انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)

در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره پیش (خرداد ۱۳۸۸)، محمود احمدی‌نژاد، میر حسین موسوی، محسن رضایی و مهدی کروبی به رقابت پرداختند. در آن انتخابات، محمود احمدی‌نژاد موفق شد با کسب حدود ۶۳ درصد از آراء به پیروزی دست یابد. اعلام چنین نتیجه‌ای، اعتراض گستردهٔ اصلاح‌طلبان و طرفداران موسوی و کروبی را به دنبال داشت.

یکی از موضوع‌هایی که از سال پیش از انتخابات مطرح شده‌است، بحث اصلاح قانون بخصوص پیرامون مجری انتخابات، شرایط نامزدان انتخابات است.

مجری انتخابات طبق قانون وزارت کشور (دولت) است و دربارهٔ تغییر و یا ابقای این قانون اظهارنظرهایی وجود دارد.

همچنین در قانون آمده‌است که نامزدان باید مردان سیاسی و مذهبی و دارای سواد خواندن و نوشتن باشند؛ ولی مشخص نشده‌است که منظور از رجال سیاسی و مذهبی چیست. همان‌گونه که برای نمایندگی مجلس مدرک کارشناسی ارشد یا معادل حوزوی آن نیاز است دربارهٔ اینکه «آیا تعیین مدرک برای نامزدان رئیس‌جمهور نیاز هست یا نه؟» نیز اظهارنظرهایی وجود دارد؛ چنانچه طبق قانون تصویب‌شده در مجلس هشتم حداقل تحصیلات نمایندگان مجلس کارشناسی ارشد یا هم‌ارز حوزوی است.

تا کنون عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان نیز چند بار این موضوع را مطرح کرده‌است.[2]

هم‌چنین گفته شد که سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، از مجمع تشخیص مصلحت نظام خواسته‌است تا در نظام انتخاباتی بازنگری کنند و نقص‌هایش را برطرف کند.[3]

امیر خجسته رئیس گروه شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی گفته‌است که در جلسه‌ای با حضور کارشناسان مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور و شورای نگهبان تصمیم‌گیری برای اصلاح و بازنگری در قانون انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده‌است.[4] وی همچنین اعلام کرد که بررسی اصلاح قانون انتخابات ریاست‌جمهوری با حضور سید صولت مرتضوی و گروه کارشناسی دولت انجام شد و از شورای نگهبان و مجمع تشخیص -که به موضوع مربوطند- دعوت آمد تا به کمیسیون بیایند و نظرها و کارهای کارشناسی‌شدهٔ خود را به گروه گزارش کنند تا تصمیم نهایی را برای برنامه‌های بعدی بگیریم.[5]

موضع دولت دربارهٔ تغییر مجری انتخابات مثبت نیست. محمدرضا میرتاج‌الدینی معاون رئیس‌جمهور اجرای قانون اساسی و انتخابات را از وظایف قوه مجریه دانست و از تغییر نهاد برگزارکننده انتخابات انتقاد کرد و به دلایلی آن را نادرست دانست.[6] مصطفی محمدنجار وزیر کشور نیز گفت این کار مبنای قانونی ندارد و باعث درهم شدن وظیفهٔ قوه‌ها می‌شود.[7]

قانون جدیدِ انتخابات ابتدا تحتِ عنوانِ «طرحِ اصلاحِ انتخابات ریاست جمهوری ایران» در تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۹۱ به تصویب مجلس رسید.[8]؛ اما شورای نگهبان قانون اساسی، مواردی از آن را خلاف قانون اساسی و شرع تشخیص داد.[9] اما این طرح در نهایت در در ۲۶ دیماه در مجلس و متعاقب آن در ۴ بهمن ۱۳۹۱ در شورای نگهبان تأیید شد.[10][11] این قانون توسط علی لاریجانی در ۲۱ بهمن ۱۳۹۱ برای اجرا به رئیس‌جمهور ابلاغ شد.[12] برخی از مواردِ مهمِ اصلاح شده عبارتند از:

*ماده ۳۱: مجری انتخابات وزارت کشور است اما می‌بایست زیر نظر هیئت اجرایی مرکزی انتخابات اقدام نماید: این هیئت از ۱۱ نفر تشکیل شده شاملِ: سه فردِ حقوقی (وزیر کشور، وزیر اطلاعات، دادستان کل کشور) و ۷ نفر معتمد (شخصیت فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی) و یک نفر از هیئت رئیسه مجلس (بدون حق رای)
** این موارد عبارتند از: مطالبِ توهین‌آمیز، هتک حرمت سایر نامزدها یا افراد یا مواردِ مغایر با قوانین

با وجود الزام قانون به تشکیل هیئت اجرایی حداقل ۵ ماه پیش از انتخابات، دولت در تاریخِ ۸ اردیبهشت از اعلامِ اسامی به هیئت نظارت انتخابات خبر داد.[13][14] پیش از این مجلس شورای اسلامی از قصور در اعلام تشکیلِ این هیئت شکایت کرده بود.[15] کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان از رد شدن بخشی از فهرست ارائه شده از سوی وزارت کشور خبر داد.[16] وی دلیلِ این‌کار را «حفظ استقلال و بی‌طرفی هیئت مرکزی اجرایی» ذکر نمود. اما در همین حال از تأیید فهرست نهایی تا پایان وقت اداری روز ۱۰ اردیبهشت خبر داد.[17] فهرست اسامی معتمدان مورد تأیید شورای نگهبان عبارتند از:

• مرتضی بختیاری وزیر دادگستری
• انسیه خزعلی رئیس دانشگاه الزهرا
• اسماعیل کوثری، نماینده مردم تهران
• محمد محمدیان، نماینده ولی فقیه در دانشگاه‌ها
• سید رضا تقوی، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
• محمدحسن رحیمیان، نماینده ولی‌فقیه در بنیاد شهید
• محمدمهدی زاهدی، نماینده مردم کرمان و رئیس کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی

همچنین رضا تقی‌پور، حسین مظفر (نماینده تهران در مجلس)، حجت‌الاسلام شیرمردی و حجت‌الاسلام آشتیانی عراقی (نماینده مردم قم) به عنوان ۴ عضو علی‌البدل هیئت عالی اجرایی انتخابات انتخاب شدند.[18] طبق قانون نماینده مجلس فاقد حقِ رأی است، ولی در فهرست ارائه شده مشخص نشده که چه کسی از سوی مجلس در این هیئت نمایندگی دارد. از طرف دیگر حضور ۳ نماینده ولی‌فقیه (در سازمان‌های مختلف) در این هیئت، جالب توجه است.

وزارت کشور در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ نتیجهٔ احراز صلاحیت کاندیدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان را به شرح زیر اعلام کرد که از ۸ نفر دو نفر بعداً کنار کشیدند:[24]

گرایش	حامیان	نامزد		حزب	سمت‌های کلیدی	تحصیلات
اصول‌گرا	جبههٔ پایداری	سعید جلیلی		مستقل	دبیر شورای عالی امنیت ملی رئیس تیم هسته‌ای و مذاکره‌کننده ارشد ایران	دکترای علوم سیاسی
		محمدباقر قالیباف		مستقل	فرماندهی نیروی هوایی سپاه (۱۳۷۶–۱۳۷۹)، فرمانده ناجا (۱۳۷۹–۱۳۸۴)، شهردار تهران (از ۱۳۸۴)	دکترای جغرافیای سیاسی
	جبههٔ پیروان خط امام و رهبری[25]جامعهٔ اسلامی مهندسین[26]حزب مؤتلفه، جبههٔ اصول‌گرایان اصلاح‌طلب،[27] حامیان ولایت[28]	علی‌اکبر ولایتی		مستقل	وزیر امور خارجه ایران در دولت موسوی و هاشمی، مشاور امور بین‌الملل رهبری	فوق تخصص بیماری‌های عفونی
اصول‌گرا[29]	جبههٔ ایستادگی	محسن رضایی		جبهه ایستادگی	فرمانده سپاه پاسداران در ۸ سال دفاع مقدس، دبیر مجمع تشخیص	دکترای اقتصاد
اعتدال‌گرا[30][31]	حزب اعتدال و توسعه،[32] اصلاح‌طلبان ایران[33]	حسن روحانی		حزب اعتدال و توسعه جامعهٔ روحانیت مبارز	دبیر شورای عالی امنیت ملی در دولت هاشمی و خاتمی، نماینده مجلس خبرگان، عضو و دبیر پیشین مجمع تشخیص، ۵ دوره نماینده مجلس شورای اسلامی، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس تیم هسته‌ای و مذاکره‌کننده ارشد ایران در دولتخاتمی، رئیس مجمع استراتژیک مجمع تشخیص، نماینده رهبر در شورای عالی امنیت ملی، فرمانده پدافند هوایی کل کشور، عضو و رئیس شورای سرپرستی سازمان صدا و سیما	دکتری حقوق اساسی
مستقل		سید محمد غرضی			نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، وزیر نفت دولت میرحسین موسوی و وزیر پست و تلگراف و تلفن دولت موسوی و هاشمی	کارشناس ارشد الکترونیک

• غلامعلی حداد عادل (پویش): نامزد اصول‌گرای انتخابات که مورد پشتیبانی جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی و جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی بود در ۲۰ خرداد ۱۳۹۲ (چهار روز پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری) به نفع نامزدهای اصول‌گرا از ادامه رقابت‌ها کناره‌گیری کرد.[34][35]
• محمدرضا عارف (پویش): نامزد اصلاح‌طلبان در این انتخابات بود. او پیش از این به مدت چهار سال معاون اول سید محمد خاتمی در دولت دوم خاتمی بود. عارف به درخواست سید محمد خاتمی به نفع حسن روحانی، از انتخابات انصراف داد.[36][37] پس از کناره‌گیری عارف از نامزدی در این انتخابات، حسن روحانی با انتشار پیامی از محمدرضا عارف تقدیر کرد.[38] همچنین در پیام‌های جداگانه‌ای، مجمع روحانیون مبارز، اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی از محمدرضا عارف تقدیر کردند.[39][40]

• 
  رییس‌جمهور پیشین، رییس مجلس پیشین، رییس مجمع تشخیص، رئیس پیشین شورای عالی دفاع (امنیت ملی فعلی)، جانشین پیشین فرماندهی کل قوا، وزیر پیشین کشور، رییس پیشین مجلس خبرگان رهبری وامام جمعه پیشین تهران اکبر هاشمی رفسنجانی
• 
  رئیس دفتر پیشین و مشاور رئیس‌جمهور ایران، اسفندیار رحیم مشایی
• 
  وزیر پیشین امور خارجه و نمایندهٔ مجلس اول، منوچهر متکی
• 
  دبیرکل حزب مردم‌سالاری و نمایندهٔ سابق مجلس
  مصطفی کواکبیان
• 
  وزیر بازرگانی دولت خاتمی، محمد شریعتمداری
• 
  نمایندهٔ مجلس اول و دوم، سید احمد کاشانی
• 
  نمایندهٔ مجلس سوم و شورای شهر سوم تهران
  ابراهیم اصغرزاده
• 
  نمایندهٔ مجلس‌های پنجم تا هفتم، حسن سبحانی

داوطلبان سرشناس زیر پیش از اعلام بررسی صلاحیت از انتخابات کنار کشیدند:

اصول حاکم بر سخنان رهبر ایران محور چند نکته است.

• اهمیت مضاعف این انتخابات
• تلاش دشمنان برای سرد کردن انتخابات و برگزیده شدن فردی با ویژگی‌های خلاف خواستهٔ مردم و بحرانی جلوه دادن کشور
• حضور گسترده مردم و شور انتخاباتی و بی‌اثرسازی تهدیدهای دشمنان
• حضور همه جریان‌ها و سلیقه‌های سیاسی معتقد به نظام اسلامی
• تعیین‌کننده بودن رأی مردم
• عدم اظهار نظر رهبری مبنی بر نظر بر فرد یا جریان خاص
• تمکین همه در برابر قانون
• یادآوری حوادث پیش آمده در سال ۱۳۸۸
• محترم شمردن نظر و رأی شورای نگهبان
• تشکر از تمکین به قانون احراز نشدگان
• آیندهٔ روشن
• سیاه‌نمایی نکردن و نادیده نگرفتن زحمت‌ها و کارهای برجستهٔ دولت‌ها
• ندادن وعده‌ها و شعارهایی که نامزدان توانش را ندارند[41][42][43][44][45][46]

دشمن در نخستین وهله در پی برگزار نشدن انتخابات و سپس پس انداختن اوست، ولی چون ناامید است می‌خواهد انتخابات را پرهزینه کند و جلو پرشوریش را گرفته حضور مردم را کمرنگ کند. نیز با پدیدآوردن ماجرایی اقتصادی یا سیاسی یا امنیتی مردم را سرگرم کنند. در همه‌جای دنیا صلاحیت نامزدان بررسی می‌شود و مطرح کردن انتخابات آزاد از حربه‌های امروز دشمن است.[47][48]

کاری کنیم که نتیجه انتخابات، یک گزینش خوب و همراه با صلاح و صرفه انقلاب و کشور باشد. این معنایش این نیست که اگر ما کسی را نپسندیدیم، با او بداخلاقی کنیم، برخورد تند و سخت و غلط بکنیم؛ نه. آن کسانی که خودشان را صالح می‌دانند، برای خودشان اهلیت قائلند، وارد میدان شوند. ما هم که می‌خواهیم انتخاب کنیم، نگاه کنیم، حقیقتاً با معیارهایی که معتقدیم و بین همه ماها مشترک است، بسنجیم. شاید بشود گفت که بین همه ایرانی‌ها - معتقدین به انقلاب - این معیارها تقریباً مشترک است. در هر کسی که این معیارها را مشاهده کردیم، کوشش کنیم، تلاش کنیم، کار کنیم - کار سالم - که انتخابات به سمت انتخاب یک چنین کسی برود.[49]

محور اصلی سخنان احمدی‌نژاد دربارهٔ انتخابات چند نکته است:

1. تأکید بر مشارکت بالا بلکه پنجاه میلیونی و بیان اهمیت و اثر وضعی و عملی این مشارکت بالا است.
2. برگزیدهٔ حداکثری و بلکه سی-چهل میلیونی
3. تغییر معادله‌های بین‌المللی و شکست دشمن با حضور حداکثری
4. تابعیت از رأی ملت و برتر بودن آن از نظرهای سیاسی و اعتماد به مردم
5. در کنار این امر وی با استناد به کلام سید علی خامنه‌ای بیان کرده‌است که همه باید در انتخابات شرکت کنند و کسی حق اعمال محدودیت بی‌مورد ندارد.
6. تأکید بر انتخابات سالم و عدم دخالت نهاد دولت در انتخابات
7. کار کردن و ادامهٔ مسئولیت تا روز تنفیذ رئیس‌جمهور دیگر[50][51][52][53][54][55][56][57][58][59][60][61][62][63][64][65][66]

او به‌عنوان شخص حقیقی در انتخابات رسماً از اسفندیار رحیم مشایی پشتیبانی کرده‌بود.

او دو روز مانده به انتخابات تأکید کرد: مطمئناً ملت ایران در صحنهٔ انتخابات آینده نیز بار دیگر با توکل بر خدا تصمیم شایسته را اتخاذ خواهد کرد.[67]

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی گفت محدودیتی برای حضور سلیقه‌های مختلف در انتخابات وجود ندارد.[68]

وی در مراسم بهره‌برداری از بزرگراه امام علی غیررسمی از محمدباقر قالیباف حمایت کرد.[69]

• محمدصادق حائری شیرازی

محمدصادق حائری شیرازی، نماینده مجلس خبرگان، در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به محقق نشدن انتخابات پرشور بر اثر برخی ردصلاحیت‌ها هشدار داد.[70]

• رئیس‌جمهور سوریه بشار اسد گفت: ایران امروز با ۱۰ سال گذشته خود تفاوت دارد و جزو مهم‌ترین و قوی‌ترین کشورها و دولتی بسیار محوری است. انتخابات این تغییرات را منعکس می‌کند. به عقیده من انتخابات و تغییراتی که در ایران روی می‌دهد چنان‌که آمریکا در پی آن است نخواهد بود و هرگز رئیس‌جمهوری که ایران را به مترسک آمریکا تبدیل کند روی کار نمی‌آید. آمریکا باید بداند در این رؤیا نباشد؛ تغییرات داخلی ایران چیزی نیست که غرب می‌خواهد.[71]
• رئیس‌جمهوراسرائیل، شیمون پرز گفت: «ایران به انتخابات نزدیک می‌شود و تحریم‌ها شاید بر آن تأثیر داشته باشد. تحریم‌ها و فشارها باید به صورت تدریجی تا برگزاری انتخابات علیه ایران ادامه یابد.
• رجب طیب اردوغان، نخست وزیرترکیه، در کنفرانس مطبوعاتی با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا با ابراز امیدواری نسبت به انجام انتخاباتی شفاف در ایران گفت که ما خواستار دوره جدیدی از استقرار در منطقه خاورمیانه هستیم.[72]
• وزیر خارجه آمریکا جان کری گفت که با رد صلاحیت‌های انتخاباتی در ایران به سختی می‌توان گفت که انتخابات ایران به شیوه‌ای آزاد، رضایت بخش و قابل نظارت برگزار می‌شود. وزیر خارجه آمریکا با اشاره به اینکه شورای نگهبان تنها صلاحیت نمایندگان حکومت را تأیید کرده‌است، این اقدام شورای نگهبان را سد کردن مسیر دموکراسی به شیوه‌ای مشروع خواند.[73]
• وزیر امورخارجهٔ بریتانیا ویلیام هگ پس از پایان نشست وزیران امور خارجه هشت کشور صنعتی در لندن گفت:ما امیدواریم که انتخابات ریاست جمهوری در ایران، اجازه احیای رایزنی‌ها دربارهٔ برنامهٔ هسته‌ای ایران را بدهد و قبل از پایان سال جاری تهران باید تصمیم بگیرد که آیا آماده مذاکرات جدی با ۱+۵ است یا خیر؟ وزیر خارجه انگلیس بیان کرد: در همین زمان ما هم می‌توانیم به تدوین و فرموله کردن نظرمان دربارهٔ جدی بودن نیات ایران بپردازیم.[74]
• وزیر دفاع آمریکا چاک هگل در سفرش به اسرائیل در سخنرانی‌ای ابراز امیدواری کرد که انتخابات ریاست‌جمهوری ایران که قرار است در ماه ژوئن (خرداد) برگزار شود، به تغییر مسیر چرخهٔ هسته‌ای ایران بینجامد.[75]

نخستین کسی که تبریک گفت محمود احمدی‌نژاد بود و سپس علی خامنه‌ای تبریک گفت. بلافاصله پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات، بسیاری از مسئولان ارشد کشور نیز برگزاری موفقیت‌آمیز این انتخابات را یک پیروزی توصیف کرده و آن را به مردم ایران، مقام رهبری و حسن روحانی تبریک گفتند.

بسیاری از کشورهای جهان نیز پیروزی حسن روحانی را تبریک گفتند، نخست کشورهای اروپایی، همچنین کشورهای عربی، کشورهای آمریکا، آمریکای لاتین، روسیه.

طبق اعلام وزارت کشور، مدت تبلیغات انتخاباتی از صبح روز سوم تا پایان روز بیست و دوم خرداد به مدت ۲۰ روز تعیین شده و تبلیغات انتخاباتی نامزدها در روز ۲۳ خرداد ممنوع است.

در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۹۲، طی مراسمی با حضور نمایندگان نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری در صدا و سیما، جدول زمان‌بندی پخش برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها شامل مناظره‌های مشترک، گفتگوهای رادیویی و مستندهای تبلیغاتی آن‌ها از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی مطابق با قرعه‌کشی مشخص شد.

بر اساس برنامه سازمان صدا و سیما هر یک از نامزدها به صورت انفرادی و بدون در نظر گرفتن مناظره‌ها، ۴۰۵ دقیقه از طریق تلویزیون و ۲۸۵ دقیقه از طریق رادیو فرصت داشتند تا با مردم سخن بگویند.[83]

به منظور پیش‌گیری از وقوع حاشیه‌های گوناگون در مناظره‌های دو نفره، در این دوره از انتخابات مقرر گردید که مناظره‌ها به صورت دسته‌جمعی و در سه نوبت برگزار شود. شامل: مناظره اقتصادی ۱۰ خرداد، مناظره فرهنگی ۱۵ خرداد و مناظره سیاسی ۱۷ خرداد. مجری هر سه مناظره مرتضی حیدری تعیین شد. مدت زمان هر یک از مناظرات، سه و نیم ساعت تعیین شد و قرار شد که هر سه مناظره از ساعت ۱۶:۰۰ از شبکه اول سیما پخش گردد؛ و تکرار آن در همان روز، از ساعت ۲۱:۰۰ از شبکه چهار سیما پخش شود.[83][84][85]

تعرفه برگه رای در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

مصطفی محمدنجار، وزیر کشور ایران اعلام کرده بود در این دوره از انتخابات ۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲ نفر واجد شرایط رأی‌دهی هستند که از این میان ۱٬۶۳۱٬۲۰۶ نفر رأی‌اولی هستند. بر اساس بررسی روزنامه بهار، براساس آمار سرشماری سال ۹۰، ۵۵ میلیون نفر بالای شانزده سال وجود داشتند که اکنون واجد شرایط شرکت در انتخابات‌اند. همچنین حدود سه تا پنج میلیون ایرانی مقیم خارج از کشور در این امار گنجانده نشده‌است.[86] همچنین برای این انتخابات ۱۳۰هزار صندوق اخذ رأی[87] در قالب ۲۰هزار شعبه در نظر گرفته شده‌است.[88] بنابر آمار منتشره از شوی سرپرست اداره‌کل رسانه‌های خارجی، برای پوشش رسانه‌ای انتخابات، ۴۲۱ خبرنگار از ۱۹۳ خبرگزاری متعلق به ۲۸ کشور جهان مجوز خبرنگاری در روز انتخابات را دریافت کرده‌اند.[89]

به گفتهٔ وزیر کشور شمردن رأی در شعبه‌های رای‌گیری بلافاصله پس از پایان زمان رای‌گیری آغاز خواهد شد.[90]

انتخابات در سراسر کشور تا ساعت ۲۲ و تهران تا ۲۳ تمدید شد.[91]

• 
  نتیجه انتخابات جلیلی در سطح کشور
• 
  نتیجه انتخابات رضایی در سطح کشور
• 
  نتیجه انتخابات روحانی در سطح کشور
• 
  نتیجه انتخابات قالیباف در سطح کشور
• 
  نتیجه انتخابات ولایتی در سطح کشور