ترجیع‌بند

تَرجیع‌بَند یا بند گردان از قالب‌های شعر فارسی است که از غزل‌های چند بیتی که هم وزن هستند تشکیل شده و برای اتصال این غزل‌ها به یکدیگر از یک بیت تکراری استفاده می‌نماید. بیت ترجیع با قافیه‌ای ویژه و لفظ و معنی یکتا تکرار می‌گردد. این بیت بند ترجیع یا بند گردان نامیده می‌شود. به هریک از غزل‌ها، خانه یا رشته گفته می‌شود.[1] هر خانه از ۵ تا ۲۵ بیت (گاه کمتر یا بیشتر) تشکیل شده. معروفترین ترجیع‌بندها از هاتف اصفهانی و سعدی است.[2]

قالب‌های شعر فارسی
بحر طویل • ترجیع‌بند • ترکیب‌بند • تک‌بیت • چهارپاره • دوبیتی • رباعی • سه‌گانی • غزل • قصیده • قطعه • مثنوی • مستزاد • مسمط

بند اول یک ترجیع‌بند از فرخی سیستانی در وصف نوروز:

ز باغ ای باغبان ما را همی بوی بهار آید کلید باغ ما را ده که فردامان به کار آید
کلید باغ را فردا هزاران خواستار آید تو لختی صبر کن چندان که قمری بر چنار آید
چو اندر باغ تو بلبل به دیدار بهار آید ترا مهمان ناخوانده به روزی صد هزار آید
کنون گر گلبنی را پنج شش گل در شمار آید چنان‌دانی که هرکس را همی زو بوی یار آید
بهار امسال پندار همی خوشتر ز پار آید وزین خوشتر شود فردا که خسرو از شکار اید
بدین شایستگی جشنی بدین بایستگی روزی ملک را در جهان هر روز جشنی داد و نوروزی

در ادبیات فارسی شاید بتوان ترجیع بند معروف سعدی[3] را شاهکار این سبک از سرایش شعر نامید. این ترجیع بند که بند گردان آن "بنشینم و صبر پیش گیرم ، دنباله کار خویش گیرم" است، این گونه آغاز می شود:

ای سرو بلند قامت دوستوه وه که شمایلت چه نیکوست
در پای لطافت تو میرادهر سرو سهی که بر لب جوست
نازک بدنی که می‌نگنجددر زیر قبا چو غنچه در پوست
مه پاره به بام اگر برآیدکه فرق کند که ماه یا اوست؟
آن خرمن گل نه گل که باغ استنه باغ ارم که باغ مینوست
آن گوی معنبرست در جیبیا بوی دهان عنبرین بوست


جستارهای وابسته

منابع
  1. آرایه‌های ادبی (قالب‌های شعر، بیان و بدیع). (ISBN 964-05-0036-4)
  2. مصاحب، غلامحسین (به سرپرستی) (۱۳۸۳)، دایرةالمعارف فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر، شابک ۹۶۴-۳۰۳-۰۴۵-۸
  3. ترجیع بند مشهور سعدی

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.