ایل سنگسری

شهر مهدی شهر (سنگسر سابق) مرکز شهرستان مهدیشهر، خاستگاه ایل سنگسری است که خانوارهای عشایری از اواخر شهریور تا اواسط خرداد ماه در آن سکونت دارند.[1]

سنگسری‌ها شاخص‌ترین کوچندگان دامنه‌های البرز هستند. آن‌ها طولانی‌ترین مسیر کوچ جهان را طی می‌کنند به‌طوری‌که فاصلهٔ دورترین نقطهٔ ییلاقی و قشلاقی آنان به بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر می‌رسد.[2] برنارد هوکارد محقق مشهور اروپایی نیز معتقد است عشایر ایل سنگسری طولانی‌ترین مسیر کوچ رو جهان را دارا هستند.

برنارد هورکاد رئیس انجمن ایرانشناسان اروپا:

اردوهای تابستانی (خیل‌های) سنگسری‌ها به لحاظ وسعت و تجمل، از شکوه و جلوه خاصی برخوردار است.[3]

دکتر مرتضی فرهادی، جامعه‌شناس ایرانی:

خط تولید پنیر و روغن در بین عشایر سنگسری به قدری تکامل یافته و متنوع است که لازم است کارخانه‌های نوین لبنیات‌سازی ایران از آن درس بگیرند.[3]

سیاه چادر همانا خانه عشایر ایل سنگسر در دوره ییلاق است که بایستی ضمن استحکام و ماندگاری در برابر تابش آفتاب، از ساکنین چادر در مقابل خطرات گوناگون محافظت کند. گوت نام سیاه چادر عشایر ایل سنگسر است که از پشم بز بافته می‌شود.

سیاه چادر عشایر سنگسری که «گوت» نام دارد منحصر به فرد است و در مقایسه با سیاه چادر دیگر عشایر ایران از ساختار ویژه‌ای برخوردار است.

تقسیمات داخلی سیاه چادر سنگسری همسان معماری ایرانی است. پلاس سنگسری کف آن را مفروش و دیوارهای نقش دار، فضای داخل چادر را به محل میهمانان، خانواده و آشپزخانه تقکیک می‌کنند. دست بافته‌ها و آویزه‌های بسیاری که دارای نقش و رنگ هستند در داخل چادرها کاربرد دارند.

کژین شوی، پوشاک زنان ایل سنگسر

در گذشته‌های نه چندان دور، زنان سخت کوش ایل سنگسر علاوه بر رسیدگی به امور خانه، بخش مهمی از بار اقتصادی خانواده را با بافت انواع پارچه‌های پشمی و ابریشمی و پارچه‌های ظریف برای مصارف تخصصی گوناگون بر دوش می‌کشیدند.

از جمله این پارچه‌ها می‌توان نمونه‌های زیر را برشمرد:

سرگیرا sar gira (سگیرا)، پارچه پشمینه ظریف که زنان سنگسری درگذشته از آن به عنوان چادر استفاده می‌کردند.

کژین شوی kajin shevi، نوعی پارچه ابریشمین که تن‌پوش زنان سنگسری بوده‌است.

مکنه makene یا مقنعه، که کاربرد آن نظیر مقنعه امروزی بوده‌است، با این تفاوت که مکنه معمولاً با نوعی سوزن دوزی ظریف و منحصر به فرد همراه است و به آن «ساخته مکنه» گفته می‌شود.

فراخ شوال ferakh sheval که دامن گلدار و چند لایه زنان سنگسری بوده‌است.[4]

شاید اکنون نیز بتوان در سکوت راز آلود شب‌های شهر، صدای کوبه‌های دفتین یا کارگاه پارچه بافی خانگی را از ورای پنجره یک خانه گلی در کوچه‌های سنگسر (مهدیشهر) شنید.

امروزه بخش‌هایی از مراتع استان‌های سمنان، تهران، قزوین، قم، مرکزی، مازندران، گلستان، گیلان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی، و اصفهان همچنان در اختیار عشایر ایل سنگسر قرار دارد.[2]

• مهدیشهر
• موزه عشایری ایل سنگسر
• زبان سنگسری
• واژه نامه سنگسری
• گوتکه مال
• گوسفند سنگسری
• نقش مایه‌های باستانی در فرهنگ و آثار ایل سنگسر
• ایل سنگسری (کتاب)
• کتاب تاریخ سنگسر-مهدیشهر
• کتاب گاهشماری سنگسری
• آونگ خاطره‌های ما
• گاهشماری سنگسری
• تاریخ سنگسر، سرزمین دلاوران سرسخت

• انجمن دیده بان میراث ایل سنگسر
• وب‌گاه موزه عشایری ایل سنگسر