مجلس خبرگان رهبری

به منظور بررسی و تدوین قوانین مربوط به خبرگان، از جمله انتخابات و آیین‌نامه داخلی مجلس خبرگان، تشکیل می‌گردد. اعضای اصلی آن، یازده نفر و اعضای علی‌البدل، چهار نفرند.[23]

اعضای اصلی[24]

1. احمد بهشتی
2. محسن محمدی اراکی
3. سید محمد مهدی میرباقری
4. محسن قمی
5. سید محمود علوی
6. سید یوسف طباطبایی نژاد
7. عسکر دیرباز
8. حسن عالمی
9. سید عبدالهادی حسینی شاهرودی
10. رضا رمضانی
11. محسن کازرون

اعضای علی‌البدل[24]

1. علی اسلامی
2. عباسعلی سلیمانی
3. عبدالکریم فرحانی
4. سید مجتبی حسینی
5. جواد مجتهد شبستری

به بررسی امور مالی و اداری مجلس خبرگان می‌پردازد، دارای نه عضو اصلی و سه عضو علی‌البدل است.[23]

اعضای اصلی[25]

1. قربانعلی دری نجف آبادی
2. عسکر دیرباز
3. سید عبدالهادی حسینی شاهرودی
4. علی معلمی
5. عباسعلی سلیمانی
6. سید محمد حسینی شاهروی
7. سید هاشم بطحایی

اعضای علی‌البدل[25]

1. احمد پروایی
2. امان‌الله علیمرادی

به منظور آمادگی خبرگان برای اجرای اصل یک‌صدوهفتم و شناخت حدود و شرایط مذکور در اصل پنجم و یک‌صدونهم قانون اساسی، کمیسیونی مرکب از یازده نفر عضو اصلی و چهار نفر عضو علی‌البدل، تشکیل می‌شود تا دربارهٔ همه موارد مربوط به شرایط و صفات رهبر و دربارهٔ همه کسانی که در مظان رهبری قرار دارند، تحقیق و بررسی به عمل آورد و نتایج آن را به هیئت رئیسه ارائه کند. گزارش این کمیسیون، سری تلقی می‌شود و به صورت اسناد طبقه‌بندی شده، حفاظت می‌گردد و بدون تصویب مجلس خبرگان، در اختیار دیگری قرار نمی‌گیرد، مگر رهبری، که عنداللزوم به اطلاع وی می‌رسد.[23]

اعضای اصلی[26]

1. مرتضی مقتدایی
2. سید ابراهیم رئیسی
3. محسن محمدی اراکی
4. عباس کعبی
5. عبدالنبی نمازی
6. سید هاشم حسینی بوشهری
7. ابوالقاسم وافی
8. قربانعلی دری نجف آبادی
9. عباس کعبی
10. سید علی اصغر دستغیب

اعضای علی‌البدل[26]

1. زین العابدین قربانی
2. سید ابوالحسن مهدوی
3. سید یوسف طباطبایی نژاد
4. سید علی شفیعی
5. سید حسن عاملی

به منظور آگاهی مستمر اعضای مجلس خبرگان از تحولات مهم داخلی و جهانی، به ویژه در زمینه مسائل سیاسی، فرهنگی، مدیریتی، امنیتی و اقتصادی تشکیل می‌شود و موظف است با تشکیل جلسات با حضور نخبگان و مسئولان امور سیاسی، امنیتی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، مسائل مهم داخلی و جهانی را که به نحوی، به انجام وظایف خبرگان، به ویژه وظایف مذکور در اصول یک‌صدوهفتم و یک‌صدونهم قانون اساسی، مربوط می‌شود، مورد بررسی قرار دهد و گزارش آن را به هیئت رئیسه تقدیم کند تا در اولین اجلاسیه خبرگان، به اطلاع اعضا رسد.[23]

اعضای اصلی[27]

1. محمد علی تسخیری
2. سید محمود علوی
3. علیرضا اسلامیان
4. محسن حیدری
5. سید محمد مهدی میرباقری
6. محمد هادی عبد خدایی
7. عبدالمحمود عبداللهی
8. سید محمد حسینی شاهرودی
9. علی معلمی

اعضای علی‌البدل[27]

1. علی اسلامی
2. علی ملکوتی

به منظور اجرای اصل یک‌صد و یازدهم قانون اساسی و برای نظارت بر استمرار شرایطی که در اصل پنجم و یک‌صدونهم قانون اساسی برای رهبری ذکر شده‌است و تصمیم‌گیری در موارد فقدان آن، تشکیل می‌شود. تحقیقات و مذاکرات این کمیسیون، محرمانه است. مجلس خبرگان، به وسیله این کمیسیون، موضوع نظارت بر رهبری را به اجرا می‌گذارد. این کمیسیون، باید هرگونه اطلاعات لازم را در رابطه با اصل صدویازده، در محدوده قوانین و موازین شرعی، تحصیل کند و نسبت به صحت و سقم گزارش‌های مربوطه، بررسی لازم را به عمل آورد. سایر اعضای خبرگان نیز، اطلاعات خود را دربارهٔ اصل صدویازده، در اختیار این کمیسیون قرار می‌دهند. کمیسیون، بعد از بررسی و تحقیق، در صورتی که مطالب مذکور را برای تشکیل اجلاس خبرگان، کافی نداند، موضوع را با عضو یا اعضای خبرگان که اطلاعات را در اختیار گذارده‌اند، در میان می‌گذارد و توضیحات خود را ارائه می‌کند و در صورتی که آنان قانع نشدند، اگر اکثریت نمایندگان، تقاضای تشکیل جلسه فوق‌العاده را کنند، اجلاسیه مجلس خبرگان، برگزار می‌شود.[23]

اعضای اصلی[28]

1. احمد جنتی
2. محمد علی موحدی کرمانی
3. سید ابراهیم رئیسی
4. سید هاشم حسینی بوشهری
5. مرتضی مقتدایی
6. محسن مجتهد شیستری
7. سید احمد خاتمی
8. محسن قمی
9. عباس کعبی
10. عبدالنبی نمازی

اعضای علی‌البدل[28]

1. سید محمد علی موسوی جزایری
2. علیرضا اسلامیان
3. ابوالقاسم وافی
4. سید علی شفیعی

نظرات در مصاحبه رئیس مجلس خبرگان با جراید عنوان شد: نظارت خبرگان بر رهبری نظارت «حراستی» است؛ یعنی اینکه نگذاریم رهبری مورد هجمه قرار گیرد. باید سینه خود را در مقابل دشمنان سپر کنیم تا رهبری ضربه نخورد.[29] در حالیکه هاشمی رفسنجانی این نظارت را صلاحیتی می‌داند و می‌گوید خبرگان رهبری وظیفه دارد همواره مراقب باشد که رهبری صلاحیت لازم را طبق شرایطی که قانون اساسی تعریف کرده دارا باشد.[30]

به منظور بررسی راه‌های مناسب پاسداری و حراست از ولایت فقیه، تشکیل می‌گردد. اهم وظایف آن، ارائه پیشنهاد به هیئت رئیسه در این امور است:

1. تحقیق و پژوهش در موضوع حکومت اسلامی، بالاخص ولایت فقیه، تألیف و نشر آن به صورت‌های مناسب و پاسخ به شبهات؛
2. معرفی ولایت فقیه در مجامع علمی داخل و خارج کشور و در سطح عموم مردم؛
3. بررسی شیوه‌های مناسب تدریس و ترویج اندیشه حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه، در سطوح مختلف تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان و نیز در سطح رسانه‌های عمومی، خصوصاً صدا و سیما و ارائه راهکارهای مناسب به هیئت رئیسه مجلس خبرگان.[23]

اعضای اصلی[31]

1. محمد حاجی ابوالقاسم دولابی*
2. محمود محمدی عراقی
3. محسن حیدری
4. حسن عالمی
5. سید ابوالحسن مهدوی
6. عبدالکریم فرحانی
7. احمد مبلغی*

اعضای علی‌البدل[31]

1. مجید تلخابی*
2. سید رحیم توکل
3. غیاث الدین طه محمدی

* اعضای جدید در دومین اجلاسیه رسمی مجلس خبرگان رهبری دوره پنجم مورخ ۱۳۹۵/۱۲/۱۸ به ترتیب آراء، جایگزین اعضای مستعفی شدند.

طبق ماده ۳ مصوب شورای نگهبان، نامزدان خبرگان مردم باید دارای شرایط زیر باشند:

1. اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی
2. اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولیّ فقیه واجد شرایط رهبری، را تشخیص دهد.
3. بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز.
4. معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران.
5. نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی

تبصره ۱ – مرجع تشخیص دارا بودن شرایط فوق، فقهای شورای نگهبان قانون اساسی می‌باشند.

تبصره ۲ – کسانی که رهبر معظم انقلاب – صریحاً یا ضمناً – اجتهاد آنان را تأیید کرده باشد، از نظر علمی نیاز به تشخیص فقهای شورای نگهبان نخواهند داشت.

تبصره ۳ – ضرورت ندارد که نامزدان، ساکن یا متولد حوزه انتخابیه خود باشند.[33]

شورای نگهبان برای احراز اجتهاد نامزدان، تأیید اجتهاد آن‌ها در دوره‌های قبل یا شرکت در آزمون علمی اجتهاد و کسب حد نصاب نمره علمی را منظور می‌دارد. همچنین تأیید اجتهاد توسط شخص رهبر ملاک تأیید اجتهاد علمی است.

انتخاب کنندگان باید دارای شرایط زیر باشند:

1. تابعیت جمهوری اسلامی ایران.
2. داشتن هجده سال تمام در روز اخذ رأی.

همچنین طبق یک ماده قانونی اشخاص زیر از حق انتخاب کردن، محرومند:

1. صغار و مجانین.
2. محرومین از حقوق اجتماعی.[33]

نخستین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی تشکیل شد که کشور در حال جنگ با عراق بود. انتخابات این مجلس در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۶۱ برگزار شد که نزدیک ۱۸ میلیون نفر در آن شرکت کردند. در این دوره ۷۵ نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند و انتخابات بقیه نمایندگان به دور دوم کشید. این مجلس در ۲۴ مرداد ۱۳۶۲ با پیام روح‌الله خمینی آغاز به کار کرد.[34]

انتخاب منتظری به قائم مقامی رهبری با توجه به نظر بعضی خبرگان در مجلس خبرگان پیگیری و عملی شد اما قرار بود این موضوع به صورت مخفی بماند. اما اولین بار توسط باریک بین امام جمعه قزوین و نماینده خبرگان در نماز جمعه این شهر برای عموم علنی شد.