همه‌پرسی انحلال مجلس شورای ملی

در مجلس شانزدهم نفت ملی شد و فرصت به قانون انتخابات نرسید. برای همین انتخابات مجلس هفدهم با قانون پیش برگزار شد.

در انتخابات مجلس شورای ملی هفدهم سال ۱۳۳۰، جبههٔ ملی به موفقیت خوبی رسید. او توانست هر ۱۲ کرسی تهران را به دست آورد و در سراسر کشور ۳۰ نمایندهٔ مستقیم یا غیرمستقیم به دست آورد. انتخابات (که بایست برای ۱۳۶ کرسی برگزار شود) پس از رسیدن به ۷۹ کرسی متوقف شد. پس ۴۹ نمایندهٔ دیگر که از شهرهای دیگر و روستاها بودند حامیان دربار و انگلیس بودند.

حدود ۱۰ نماینده محافظه‌کار بودند و حدود ۲۵–۳۰تای دیگر عضو حزب باد بودند که به اینور گراییدند.[1]

علت توقف انتخابات در حد ۸۰ نماینده این بود که مصدق می‌خواست به دادگاه لاهه رود و می‌ترسید دیگر نمایندگان را با اعمال نفوذ روی کار آورند و فرمان ایست انتخابات را داد و کمینهٔ نمایندگان به مجلس راه یافتند.

نفوذ درباریان و نبود نظارت دقیق بر قانون‌شکنی‌ها به‌ویژه در شهرهای کوچک و روستاها این اختلاف فاحش با تهران را می‌تواند توجیه کند.

مصدق خواستار کامل آزاد برگزار شدن انتخابات بود، ولی این باعث شد دست ارتش و محافظه‌کاران برای تقلب در استان‌ها بازماند.[2]

همین استدلال برایش کافی بود که ادعا کند آزادی در انتخابات وجود نداشته‌است و در حالی که گروه‌های سیاسی از این انتخابات اعلام نارضایتی می‌کردند، نیز از این انتخابات ناراضی بود. تنها نخست‌وزیر ایران بود که نادرست بودن انتخابات را اعلام کرد. او در بالاترین مقام اجرایی کشور اظهار کرد که حاضر نبوده پیش از اصلاح قانون انتخابات، اقدام به برگزاری انتخابات دورهٔ هفدهم مجلس نماید، اما برای جلوگیری از فترت ناچار شد با همان قانون ناقص عمل کند و با همهٔ تلاشی که به کار برد، آن گونه که انتظار می‌رفت توفیقی حاصل نشد.[3]

او شروع به اصلاحات گسترده‌ای در عرصه‌هایی گوناگون کرد. مصدق برای این اصلاحات از مجلس می‌خواست که اختیارهایی فراقانونی به وی دهد. وی که با تصویب طرح‌هایی دنبال کاهش نفوذ درباریان در امور بود و هیئت دولت را از سلطنت‌طلبان تهی کرده‌بود، با حامیان مذهبیش به رهبری آیت‌الله کاشانی نیز به مشکل خورده‌بود، او چندین وزارت‌خانه را به غیرمذهبیان و حتی ضد روحانیان داده‌بود.

علی زهری دولت مصدق را به بهانهٔ بدرفتاری با بازداشت‌شدگان و شکنجه استیضاح کرد و مجلس هم دست سلطنت‌طلبان بود. مصدق که دولت را در شرف سقوط می‌دید از نمایندگان طرفدارش خواست که استعفا کنند و چنین شد و جلسه‌ها به حد نصاب نرسید و مجلس از رسمیت افتاد. مصدق موفق شد همه‌پرسی را برگزار کند.

جمعیت ایران در آن هنگام حدود ۱۷٫۵میلیون نفر بود با میزان رشد جمعیت بیش از ۲٪. با تخمین ۷۰٪ واجد شرایط رای دادن، می‌شود حدود ۱۲میلیون نفر.

البته زنان حق رای نداشته‌اند که حدوداً ۶ میلیون نفر واجد شرایط می‌شوند.

با این حساب مشارکت می‌شود چیزی حدود ۳۳٪ که البته با توجه به مشارکت‌های حداقلی آن هنگام خیلی بوده‌است؛ ولی در کل زیاد نبوده‌است.