ماکو

دین مردم ماکو اسلام بوده و اکثراً پیرو مذهب شیعه و سنی هستند.[4][5] مردم ماکو به دو زبان ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی صحبت می‌کنند.[6][7][8][9]

مردم ماکو در سده اول پیش از میلاد مسیح به دلیل اینکه به دین زرتشتی گرویده بودند این شهر را «ماغ کوی» یعنی شهر روحانیان زرتشتی می‌نامیدند. (مغ در زبان زرتشتی و زبان پارسی به معنای روحانی زرتشتی می‌باشد) ماکو به زبان ارمنی به معنی چراگاه است و از این رو به آن ماکو گفته‌اند چرا که چراگاه‌های بزرگ در پیرامون ماکو وجود دارد.[10] همچنین برخی بر این باورند مادها که در زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند، آن را مادکوه (کوه مادها) نامیدند. این نام بعداً به صورت ماکو درآمد.[11] یاقوت حموی عقیده دارد ماکو محل زندگی روحانیون زردشتی بوده‌است لذا در اصل ماغ کوی نام داشته که با گذشت زمان ماکو شده‌است.

در منطقه ماکو بازمانده‌های یک شهر بزرگ قدیمی که دامبات و خاورزمین نام داشت دیده می‌شود.[12] گله‌داران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند. این شهر ویرانه را هنوز خاورزمین می‌نامند. در دوره‌های بعدی ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد[13] گروهی محل شهر کنونی ماکو را محل قبلی دژ قابان دانسته‌اند. در جلد ششم فرهنگ معین (به تألیف جعفر شهیدی) آمده‌است: «ماکو در قدیم قلعه‌ای بود به نام قابان که چون محل دزدان بود شاه عباس آن را خراب کرد. بنای شهر ماکوی امروزی را می‌توان از سال ۱۰۱۲ ه‍.ش دانست.»[14] در دوره‌های بعد، اعراب و ترکان سلجوقی بر منطقه چیره شدند.[15]

کلاویخو، سفیر پادشاه اس‍پانیا، که درتاریخ اول ژوئن ۱۴۰۳ م از ماکو دیدن می‌کند، آن را قلعه‌ای می‌نامد که حاکمش مسیحی و نورالدین نام دارد. به گفتهٌ وی قراولان همگی از ارمنستان هستند ولی نیز آشنا به زبانهای ترکی و فارسی هستند.[16]

به هنگام انعقاد عهدنامه گلستان، در مورد ماکو میان روس و عثمانی رقابت بود. در پی آن به مردم و خان‌های ماکو اختیار داده شد تا به هر سو که مایلند ملحق شوند و آنان الحاق به ایران را انتخاب کردند. از این حیث خوانین ماکو به‌ویژه تیمور پاشا و اقبال السلطنه طرف رعایت و ملاحظه قاجاریه بودند.[17]

ماکو دارای آب و هوای نیمه خشک با توجه به مکانش تحت تأثیر باران‌هایی از کوه‌های زاگرس است. هوای شهر گرم و خشک در تابستان، و سرد همراه با بارش برف در زمستان است. بیشترین بارش ناشی از رگبارهای بهاری است.

• برج و بارو و کتیبه در، ساری قیه و در صخره ماکو
• خرابه‌های تعدادی کلیساهای ارمنی در دهات مختلف
• آثار تاریخی شهر دامبات
• خرابه‌های قدیمی گزلو در ده مخند
• سنگ (منشور)های بازالتی قرمزلیخ
• دالانها و غارهای زیرزمین در اطراف آرارات
• پل بشگوز در نزدیک شهر ماکو
• خرابه‌های سه گوش در ده قزلداغ
• اتاق سنگی در ده دلیک داش
• کلیسای زور زور در ده بارون
• دیری متعلق به فرقه دمینکن در پای کوه قیه
• اتاق سنگی در ده سنگر
• کلیسای مریم ننه در شمال شهر ماکو
• بنای باشکوه کلاه فرنگی در بیمارستان ماکو
• کاخ باغچه جوق[18]

از ارتفاعات ماکو می‌توان چهار کشور ایران ترکیه آذربایجان و ارمنستان رادید. ماکو روستاهای زیبایی نیز دارد؛ قره خاچ و کوسج با آب هوای ییلاقی و محیطی آرام یکی از جاذبه‌های طبیعی این شهر می‌باشند علاوه بر آن روستاهای بارون، رند، هندور، سنگر، و قلعه جوق و باغچه جوق از زیباترین روستاهای ماکو می‌باشند.

شهر ماکو با شهر آغری کشور ترکیه پیمان خواهرخواندگی دارد.

[1]

• موسوی ماکویی، میر اسدالله، تاریخ ماکو، تهران: نشر بیستون، ۱۳۷۶، ص۳۵. (شابک: ۹۶۴۹۰۰۳۶۲۲)، با نقل از مینورسکی
• مختصات و ارتفاع

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ماکو دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ماکو موجود است.

1. «صفحه اصلی - آزمایشگاه دکتر قهرمانزاده ماکو». مرکزپاتوبیولوژِ دکترقهرمانزاده. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۲-۱۵.