اعتراضات دراویش گنابادی

اولین بار نیروهای امنیتی شامگاه چهارم بهمن ۱۳۹۶ در نزدیکی منزل نورعلی تابنده برای استقرار ایست بازرسی در منطقه حاضر شدند. پس از آن کانال تلگرامی مجذوبان نور یادداشتی از دو حقوق‌دان منتشر کرد که در آن گفته شد نورعلی تابنده در حصر است، نگاه امنیتی بر دراویش سایه انداخته و حقوق بنیادی‌شان نقض شده‌است و با اشاره به شرایط به‌وجود آمده در گلستان هفتم خواستار کاهش التهاب در منطقه شده بودند.
دو روز بعد در ۶ بهمن اخباری مبنی بر بازگشت آرامش به منطقه گلستان هفتم منتشر شد.[8][9]

شامگاه ۱۵ بهمن ۱۳۹۶ پایگاه خبری نزدیک به دراویش گنابادی این بار با انتشار یک فایل تصویری از کسری نوری در منطقه پاسداران از حضور نیروهای امنیتی و سپاهی خبر داد.[10]

این حقوقدان در این فایل با دعوت به خردورزی و قانون مداری با همان قانون رایج در کشور خواستار جلوگیری از التهاب بیشتر جامعه درویشی شده و گفته بود: «حقوق جمعی و فردی دراویش و الخصوص حقوق فردی دکتر نورعلی تابنده را این‌ها [نهادهای امنیتی] تضییع کردند.» … «ما هستیم و بر تعدادمان افزوده خواهد شد. وقتی مملکت داری شما ایران را به تباهی کشانده و سیاست‌های خشونت طلبانه شما امنیت را از همگان سلب کرده» … «حق آسایش و امنیت از حقوق بنیادین هر انسانی است، حقی که با اقدامات غیرقانونی نیروهای امنیتی از جامعه درویشان تضییع می‌شود». پس از انتشار این فایل تا صبح همان روز جمعیت زیادی در منطقهٔ پاسداران تجمع کردند و تنش‌هایی به وجود آمد.[11]

این تنش‌ها نهایتاً ظهر روز ۱۵ بهمن منجر به درگیری میان نیروهای امنیتی، لباس شخصی‌ها و دراویش در اطراف منزل نورعلی تابنده شد.[12] در تصاویر منتشر شده از آن روز تعدادی موتور نیروهای امنیتی بر کف خیابان منتهی گلستان هفتم دیده می‌شود.

کسری نوری در گفتگو با رادیو فردا با تأیید این مطلب گفت یگان‌های موتور سوار با حمله به دراویش و ضرب و شتم آنها موجب التهاب بیشتر در گلستان هفتم شدند که نهایتاً با مقاومت دراویش موتور سواران به‌ناچار محل را ترک کردند.[13]

عصر آن روز چند نفر از مقامات امنیتی و پلیس با دراویش گفتگو کردند و به تجمع کنندگان قول داده شد که نیروهای امنیتی حاضر در منطقه پاسداران محل را ترک می‌کنند، یورونیوز در همین ارتباط از کسری نوری پرسیده بود با وزارت کشور دولت روحانی تماس داشته‌اند یا خیر که او با تکذیب هرگونه تماس گفته بود «با کسانی که به قانون احترام نمی‌گذارند»[14] نمی‌توان صحبت کرد.

با این حال محمدرضا نقدی، مسئول ستاد مشترک سپاه پاسداران مدعی مذاکره شد و با انتقاد از عملکرد وزارت کشور گفت این مذاکرات کار خوبی نبوده‌است.[15]

پس از آن نورعلی تابنده بیانیه داد و از دراویش خواست منطقه را ترک کنند[16] و فارس نوشت دراویش گنابادی طرفدار تابنده که در پی شایعه دستگیری وی تجمع کرده بودند به تجمع خود پایان دادند، اما تحرکات نیروهای امنیتی، موتورسواران لباس شخصی و حضور دراویش در منطقه ادامه یافت.[17]

تصاویری از تخریب یک خودروی ال نود و ضرب و جرح یک (لباس شخصی/معلم پرورشی مدرسه نزدیک به حداد عادل) در منطقه پاسداران منتشر شد. رسانه‌های حکومت ایران آن را به دراویش گنابادی منتسب کردند.[18][19]

عکس مربوط به چند روز قبل از وقایع گلستان هفتم. از راست کسری نوری و نعمت‌الله ریاحی در خیابان گلستان‌هفتم

۲۸ بهمن ماه حواشی تازه‌ای در حوالی گلستان هفتم رخ داد از جمله دستگیری نعمت‌الله ریاحی یکی از دراویش حاضر در منطقه؛ پلیس اعلام کرد او را به جرم سرقت یک دستگاه پراید بازداشت کرده و دراویش گفتند ریاحی را غیرقانونی دستگیر کردند و جرمی مرتکب نشده‌است.[20]

ظهر روز ۳۰ بهمن نهایتاً دراویش در مقابل کلانتری ۱۰۲ پاسداران تجمع کردند و بر اساس آنچه در رسانه‌ها منتشر شد امین صفاری از دراویش گنابادی[21] با تهدید یک مقام انتظامی[22] و تعیین اولتیماتوم خیابان را مسدود و دراویش معترض خواستار آزادی بی‌قید و شرط نعمت‌الله ریاحی بودند که این تجمع به درگیری با پلیس و خشونت کشیده شد[23] و تعدادی از دراویش در مقابل این کلانتری دستگیر شدند. (منبع نزدیک به دراویش و وکیل محمد ثلاث ادعا می‌کنند او در اینجا بازداشت شده بوده‌است)[24]

و نیروهای امنیتی بلافاصله پس از این درگیری‌ها که با شلیک گلوله همراه بود[25] به سمت گلستان هفتم حرکت کرده و دراویش حاضر در گلستان هفتم را محاصره کردند.[26]

در عصر روز ۳۰ بهمن تنش‌ها میان دراویش گنابادی و نیروهای امنیتی بیشتر شد. پلیس خبر داد یک راننده منتسب به دراویش معترض با اتوبوسی که در آنجا بوده به سوی گروه مأموران پلیس رانده، ۳ مأمور نیروی انتظامی توسط اتوبوس کشته شدند.[27]
درگیری‌ها پس از آن شدت بیشتری گرفت و در همان ساعات اولیه رسانه‌های داخلی و دولتی ایران نسبت به این اتفاقات واکنش نشان دادند، اصلاح طلبان اعتراضات گلستان هفتم را اغتشاشات خوانند و آن را محکوم کردند[28] و همچنین برخی چهره‌های نزدیک به این حزب (عطاءالله مهاجرانی، عبدالله رمضان زاده، محمدعلی ابطحی) دراویش گنابادی را داعشی نامیدند.[29]

بامداد یک اسفند ۱۳۹۶ این درگیری‌ها به اوج خودش رسید. ساعت یک بامداد دویچه وله خبر داد توانسته چند جمله با کسری نوری که در محل درگیری بود صحبت کند.[30] نوری همچنین در یک فایل تصویری گفت: خواسته ما این است که امنیت و آسایش منطقه را نیروهای امنیتی و انتظامی برهم نزنند. حاکمیت می‌تواند با قانون‌مداری و خردورزی این وضعیت را خاتمه بدهد و اگر بدانیم امنیت گلستان هفتم برقرار است قاعدتاً ما هم کاری نخواهیم داشت و منطقه را ترک می‌کنیم.[31]
روزنامهٔ شرق اما ساعاتی بعد از بازداشت حداقل ۲۰۰ نفر در حوالی خیابان پاسداران خبر داد[32]و پس از آن بنابر ادعای رسانه‌های دولتی در ساعت دو نیمه شب یک خودرو پراید مأموران را زیر گرفت،[33] پس از آن هم یک بسیجی توسط برخورد شدید با یک ماشین سمند[34] و همچنین یک بسیجی دیگر بر اساس ضرب و شتم کشته شد.

سحرگاه یک اسفند حضور نیروهای امنیتی در خیابان‌های منتهی به خانه نور علی تابنده قطب دراویش گنابادی، پررنگ‌تر شد و نهایتاً با ضرب و شتم خشونت بار دراویش، شلیک گلوله ساچمه‌ای، سلاح سرد توسط بسیج و استفاده از ماشین آبپاش به این درگیری‌ها که تا ۴ صبح ادامه پیدا کرده بود پایان دادند.[35]

پلیس ایران ادعا کرد که ۳۰۰ نفر در درگیری پلیس و دراویش بازداشت شده‌اند و هیچ زن درویشی بازداشت نشده‌است.[36] رسانه‌های وابسته به دراویش گنابادی اما گفتند نزدیک به ۵۰۰ نفر که در میان آنها ۶۰ زن هم حضور داشتند بازداشت شدند.
در این حوادث بیش از ۱۸۰ درویش مجروح و به بیمارستان‌های تهران منتقل شدند.[37]در بین مجروحان شکوفه یداللهی در اثر ضربات شدید حس بویایی خود را از دست داد و دستکم دو نفر به نام‌های احمد براکوهی[38] و محسن نوروزی[39] بینایی یک چشم خود را در اثر اصابت گلوله ساچمه‌ای از دست دادند. حمید بنایی، نماینده مجلس در واکنش به مجروح شدن دراویش با دفاع از آن گفت در دعوا حلوا پخش نمی‌کنند.[40]

پس از وقایع گلستان هفتم تعدادی از دراویش که شمار آنها نزدیک ۵۰۰ نفر برآورد می‌شود بازداشت، مجروح و روانه بیمارستان‌های مختلف در تهران شدند.[41] در بین بازداشت‌شدگان یک زن باردار به نام لیلی نائب‌زاده[42] همچنین ۶۰ زن درویش دیگر و افراد سرشناسی مانند کسری نوری و مصطفی عبدی که قبلاً نیز چندین سال در زندان سپری کرده بودند دیده می‌شد. برخی از این افراد به‌صورت خانوادگی در این حوادث دستگیر و زندانی شدند.

از یک اسفند نورعلی تابنده عملاً در نوعی حصر خانگی قرار گرفت.[49] نورعلی تابنده در یک پیام ویدئویی که در ۱۵ اسفند ۹۶ منتشر شد، به‌طور تلویحی از «حصر خانگی» خود خبر داد و ابراز امیدواری کرد که محدودیت‌های اعمال‌شده در مورد وی و پیروان این سلسله رفع شود.[50]

نورعلی تابنده در تابستان (۱۳۹۸) یکسال و نیم پس از حوادث گلستان هفتم توانست به شهرستان بیدخت، زادگاه خود، سفر کند اما پیروان او گفتند که به دراویش اجازه همراهی با او داده نشد.[51]

نهایتاً تابنده در ۳ دی پس از حدود دو سال حصر خانگی در بیمارستان مهر تهران درگذشت.[52]

۳ مأمور نیروی انتظامی توسط اتوبوس و ۱ بسیجی هم توسط یک ماشین سمند به زیر گرفته‌شده و کشته شدند و ۱ بسیجی دیگر بر اساس ضرب و شتم کشته شده و ۳۰ مأمور نیز زخمی شدند.[27]
روز ۱۳ اسفند ۱۳۹۶ محمد راجی،[53][54][55][56][57] از دراویش بازداشتی هم در حین بازجویی در اثر ضربات وارده در بازداشتگاه جان خود را از دست داد. محمد راجی یکی از درویش‌هایی بود که در این اعتراضات در اول اسفند ماه در خیابان پاسداران تهران بازداشت شد.[58][59]

• حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران:[64]

  پلیس می‌توانست با یک آر پی جی منزل مورد نظر را نابود کند اما با اقتدار و درایت رفتار کرد.[64][65]

• محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی:

  اجازه تکرار نمایش‌هایی شبیه به حوادث خیابان پاسداران را به آشوبگران نخواهیم داد. شهادت مظلومانه ۵ تن از نیروهای ارزشمند و دلاور انتظامی و بسیج در جنایت وحشیانه جرثومه‌های فساد و [تفاله‌های داعشی درویش‌نما] را به محضر مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا تبریک و تسلیت عرض می‌نمایم.

• لیلا حاتمی، بازیگر سینما در جشنواره فیلم برلین:

  «مایلم از این فرصت استفاده کنم تا خشم و اندوه عمیق خودم را نسبت به نحوه «برخورد» با تظاهرکنندگان اخیر در ایران را نشان بدهم و این شرم‌آور است که در کشور من، مردم فقط «به بهای» جان خود می‌توانند اعتراض کنند. برای اولین بار هست که من می‌خواهم در مسائل سیاسی دخالت و اظهارنظر کنم.»[66]

• محمدرضا نقدی، مسئول ستاد مشترک سپاه پاسداران:

  نورعلی تابنده آمر قتل بسیجی کشته شده‌است. اصلاً مذاکره با دراویش کار خوبی نبود وزارت کشور نباید با کسی که معبر می‌بندد و خلاف قانون کاری انجام می‌دهد مماشات می‌کرد. با جرم آشکار باید سریعاً برخورد می‌کردند و نیازی به این حد از مدارا نبود.[67]

• سید یحیی رحیم‌صفوی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی:

  باید واکنش مقتدرانه نسبت به اغتششاشگران و عاملان حواث خیابان پاسداران نشان داد.

• حسن روحانی، رئیس‌جمهور:

  برخوردهای خشونت‌آمیز و اهانت به پلیس به هیچ وجه تحمل نمی‌شود. ضمن احترام به همه عقاید و افکار و پذیرش تنوع فکری و فرهنگی، رفتارهای خشونت‌آمیز از طرف هر گروهی را به شدت محکوم می‌کنیم.

• محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور:

  عده‌ای از عناصر که خودشان را وابسته به گروهی از دراویش می‌دانستند در حقیقت افرادی بودند که از این پوشش استفاده کرده و در یک حرکت بسیار ناهنجار اغتشاشاتی ایجاد کرده بودند.

• عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور وقت ایران:

  به هیچ وجه حوادث خیابان پاسداران را به دراویش گنابادی منتسب نمی‌داند.[68]

• محمدعلی موحدکرمانی، امام جمعه موقت تهران:

  از دستگاه قضایی می‌خواهیم با این جنایتکاران که مرتکب قتل و متعرض به خانه‌ها، مغازه‌ها و ماشین‌های مردم شدند به شدت و قاطعیت برخورد نمایند.[69]

• جامعه مدرسین حوزه علمیه قم:

  جامعه مدرسین از نیروهای امنیتی و انتظامی، دستگاه‌های قضایی و تمام نهادهای مسئول می‌خواهد با در اولویت قراردادن رسیدگی به این جنایت، قاطعانه با مجرمین و آشوب‌طلبان برخورد کند.[69]

• جواد کریمی قدوسی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس:

  افرادی که در چند روز اخیر به تخریب اموال عمومی دست زده‌اند دسته ای جداشده از دراویش گنابادی هستند و رهبری نورعلی تابنده را قبول ندارند و کسری نوری و حمید برازی رهبران فرقه جدید دراویش افراطی بودند.[70]

• ابوالفضل حسن بیگی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس:

  در ارتباط با به حضور برخی افراد مسلح در تجمعات دراویش؛ این افراد اشخاصی افراطی جداشده از دراویش گنابادی هستند که خود آقای نورعلی تابنده نیز در یک هفته گذشته بارها اعلام کرده بود گروهی که با انواع سلاح سرد در اطراف خانه او حضور دارند منتسب به وی نیستند و از آنها خواسته بود که هر چه سریع‌تر به شهرستان محل زندگی خود بازگردند.[71]

• نادر قاضی‌پور نماینده مجلس یازدهم:

  وزیر کشور در مورد حادثه گلستان هفتم استعفا دهد، آقای روحانی دربارهٔ حقوق شهروندی حرف می‌زند اما دربارهٔ موضوع مهمی که جان مردم را به خطر انداخته و شهدایی تقدیم نظام کرده حرفی نمی‌زند. دولت کجاست؟ اگر نمی‌تواند این موضوع را جمع کند بهتر است وزیر کشور استعفا دهد و از مردم عذرخواهی کند.[72]

• مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا:

  «ما نگران سلامتی نورعلی تابنده، قطب دراویش گنابادی، هستیم که ماه‌هاست در ایران بدون دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، در حبس خانگی است. ما از ایران می‌خواهیم که به او آزادی رفت‌وآمد بدهد.»[74]

• سم براونبک، سفیر ایالات متحده در امور آزادی بین‌المللی مذهبی:

  پس از درگذشت غم‌انگیز دکتر نور علی تابنده، ما از نزدیک رفتار رژیم ایران را با دراویش گنابادی نظاره می‌کنیم. مسئولین باید افرادی را که ناعادلانه بازداشت شده‌اند آزاد کنند و به جامعه‌شان اجازه انتخاب رهبرانشان را بدون دخالت رژیم بدهند.[75]

• بربل کوفلر، مسئول سیاست خارجه آلمان:

  من نگران وضعیت دراویش گنابادی بازداشت‌شده در جریان اعتراضات و افزایش خشونت‌ها هستم، زندانی کردن و آزار دادن افراد به دلیل تعلق به سلسله دراویش گنابادی قابل پذیرش نیست:[76]

• سازمان بین‌المللی آزادی بیان IFEX یک روز بعد از حمله خونین به گلستان هفتم از وضعیت سلامت دراویش ابراز نگرانی کرد و گفت:

  این سازمان نبود شفافیت و عدم پاسخگویی مسوولان قضایی دربارهٔ بازداشت، سلامت و چرایی بستری شدن دراویش گنابادی به‌ویژه کسری نوری در بیمارستان را غیرقابل پذیرش دانست.[77]

• دیده‌بان حقوق بشر:

  جمهوری اسلامی متهم به نقض حقوق اولیه بیش از ۲۰۰ درویش زندانی در ایران بوده و «محاکمه ناعادلانه» این افراد از جمله بزرگترین سرکوب‌های اقلیت‌های دینی در ایران است.[78]

• وزارت خارجه آمریکا با اشاره به سرکوب منتقدان و معترضان در ایران، به اعدام محمد ثلاث، درویش گنابادی نیز اشاره کرد و دادگاه او را «مسخره» نامید و گفت آقای ثلاث به وکیل خود دسترسی نداشت.

  دراویش مانند بهائیان و سایر ادیان و باورها در ایران سرکوب می‌شوند و بیم آن دارند که هر نیایششان، آخرین نیایش آنها باشد.[79]

دادگاه انقلاب تهران[80] به پرونده بازداشت شدگان گلستان هفتم رسیدگی کرد. رئیس وقت دادگاه‌های انقلاب تعداد متهمان پرونده گلستان هفتم را ۳۵۰ نفر اعلام کرده بود[81] که برای این افراد احکام حبس، شلاق و تبعید صادر شد.[82] ۴۱ نفر از مردان و زنان درویش با غیرقانونی دانستن روند قضایی رسیدگی در دادگاه شرکت نکردند و احکام آنها بصورت غیابی صادر گردید.[83][84]
در بین متهمان، محمد ثلاث به اعدام محکوم شد، مصطفی عبدی به ۲۶ سال حبس، کسری نوری و محمد شریفی مقدم هر کدام به ۱۲ سال حبس محکوم شدند که با اعمال ماده ۱۳۴ مجازت اسلامی برای هر سه نفر هفت سال و شش ماه آن اجرایی است. دیگر بازداشت شدگان از جمله زنان درویش هم به حبس‌های ۵ سال یا کمتر محکوم شدند.[85]

بر اساس اطلاعات قابل دستیابی هرانا، ۲۰۲ تن از بازداشتی‌ها توسط دادگاه انقلاب در مجموع به ۱ اعدام، ۱۰۸۰ سال حبس محکوم شدند و از سرنوشت و جزئیات میزان محکومیت پرونده ۱۸۰ تن دیگر اطلاعی در دست نیست.[86]

بهنام محجوبی یکی دیگر از بازداشت شدگان بود که بهمن‌ماه ۱۳۹۹ در بیمارستان لقمان بر اثر مسمومیت دارویی به طرز مشکوکی درگذشت. او با قرار وثیقه آزاد بود در دادگاه انقلاب تهران به ۲ سال حبس تعزیری محکوم و محکومیتش خردادماه ۱۳۹۹ اجرایی و بازداشت شد.[87]

بعد گذشت دو سال از حوادث گلستان هفتم و نزدیک به دو ماه از درگذشت نورعلی تابنده[96]؛ قوه قضاییه اعلام کرد رهبر جمهوری اسلامی با عفو نوروزی شماری از زندانیان امنیتی و سیاسی[97] موافقت کرده‌است.[98]

یک فروردین ۱۳۹۹ ایرنا از آزادی امیر نوری و ۱۷ درویش گنابادی در پی صدور فرمان عفو نوروزی از سوی علی خامنه ای خبر داد،[99] پس از آن هم تا اواخر فروردین ماه لیست ۴۸ نفره از دراویش گنابادی زندانی[100] در خبرگزاری منتسب به آنها منتشر شد که نشان می‌داد[101] مشمول عفو شدند.[102]

با این حال تعدادی از دراویش گنابادی همچون کسری نوری و مصطفی عبدی مشمول این عفو نشدند و در زندان به سر می‌برند.[103]

تبعید ۳۴ نفر پس از آزادی

۳۴ درویش گنابادی[104] که بیش از ۲ سال زندان بودند پس از اعلام عفو، در روزهای پایانی اسفند ۹۸ از زندان آزاد و جهت اجرای حکم تبعید ۲ ساله‌شان راهی شهرهایی دور از محل زندگی، در اقصی نقاط کشور از بوشهر تا کرمان و از سیستان و بلوچستان تا خراسان شده بودند.[105]

درویش تبعیدی، سعید دوراندیش در این باره گفته بود نهاد امنیتی پشت همه تصمیم‌ها در دادگاه و دادسراست.

• امیر نوری (حقوقدان):

  «از منظر حقوقی با توجه به اینکه مجازات اصلی این افراد که همان حبس بوده، مشمول عفو شده‌است، اجرای مجازات تکمیلی یا همان تبعید، نه قانونی است و نه منطقی. حتی به عرف جامعه هم رجوع کنیم اجرای این تبعید قابل پذیرش نیست.[106]»

  — یورونیوز

چندی بعد مجازات تکمیلی و تبعید این افراد مشمول عفو رهبر جمهوری اسلامی شد.[107]

• نورعلی تابنده
• کسری نوری
• مصطفی عبدی
• مجذوبان نور
• محمد ثلاث
• محمد راجی
• شکوفه یداللهی
• بهنام محجوبی

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اعتراضات دراویش گنابادی موجود است.

• «دراویش گنابادی؛ چه می‌گویند و چه می‌خواهند». ایران وایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۸.
• «جوی خون در گلستان هفتم، روایت یکماه اعتراضات دراویش». ایران‌وایر.
• «دراویش گنابادی و حقوق بنیادی شان». یورونیوز.
• «سرکوب دراویش؛ پروژه‌ای از پیش تعیین‌شده». ایران‌وایر.
• «رندی تابنده در عین سادگی ظاهری». وطن امروز.
• «دراویش گنابادی و کشمکش با حکومت ایران؛ گاهشمار». بی‌بی‌سی فارسی.
• «مشکل جمهوری اسلامی با دراویش چیست؟». دویچه وله.
• «ولایت فقیه و انتقام‌گیری تاریخی از دراویش». رادیو فردا.
• «باورهای دراویش و برخورد حکومت، آب روانی که سنگ خارا شد». رادیو زمانه.
• یورش مأموران نیروی انتظامی به دراویش گنابادی با گاز اشک‌آور و سلاح گرم
• درگیری پلیس تهران با دراویش گنابادی؛ «سه مأمور پلیس کشته شدند»
• تیراندازی مستقیم مأموران به سوی دراویش گنابادی
• وضعیت ملتهب دراویش گنابادی؛ درگیری با نیروهای انتظامی
• درگیری مأمورین امنیتی و دراویش گنابادی در نزدیکی خانه نورعلی تابنده
• درگیری دراویش با نیروهای امنیتی در حوالی منزل قطب دراویش گنابادی
• درگیری شدید دراویش و امنیتی‌ها در پاسداران: نیروهای ویژه و لباس شخصی‌ها پا به فرار گذاشتند