معاملات دولت به صورت الکترونیکی انجام می‌شود

    نمودارهای اقتصادی اقتصادی

    همچنین ببینید

    منابع

    1. "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2010-12-04. Retrieved 2010-11-21. &nbsp;This article incorporates text from this source, which is in the مالکیت عمومی.

    کتابشناسی - فهرست کتب

    [1]

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.