مکری

هنری راولینسون که در اکتبر ۱۸۳۸ از مکری‌ها دیدن کرده بود آن را یکی از قوی‌ترین و مقتدرترین ایل‌ها در ایران توصیف کرده‌است. این قبیله تا آن هنگام یکجانشین شده بود و در منطقه‌ای به عرض ۶۵ کیلومتر و پهنای ۸۰ کیلومتر در جنوب دشت میاندوآب و در غرب زرینه‌رود زندگی می‌کرد. به گفته رولینسن، ایل مکری بیش از ۱۲۰۰۰ خانواده داشت و مرکزش ساوجبلاغ (مهاباد امروزی) بود. رولینسن تیره‌های مکری را اینگونه برمی‌شمارد: بابامیری، سهرابی،خانه بگی، کاظمی، دهبکری، خلکی، شیخ شرفی، ایل سلکی، حسن خالی، کاریش، سیلکی، سکیر، ایل گورک، فکیسی،خسروی، ابلس،ایل باریک، ایل سلیمانی،فرزند سلیمان، ایل بیی،امربیل، مرزنک، لتاو ماوت، شیوزایی.[3]

در نوشته‌های الی بانستر سوان که احتمالاً بر اساس روایات و حکایات قومی خود مکری‌ها نوشته‌است، آمده‌است که بسیاری از پادشاهان ایران از جمله شاه عباس صفوی «به مکری‌ها به خاطر شرکتشان در جنگ‌های گوناگون وابسته بودند.» شاه عباس «بسیاری از ایشان را به عنوان افسران رده بالای لشکرش برگزید.» و اینکه در ۱۶۲۴ میلادی «بخش بزرگی از لشکر شاه عباس را کردهای مکری تشکیل می‌دادند که در نبرد مهمی در برابر ترکان ایستادگی کرده بودند.»[3]

اسکندر بیگ ترکمان منشی می‌نویسد پس از فتح آذربایجان توسط عثمانی‌ها، «امیره بی» امیر مکری به سلطان مراد سوم عثمانی ابراز وفاداری نمود و مکری‌ها موجی از غارت و کشتار به راه انداختند، و حتی به املاک شاه در قره‌چوق حمله کردند. پس از مرگ امیره بی این کارها در زمان پسرش شیخ حیدر نیز ادامه یافت تا زمان بازپس‌گیری آذربایجان توسط شاه عباس صفوی در ۱۶۰۳ میلادی. پس از آن شیخ حیدر وفاداری‌اش را به شاه اعلام کرد و شاه نیز کارهای گذشتهٔ او را بخشید و حکومت مراغه را به او داد. شیخ حیدر نیز در مقابل، شاه را در لشگرکشی‌اش به شمال ارس همراهی کرد اما در جریان محاصره ایروان در همان سال کشته شد.[3]

سردار سیف‌الدین خان مکری، یکی از آخرین حاکمان مکری، مقبره وی در مقبره الشعرای تبریز است

سپس قبادخان، پسر شیخ حیدر جانشین او شده و امیر مکری و حاکم مراغه شد. او از یک سو رابطه خود را با شاه عباس حفظ کرده و خواهرش به همسری شاه درآمده بود اما از سوی دیگر در زمان او مکری‌ها دوباره به غارتگری به ویژه نسبت به قزلباشان و رعایای ساکن مراغه پرداختند. قبادخان املاک و تیول قزلباشان صفوی را نیز مصادره کرد. سرانجام در سال ۱۶۰۹–۱۰ م که قبادخان از فرمان شاه عباس برای همراهی قشون ارتش در جنگی سرپیچی کرد، شاه تصمیم گرفت علیه وی اقدام کند. شاه عباس قبادخان را به خیمه خود فراخواند و او را به همراه خویشان و همراهانش کشت. سپس بیشتر مکری‌ها را کشتند و بسیاری از زنان مکری نیز به اسارت گرفته شدند.[2][3]

سپس شاه عباس یکی از مکریان به نام شیر بیگ (یا شیر خان) را امیر طایفه مکری و ایشیک آغاسی دربار کرد[2] اما یکی از سران ایل مقدم را به حاکمیت مراغه گماشت. به همین دلیل شیرخان نیز در ۱۶۲۴–۲۵ شورش کرد و به مراغه حمله کرده و بسیاری از ساکنان آن را کشت و شهر را غارت کرد. شاه عباس هیئتی را برای تنبیه شیر خان فرستاد که پایتختش[4] را تصرف کرده و او را وادار به فرار به کوهستان کردند.[3]

به تدریج باقی‌مانده‌های ایل مکری زندگی آرامی در پیش گرفتند. پس از آن مکری‌ها (مثلا مکری‌های شاخهٔ سردشت) به حکومت‌های ایران نزدیک‌تر شدند و با وجود اختلاف مذهبی شیعه-سنی، به مقامات عالی رسیده و افراد بزرگی نیز از میان آنان برخاستند. از جمله:

• محمدعلی خان مکری وزیر اعظم شاه طهماسب دوم
• عزیزخان مکری سردار کل قشون ایران از ۱۸۵۳ تا ۱۸۵۷
• دکتر محمد کیوان‌پور مکری (۱۹۲۱–۲۰۰۷)،[2][3]
• سیف‌الدین خان مکری سردار ناصرالدین شاه
• استاد هژار، شاعر مشهور مکریان
• هیمن مکریانی، شاعر مشهور مکریان
• حسن زیرک خواننده مشهور کُردها