پارسیان هند

پس از ورود اعراب مسلمان به ایران و درهم شکسته شدن امپراطوری ساسانی بسیاری از زرتشتیان به خراسان و از آنجا نیز به گجرات در هند مهاجرت نمودند. آن‌ها بدین وسیله آتش مقدس خود موسوم به آتش بهرام را به شهر نوساری[7] (ساری جدید) در گجرات منتقل نمودند. با توجه به منابع تاریخی و امروزی دو دسته از ایرانیان زرتشتی به گجرات کوچ کردند. یک دسته از زرتشتیان ایرانی از شهر ساری[7] در شمال ایران به گجرات کوچ کردند و نام نخستین آن شهر ناگ مندال بود و چون منطقه را از لحاظ آب و هوایی شبیه به شهر خودشان (ساری)یافتند آن را نوساری به معنای ساری جدید نامگذاری کردند.[8] مانند نوروز که نو پیشوند برای روز می‌باشد. زرتشتیان ابتدا از منطقه‌ای به نام سنگان (سنجان) از توابع خواف در خراسان رضوی و شاید هم شهری به همین نام که یکی از شهرهای خراسان بزرگ در نزدیکی مرو بود و بعدها از هرمزگان، سفر مخاطره آمیز، پرماجرا و عذاب‌آوری را به گجرات هند آغاز کردند. دسته دیگری از زرتشتیان از شهر ساری[7] در استان مازندران امروزی به گجرات کوچ کردند و در شهر نوساری (ساری جدید = navsari) مسکن گزیدند. روبرو شدن آن‌ها با حکومت و مردم آن خطه چند سده بعد در کتابی به نام «قصه سنجان» از زبان بهمن پسر کیقباد پسر هرمزدیارسنجانی به نظم کشیده شده‌است. کشتی پارسی‌ها بر اساس اطلاعات این کتاب در دریا دچار طوفان می‌شود. آن‌ها بر کشتی طوفان‌زده با دعا و ثنا به گرد آتشی که با خود می‌بردند به استغاثه می‌پردازند تا از این مصیبت نجات پیدا کنند و به ساحل برسند و در آنجا از حاکم گجرات «جادی رانه» پناه جویند. فرمانده گجرات سه شرط برای پذیرش پارسیان گذاشت: نخست یادگیری زبان محلی که به همین سبب زبان رسمی پارسیان در هند امروز، گجراتی است. دوم پوشیدن لباس زنان هندی برای زنان زرتشتی و سوم به زمین گذاردن (تحویل) سلاح‌هایی بود که زرتشتی‌ها با خود برده بودند.[9]

پس از پذیرش شرایط، به پارسی‌ها اجازه اقامت در گجرات داده شد و کم‌کم آتشکده‌هایی بنا کردند که با آتشی که با خود از آتشکده‌های ایران آورده بودند روشن کردند و به داد و ستد و امور دیگر پرداختند. اگر چه پارسی‌ها قوانین مردم و دولت هند را پذیرفتند تا به آن وسیله اجازه اقامت در آن کشور را به‌دست آورند، آن‌ها از هرگونه ازدواج برون گروهی (با غیرزرتشتی و غیرپارسی) سر باز زدند و این شاید یکی از دلایلی باشد که آن‌ها توانسته‌اند جامعه و دین خود را تا امروز حفظ کنند.[9]

پس از موفقیت‌های شایانی که پارسی‌ها طی سده‌های ۱۶ تا ۱۸ در تجارت با اروپائیان بدست آوردند، به‌وسیله انگلیسی‌ها تشویق شدند که تا در بمبئی اقامت گزینند. پس از آن پارسیان مقیم بمبئی و هند روابط خوبی با انگلیسی‌ها برقرار ساختند و رفته رفته بخش مهمی از شریان‌های صنعتی، اقتصادی و علمی هند را بدست گرفتند.[10] آنها همچنین در گجرات منطقه‌ای را که ساکن شدند، (Navsari) یا نوساری نامیدند.

زرتشتیان هند مخصوصاً افراد مقیم شهر بمبئی، بیشتر در مشاغل تجاری یا در سطح مدیریت بالای کشور اشتغال دارند و از نمونه بارز زرتشتیان مقتدر هند، می‌توان از خانواده بزرگ زرتشتی بنام جمشید جی تاتا نام برد که بنیانگذار گروه معروف صنعتی تاتا موتورز در هند است که قسمتی از این تشکیلات اقتصادی عظیم به وسیلهٔ افراد این خاندان اداره می‌شود.[10]

زرتشتیان شهر بمبئی دارای موقوفات زیاد و قابل توجهی می‌باشند که عایدات آن صرف ایجاد تسهیلات رفاهی برای نیازمندان زرتشتی می‌گردد. در شهر بمبئی صدها موقوفه شناخته شده زرتشتی ثبت شده‌است.[10]

یک آتشکده پارسی در منطقه سکندرآباد هندوستان

نخستین آتشکده زرتشتیان در منطقه اولیه مهاجرت آن‌ها یعنی در سنجان به نام (ایران شاه) برپا شد. زرتشتیان در مجموع ۴۵ آتشکده بزرگ و مهم در سراسر هند مستقر نموده‌اند که چهار آتشکده بزرگ باضافه ۴۱ آتشکده کوچکتر تنها در شهر بمبئی و منطقه پیرامون آن فعال است.[10]

شمار پارسیان در کل دنیا کمتر از ۱۰۰ هزار تن برآورد می‌شود.[5] مطابق سرشماری سال ۲۰۰۱ در هند، ۶۹۶۰۱ پارسی زندگی می‌کنند که اغلب آنان در بمبئی یا اطراف آن سکنی دارند. همچنین حدود ۵ هزار پارسی در بریتانیا، ۶۵۰۰ نفر در آمریکا، ۴۵۰۰ نفر در کانادا، ۳۰۰۰ نفر در پاکستان و تعدادی هم در دیگر کشورهای شبه‌قاره هند و آسیایی هستند.[6]

جامعه پارسی هند موفق شده‌است آیین زرتشتی را که در آن زمان بسیاری از پیروان خود را از دست داده بود، طی بیش از هزار سال در سرزمینی غریب حفظ کند. در قرن‌های نوزده و بیست پارسی‌های هند که از نظر اقتصادی به موفقیت‌هایی دست یافته بودند، به یاری هم کیشان ایرانی خود آمدند. گفته شده که ناصرالدین شاه قاجار بعد از ملاقات با گروهی از پارسیان و پذیرش هدایای آن‌ها جزیه یا مالیاتهای سنگینی را که زرتشتیان ایرانی باید می‌پرداختند، حذف کرد و برای آن‌ها تسهیلاتی قائل شد.[9]

امروزه جامعه پارسی به دلیل بالا رفتن سن ازدواج، افزایش میزان طلاق و بسته بودن جامعه پارسی به روی غیر پارسیان و پاره‌ای علل و عوامل دیگر روز به روز در حال کوچک‌تر شدن می‌باشد.[10]

پارسیان در هند اصولاً علاقه‌ای به کارهای سیاسی نداشته و هرگز برای حکومت‌های مختلف این سرزمین دردسرساز نبوده‌اند. در برآوردی که از وضعیت اجتماعی آن‌ها در منطقه به‌عمل آمده‌است، زرتشتیان از اقلیت‌های آرام و بدون مسئله بوده و از جهت قانونی تخلف کمتری از آن‌ها مشاهده شده‌است.[10]

از شاخص ترین افراد در این جامعه میتوان به اردشیر جی معروف به اردشیر ریپورتر اشاره کرد. ایشان در پوشش خبرنگار تایمز به ایران آمد و نقش مهمی در پادشاهی رضاشاه ایفا کرد. [11]

یکی از معروف‌ترین پارسیان هند فردی مرکوری خواننده گروه راک انگلیسی کوئین بود که در سال ۱۹۹۱ در اوج شهرت و محبوبیت درگذشت. نام اصلی او در میان خانوادهٔ پارسی‌اش (فرخ بلسارا) بود.

زوبین مهتا، رهبر ارکستر، نیز از سرشناس‌ترین پارسیان در جهان است. او فرزند مهلی و تهمینه مهتا، از پارسیان هند است. او از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۱ رهبر نیویورک فیلارمونیک بود. کسی تاکنون تا این مدت نتوانسته در چنین پستی باقی بماند. مهتا اکنون رهبر ارکستر فیلارمونیک اسرائیل است.

در سال ۲۰۱۴ میلادی نارندرا مودی نخست وزیر هندوستان، اسمرتی ایرانی هنرمند، برنامه ساز و بازیگر سینما و سیاستمدار مدافع حقوق زنان را که همسرش زوبین ایرانی از پارسیان موفق هند هست به عنوان وزیر توسعه منابع انسانیِ کابینه جدید معرفی کرد، اسمرتی مالهوترا از پدر و مادر بنگالی و پنجابی به دنیا آمده و هندو است اما همسر زوبین ایرانی، از شهروندان زرتشتی هند است و همچنین جوان‌ترین وزیر کابینه معرفی شده با ۳۸ سال سن است.

• خبرگزاری فارس نیوز
• دانشنامه بریتانیکا
• UNESCO Parsi Zoroastrian Project
• ماهنامه انگلیسی پارسیان هند
• Eliade, M.; Couliano, I.; Wiesner, H. (1991), The Eliade Guide to World Religions, New York: Harper Collins, ISBN 0-06-062145-1
• Palsetia, Jesse S. (2001), The Parsis of India, Leiden: Brill, ISBN 90-04-12114-5.
• وب‌گاه بی‌بی‌سی فارسی. در امتداد قصه سنجان: مراسم تولد زرتشت در لندن (بازدید: ۸ شهریور ۱۳۸۹)
• Paymaster, R. (1954), Early History of the Parsees in India, Bombay: Zarthoshti Dharam Sambandhi

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ پارسیان هند موجود است.

• نوروز تابستانی