استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۱ استان ایران است، که در شمال غربی ایران قرار دارد و مرکز آن شهر ارومیه است. این استان با داشتن حدود ۱۰۰۰ کیلومتر راه اصلی و بزرگراه که از شمالی‌ترین نقطه استان (مرز بازرگان) تا جنوبی‌ترین منطقه آن (بوکان) را به هم متصل می‌کند و از امکان ارتباطات زمینی مناسبی برخوردار است.[3] این استان تنها استان ایران است که با ترکیه هم مرز است. بخش جنوبی آن کردنشین بوده به نام مکریان شناخته می‌شود.[4]
| آذربایجان غربی | |
|---|---|
 | |
| مرکز | ارومیه |
| مساحت | ۳۷٫۰۵۹ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۵) | ۳٬۲۶۵٬۲۱۹ بر اساس سرشماری ۱۳۹۵[1] |
| تعداد شهرستان‌ها | ۱۷ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | سیدمهدی قریشی[2] |
| استاندار | محمدمهدی شهریاری |
پیشینه تاریخی
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته‌است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام بخش‌های باختری ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. هم‌زمان با این دوران دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال میان رودان، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در بخش‌های شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در خاور و کاسیان در حوالی کوه‌های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد که آذربایجان را دربرداشت و ماد بزرگ که مشتمل بر شهرهای کهنی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود. قابل ذکر است که ماد کوچک نیز به برزخ مادی در بین یونانیان و رومیان معروف بود.
گروهی بر این باورند که نام آذربایجان گرفته شده از «آذرآبادگان» (آذربدگان نگهبان آتشین) و به معنی سرزمین آتش است. بزرگترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده‌است که آذرگشنسپ نامیده می‌شود که ویرانه‌های آن امروزه به نام تخت سلیمان در بخش لیلان شهرستان تکاب قابل دیدن است. گروهی دیگر ریشه نام گذاری آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد می‌دانند. اینان بر این باورند که که پس از چیره شدن اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان جلوگیری کرد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان شناخته شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال درونی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیان‌گذار پادشاهی ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان چیرگی یافت و آن را به صورت یک ایالت غیر موروثی اداره نمود.
جغرافیا
استان آذربایجان غربی در شمال‌غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود است. مساحت استان برابر ۳۷٫۰۵۹ کیلومتر مربع است که سیزدهمین استان بزرگ کشور محسوب می‌شود و ۲٫۲۵ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. جمعیت استان آذربایجان غربی طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، ۳٬۲۶۵٬۲۱۹ نفر است که ۴٫۰۸ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌است و از این لحاظ هشتمین استان پرجمعیت کشور به‌شمار می‌آید.
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستمهای ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده‌است که اهم آن‌ها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی می‌کنند.
این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماه‌های زمستان، تودهٔ هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.
ناهمواری‌ها
سراسر مرز استان با ترکیه و عراق از کوه‌های مرتفع دیوارمانندی از شمال به جنوب کشیده شده‌است که منبع چشمه‌های آب فراوان هستند.
حوزه‌های آبریز
- دریاچه ارومیه
- رودخانه ارس
- رودخانه زاب کوچک
آب‌های معدنی
- ایستی سو شوط؛ در نزدیکی شهر شوط.
- ایستی سو؛ در نزدیکی گردنه قوشچی.
- آب گرم محال باراندوز؛ در نزدیکی قریهٔ هفت‌آباد ارومیه.
- آب معدنی کوه زنبیل؛ در کنار دریاچهٔ ارومیه.
- آب معدنی دریک؛ که بسیار گوارا بوده و در روستای دریک سلماس قرار دارد.
- آب معدنی کانی گراوان؛ در روستای کانی گویز در نزدیکی شهر رَبَط، فاصلهٔ ۲ کیلومتری
- آب معدنی شیخ معروف؛ در جاده نقده-مهاباد.
بلندی‌ها
- رشته‌کوه‌های مرکزی ترکیه و عراق
- ارتفاعات گردنهٔ قوشچی
- کوه‌های باستان
- ارتفاع مور شهیدان
- ارتفاعات گردنه کله شین
- کوه بینار ارومیه
- کوه قندیل
- دره حاجی ابراهیم
- کوه ترغه یا طرغه بوکان به ارتفاع ۲٬۲۴۶ متر
جنگلها
جنگل‌های طبیعی استان، هرچند که در قسمت‌هایی از پیرانشهر و مهاباد وجود دارد، ولی مناطق وسیع جنگلی در سردشت قرار گرفته‌است که مساحت آن را بین ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار تخمین می‌زنند. کل مساحت جنگل‌های مصنوعی در استان به ۳۲۰ هکتار در قطعات متفاوت می‌رسد.
مردم‌شناسی
آذری‌ها و کردها از گروه‌های عمده این استان به‌شمار می‌روند.[6]
کردها در جنوب، غرب، و شمال غرب استان سکونت دارند و متقابلاً ترک‌های آذربایجانی در دشت‌های پیرامون دریاچه ارومیه و بخشی نیز در دشت‌های شمال و جنوب شرق استان سکونت دارند.[6]همچنین اقلیت‌های آشوری و ارمنی هم در استان ساکن هستند. در جلد چهارم کتاب «فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)» که به استانهای آذربایجان اختصاص دارد و در مهرماه ۱۳۳۰ توسط «انتشارات سازمان جغرافیایی کشور» و «انتشارات دایره جغرافیائی ستاد ارتش» منتشر شده‌است، زبان و مذهب اصلی هریک از شهرهای استان آذربایجان غربی به شرح زیر ذکر شده‌است:[7]
موقعیت اقتصادی اجتماعی
این استان یکی از مناطق مستعد کشاورزی است. علاوه بر این وجود ایلات و عشایر در دامداری استان نقش قابل توجهی دارد. این استان از نظر اکتشاف و بهره‌برداری منابع معدنی نسبت به سایر استانها در وضع مطلوبی قرار ندارد. بررسی ترکیب کارگاه‌های موجود استان نیز نشان می‌دهد که دو گروه صنعتی کانیهای غیرفلزی و غذایی - داروئی در بین سایر صنایع بالاترین تعداد میزان اشتغال را دارد. از جمله معادن این استان می‌توان به معادن مصالح و سنگ‌های ساختمانی، گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی اشاره کرد.
استانداری
طبق قانون مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ تقسیمات کشوری، ارومیه-با نام قبلیش، رضائیه-در استان شمال غرب قرار گرفت. در سوم بهمن همان سال آذربایجان شرقی و غربی از یکدیگر جدا شده و ارومیه جزو استان چهارم قرار گرفت. از سال ۱۳۴۴ این استان با نام آذربایجان غربی شناخته می‌شود. در سال ۱۳۴۴ قسمت‌های از نواحی جنوبی کردنشین (بوکان) از این استان جدا گردید و به استان کردستان الحاق شد.
شهرستان‌های استان
استان آذربایجان غربی در سال ۱۳۹۵ دارای ۱۷ شهرستان، ۴۰ بخش، ۴۲ شهر، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۲۸ آبادی است و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه بوده‌است. از لحاظ وسعت و جمعیت ارومیه بزرگترین و پر جمعیت‌ترین و شهرستان شوط کوچکترین و شهرستان پلدشت کم جمعیت‌ترین شهرستان‌های استان هستند.
آمار شهرستان‌های این استان در سال۱۳۹۰ بدین قرار است:
| نام‌شهرستان | جمعیت (۱۳۹۰)[33] | رتبه‌جمعیت | درصدباسوادی (۱۳۸۵) | رتبه‌باسوادی (۱۳۸۵) | مساحت ک‌م‌مربع[34] | میزان شهرنشینی[35] | رتبه‌مساحت |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شهرستان ارومیه | ۹۶۳٬۷۳۸ | ۱ | ۷۳٫۵ ٪ | ۱ | ۵٬۲۵۱ | ۶۸/۴۲٪ | ۲ |
| شهرستان اشنویه | ۷۰٬۰۳۰ | ۱۳ | ۶۱٫۳ ٪ | ۱۲ | ۱٬۱۹۳ | ٪ ۵۱/۳۱ | ۱۳ |
| شهرستان بوکان | ۲۲۴٬۶۲۸ | ۴ | ۶۸٫۶ ٪ | ۶ | ۲٬۵۴۱ | ٪ ۷۴/۲۵ | ۶ |
| شهرستان پیرانشهر | ۱۲۳٬۶۳۹ | ۷ | ۶۰٫۸ ٪ | ۱۳ | ۲٬۲۵۹ | ٪ ۵۲/۵۸ | ۸ |
| شهرستان تکاب | ۷۸٬۱۲۲ | ۱۲ | ۶۶٫۲ ٪ | ۱۰ | ۲٬۵۲۳ | ٪ ۵۳/۵۳ | ۷ |
| شهرستان خوی | ۳۵۴٬۳۰۹ | ۲ | ۶۹٫۹ ٪ | ۴ | ۵٬۵۶۱ | ٪ ۵۸/۳۴ | ۱ |
| شهرستان چالدران | ۴۶٬۳۹۸ | ۱۵ | ۵۹٫۳ ٪ | ۱۵ | ۱٬۹۷۵ | ٪ ۳۵/۹۵ | ۱۱ |
| شهرستان چایپاره | ۴۳٬۲۰۶ | ۱۶ | -- ٪ | -- | -- | -- | -- |
| شهرستان شوط | ۵۲٬۵۱۹ | ۱۴ | ۷۰٪ | ۱۴ | ۹۳۱ | ۵۰٪ | ۱۷ |
| شهرستان پلدشت | ۴۲٬۰۷۱ | ۱۷ | -- ٪ | -- | -- | -- | -- |
| شهرستان سردشت | ۱۱۱٬۵۹۰ | ۹ | ۶۲٫۹ ٪ | ۸ | ۱٬۴۱۱ | ٪ ۴۷/۷۹ | ۱۲ |
| شهرستان سلماس | ۱۹۲٬۵۹۱ | ۶ | ۶۷٫۸ ٪ | ۹ | ۲٬۵۴۴ | ٪ ۴۸/۸۷ | ۵ |
| شهرستان شاهین‌دژ | ۹۱٬۱۱۳ | ۱۰ | ۶۶٫۴ ٪ | ۱۱ | ۲٬۱۴۴ | ٪ ۴۹/۰۶ | ۱۰ |
| شهرستان ماکو | ۸۸٬۸۶۳ | ۱۱ | ۶۸٫۳ ٪ | ۷ | ۴٬۳۳۵ | ٪ ۴۵/۴۹ | ۳ |
| شهرستان مهاباد | ۲۸۰٬۵۲۹ | ۵ | ۶۹٫۴ ٪ | ۲ | ۲٬۵۹۲ | ٪ ۶۷/۵۴ | ۴ |
| شهرستان میاندوآب | ۲۶۰٬۶۲۸ | ۳ | ۷۰٫۵ ٪ | ۳ | ۲٬۲۳۳ | ٪ ۵۱/۰۱ | ۹ |
| شهرستان نقده | ۱۲۱٬۶۰۲ | ۸ | ۷۰٫۸ ٪ | ۵ | ۱٬۰۵۰ | ٪ ۶۸/۷۵ | ۱۴ |
مناطق دیدنی
- تخت سلیمان تکاب
- بقعه ایوب انصاری تکاب
- زندان برنجه تکاب
- آبشار قینرجه تکاب
- قلعه ساری قورخان تکاب
- چمن متحرک چملی تکاب
- تپه خلیل‌آباد شوط
- غار چهل پله خضرلو شوط
- آبگرم معدنی شوط
- آرامگاه شمس تبریزی خوی
- آبشار شلماش سردشت
- سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی
- آرامگاه سرداران مکری در بوکان
- تپه حسنلو
- سه گنبد
- سد بوکان
- قره‌کلیسا
- غار سهولان مهاباد
- فقرگاه مهاباد
- سد مهاباد
- تپه قلایچی
- شهر باستانی سه هزار ساله موصاصیر ربط
- سلطان یعقوب نقده
- مسجد جامع ارومیه
- سنگ کاظم خان
- کلیسای ننه مریم
- دره قاسملو (گه لیه خان) (دره شهدا)
- موزه ارومیه
- سه گنبد
- آبشار سوله‌دوکل مرگور
- جنگل‌های مرگور (واقع در دره باوان)
- چشمه آب معدنی گراوان ربط
- دامنه کوه قره داغ دربسر
- بوزخانا چورس
- قرمزی مسجد چورس
- آرامگاه سادات کوه کمره‌ای -چالدران
- دژ بسطام، دژ باستانی دوره اورارتو در روستای بسطام-چایپاره
- غار چهل پله خضرلو-چالدران
- کاخ و موزه باغچه‌جوق-ماکو
- دالانها و غارهای زیرزمین در اطراف آرارات-ماکو
رودها
| نام رود | محل جریان | مقصد | طول (کیلومتر) |
|---|---|---|---|
| زرینه رود | شاهین دژ، میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۲۳۰ طولانی‌ترین |
| زاب بریسو | پیرانشهر - سردشت | آبریز زاب | ۲۱۸ |
| رود ارس | مرز ماکو | رود کورا (جمهوری آذربایجان) | - |
| رودخانه زنگمار | ماکو - شوط | رود ارس | ۱۰۳ |
| ساری سو | ماکو- شوط | رود ارس | ۱۳۰ |
| آق‌چای | چایپاره | ارس | ۱۰۹ |
| قطور چای | خوی | ارس | ۱۴۵ |
| مهابادرود (چم مهاباد) | مهاباد | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| ساروق رود | تکاب | زرینه‌رود | ۶۶٬۲ |
| آجرلو رود | شاهین دژ | زرینه‌رود | - |
| هاچه سو | شاهین دژ | زرینه‌رود | - |
| لیلان رود | ملکان - میاندوآب | زرینه‌رود | - |
| سیمینه‌رود) | بوکان، میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۱۳۹ |
| خلیفان | بوکان | سیمینه رود | - |
| زولا چای | سلماس | دریاچه ارومیه | ۸۰٫۵ |
| نازلو چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| شهر چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۷۲٫۵ |
| باراندوز چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۷٫۵ |
| گدارچای (محمدیار) | نقده | دریاچه ارومیه | ۱۰۰ |
| روضه چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۰ |
| آواچار رود | پیرانشهر | آبریز زاب | ۶۲ |
| چم لاوین | پیرانشهر | آبریز زاب | ۴۹ |
| چم زاب گرژال | سردشت | آبریز زاب | ۹۵ |
جستارهای وابسته
- فهرست شهرهای استان آذربایجان غربی
- فهرست شهرستان‌های استان آذربایجان غربی
- مکریان
- مردم آذری
- مردم کرد
- مردم آشوری
- مردم ارمنی
- ماننا
- میتانی
- مادها
- ماد آتروپاتن
پانویس
- https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
- «حجت‌الاسلام قریشی امام جمعه ارومیه و نماینده ولی فقیه در آذربایجان غربی شد». ایسنا. ۲۵ دی ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۳۰دی۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - «بررسی اجمالی بخش راه استان آذربایجان غربی». مرکز خدمات سرمایه‌گذاری آذربایجان غربی. ۲۹ تیر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ مرداد ۱۳۹۴.
- سعید خضری (بهار ۱۳۸۸). «جغرافیای تاریخی موکریان در چهار سده اخیر». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ فروردین ۱۳۹۲ (فارسی). تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=را بررسی کنید (کمک) (نشانی در پایگاه مجلات نور؛ نشانی در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی) - نقشه راهنمایی استانهای آذربایجان شرقی - غربی و اردبیل، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی
- وزارت کشور بایگانی‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، استانداری آذربایجان غربی. معاونت برنامه‌ریزی. بازدید: مارس ۲۰۱۰.
- رزم‌آرا، حاجعلی (۱۳۳۰)، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)؛ جلد ۴: استان ۳ و ۴ آذربایجان، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی کشور، انتشارات دایره جغرافیائی ستاد ارتش.
- Doerfer، AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish.
- Kjeilen، Tore. «Orumiyeh - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۸.
- ، Orūmīyeh.
- Kjeilen، Orumiyeh.
- http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4884
- «ارومیه سرزمین تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز». شهرداری ارومیه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۳.
- ، Orūmīyeh.
- اسکندری‌نیا، ابراهیم. ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی. بندرانزلی: 1366، ص 52-62؛ توحدی، کلیم‌الله. حرکت تاریخی کرد به خراسان. مشهد: 1364، ص 2/176-177؛ لطفی پاشا. تواریخ العثمانی. استانبول: 1341ق، ص 323؛ نیز نک: سومر، فاروق. نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعة دولت صفوی. ترجمة احسان اشراقی، محمدتقی امامی، تهران: 1371، ص 94-95. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 130. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، جمعیت عشایری دهستان‌ها. تهران: 1378، ص 23، 27-28. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان‌جا. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، نتایج تفصیلی. تهران: 1378، ص 15. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 132.
- KURDISH TRIBES
- منابع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و دوم پاییز و زمستان 1398 شماره 2 doran_County
- منصورینام=مسعود (زمستان ۱۳۸۱). «بررسی مقایسه ای زمینه‌های تولید در گروه‌های عشایری و گرایش آنان به تغییر و تحول در شیوه تولیدی عشایری؛ مطالعه موردی ایل جلالی شمال غرب کشور». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (با همکاری گروه اقتصادی دانشگاه ارومیه). پیاپی ۳۷. ۱۹ (۱).
- اسکندری نیا، ابراهیم: ساختار و سازمان ایلات و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی
- «فرمانداری پلدشت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۲.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲.
- اسکندری‌نیا، ابراهیم. ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی. بندرانزلی: 1366، ص 52-62؛ توحدی، کلیم‌الله. حرکت تاریخی کرد به خراسان. مشهد: 1364، ص 2/176-177؛ لطفی پاشا. تواریخ العثمانی. استانبول: 1341ق، ص 323؛ نیز نک: سومر، فاروق. نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعة دولت صفوی. ترجمة احسان اشراقی، محمدتقی امامی، تهران: 1371، ص 94-95. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 130. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، جمعیت عشایری دهستان‌ها. تهران: 1378، ص 23، 27-28. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان‌جا. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، نتایج تفصیلی. تهران: 1378، ص 15. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 132.
- منابع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و دوم پاییز و زمستان 1398 شماره 2 doran_County
- منصورینام=مسعود (زمستان ۱۳۸۱). «بررسی مقایسه ای زمینه‌های تولید در گروه‌های عشایری و گرایش آنان به تغییر و تحول در شیوه تولیدی عشایری؛ مطالعه موردی ایل جلالی شمال غرب کشور». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (با همکاری گروه اقتصادی دانشگاه ارومیه). پیاپی ۳۷. ۱۹ (۱).
- منابع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و دوم پاییز و زمستان 1398 شماره 2
- «فرمانداری شاهین دژ - ترکیب جمعیتی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۱۲.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸.
- فرمانداری قره ضیالدین
- «معرفی شهر ماکو» مسافر سلام
- معرفی شهر ماکو سایت گردشگری ایران
- «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۷.
- «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
پیوند به بیرون
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان آذربایجان غربی دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان آذربایجان غربی موجود است. |
- آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان آذربایجان غربی از «نتایج سرشماری – جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار.
 | ||