هفته

هفته از گام‌های چهارگانه ماه قمری گرفته شده و امروزه در همه جوامع از آن به عنوان یک واحد زمان استفاده می‌شود.∗

هفته ژوئن خرداد ذی‌القعده
شنبه ۱۲ ۲۲ ۲
یکشنبه ۱۳ ۲۳ ۳
دوشنبه ۱۴ ۲۴ ۴
سه‌شنبه ۱۵ ۲۵ ۵
چهارشنبه ۱۶ ۲۶ ۶
پنجشنبه ۱۷ ۲۷ ۷
جمعه ۱۸ ۲۸ ۸
نمادهای روزهای هفته در گاهشماری رومی.

هَفته یکایی از زمان برابر ۷ شبانه روز است.

برخی مردم مدیترانه هر پاره زمان شبانه روز را تحت فرمانروایی یکی از اجرام هفتگانه آسمان (خورشید و ماه و پنج سیاره روشن) که خدایان آن‌ها بودند می‌دانستند. مصریان دورترین سیاره را زحل و آغاز این گردش را با آن می‌دانستند. مصریان معتقد بودند هر روز با گردش یک جرم آغاز می‌شود و به آن هم نامیده می‌شود. بنابرین عملاً روزهای متوالی هفتگانه را بنام اجرام شناسایی کردند. سربازان رومی مقیم در مصر به هفته هفت روزه خو گرفتند و آن را به سرزمین اصلی خود معرفی برای جایگزینی با هفته هشت روزه خود معرفی کردند. اکتاویان (سزار آگوستوین) و حاکمان رومی پس از او، این رسم را مجاز دانستند ولی تا زمان امپراتور کنستانتین در سال ۳۲۱ بعد از میلاد به‌طور رسمی مورد استفاده قرار نگرفت. نام‌های انگلیسی (انگلوساکسون) ایام هفته، از نام‌های انگلوساکسون همان هفت اجرام آسمانی که مورد احترام مردم باستان بود گرفته شده‌است.

اما آنچه بیشتر مشهور است این است که بابلیان اسامی روزهای هفته را از روی اجرام هفتگانه منظومه شمسی نامگذاری می‌کردند که رومیان بعدها از روش آنان پیروی کردند بنام اجرام که خدایان آن‌ها بودند نامگذاری کرده و تقویم ژولیوسی و گریگوری را به وجود آوردند. طبق این قرارداد اولین روز یکشنبه (روز خورشید) - دوشنبه (روز ماه) - سه شنبه (روز مریخ=الهه جنگ) - چهارشنبه (روز عطارد) - پنجشنبه (روز مشتری=الهه رعد و برق) و آدینه (روز زهره=الهه عشق) و شنبه (روز زحل=الهه زمان یا کشت و زرع) نام‌گذاری شده‌است.

این شیوه تقسیم‌بندی (هفته) بعدها در تقویم‌های جهان عمومیت یافته، چنانچه در تقویم‌های شرقی هند، تبت، برمه و… نیز رایج شده، از جمله در ژاپن سابقه یک هزار ساله دارد.

در گاهشماری ایرانی هفته با شنبه شروع شده و با آدینه که روز تعطیل هفته‌است، پایان می‌پذیرد. امروز شنبه از روزهای هفته است.

نام روزهای هفته

نام‌های روزهای هفته در خاورمیانه و برخی زبان‌های پیرامونی:

فارسیهورامیعربیترکیترکی آذربایجانیپشتوکردی کرمانجیکردی سورانیعبریارمنیاردوایران باستان
شنبهشه‌ممه‌یسبتCumartesiŞənbəشنبیŞemîشه‌ممهיום השבתՇաբաթهفتهکیوان شید
یک‌شنبهیه‌کشه‌ممه‌یأَحَدPazarBazarیکشنبهYekşemیه‌کشه‌ممهיום ראשוןԿիրակիاتوارمهر شید
دوشنبهدوه‌شه‌ممه‌یإثْنَانPazartesiBazar ertəsiدوشنبهDuşemدووشه‌ممهיום שניԵրկուշաբթիپیرماه شید
سه‌شنبهیه‌ره‌شه‌ممه‌یثلاثاءSalıÇərşənbə axşamıسی شنبهSêşemسێشه‌ممهיום שלישיԵրեքշաբթիمنگلبهرام شید
چهارشنبهچوارشه‌ممه‌یأربعاءÇarşambaÇərşənbəچهارشنبهÇarşemچوارشه‌ممهיום רביעיՉորեքշաբթիبدهتیر شید
پنج‌شنبهپه‌ن شه‌ممه‌یخمیسPerşembeCümə axşamıپنجشنبهPêncşemپێنجشه‌ممهיום חמישיՀինգշաբթիجمعراتهرمز شید
جمعه/آدینهجومعه‌ی/ هه‌ینیالجمعةCumaCüməجمعهÎnهه‌ینیיום שישיՈւրբաթجمعهناهید شید

نام‌های روزهای هفته در فارسی تاجیکی با فارسی یک‌سان است. این نام‌ها در تاجیکستان به خط سیریلیک این‌گونه نوشته می‌شود: Шанбе (شنبه)، Якшанбе (یک‌شنبه)، Душанбе (دوشنبه)، Сешанбе (سه‌شنبه)، Чоршанбе (چهارشنبه)، Панҷшанбе (پنج‌شنبه)، Ҷумъа (جمعه).

هفته در ایران باستان

معروف است در ایران باستان هفته وجود نداشته‌است و گاهشماری نزد ایرانیان بر پایهٔ روزهای ماه بوده‌است. به این ترتیب که هر روز به ایزدی منسوب بوده و نامی داشته‌است. نمونه را روزِ نخستِ هر ماه، به نامِ هورمزد (هرمز)، روزِ دوم به نامِ وهومن (هومن یا بهمن)، یا روز شانزدهم به نامِ ایزدبانو آناهیتا نامیده شده بود و هر روز که نامش با نام ماه یکسان بود به نیایش و جشن مختص می‌شد. مفهومِ هفته از تمدن‌های همسایه، به ویژه، میان رودان در فرهنگ ایرانی شده و پس از اسلام صورت امروزی گرفته‌است. تا جایی که در دربار دوره ساسانی از هفته استفاده نمی‌شده‌است.

در شاهنامه از واژه‌های هفته و چهارشنبه بیش از ۱۲۰ بار یاد شده‌است که با استفاده وی احتمال وجود هفته در ایران باستان را تقویت می‌کند. اما نمی‌تواند مستند وجود هفته در ایران باستان باشد.

ستاره شُـمَـر گفت بهرام راکه در چهارشنبه مزن کام را

متون مانوی کاربرد گسترده هفته را تأیید می‌کند. در این کتاب‌ها از روزهای یکشنبه و دوشنبه با نام مهرروز (خورروز) و ماه‌روز یاد شد کرده‌است و این دو، روزهای روزه‌داری مانوی دانسته شده‌اند و دوشنبه، روز مقدس و تعطیل مانویان بوده‌است.

و آخر اینکه در متون یافت شده چینی از نام روزهای هفته نام برده شده‌است. در یک متن نجومی کهن بودایی که در سال ۷۵۹ میلادی از سانسکریت به چینی بازگردانده شده‌است؛ و یانگ چینگ فنگ در سال ۷۶۴ میلادی حاشیه‌ای بر آن بازنوشته است؛ از نام روزهای هفته در زبان چینی و معادل آن‌ها با روزهای هفته در فارسی میانه در دو نوع آن یاد کرده‌است: یوشمبت (روز تعطیل)، دوشمبت، سه‌شمبت، چرشمبت، پنج‌شمبت، شش‌شمبت، شمبت.

هفته در آیین میترایی

هفته نسبت داده شده در گاهشمار میترایی در تطبیق با اجرام سماوی:

  • شنبه= کیوان‌شید (زحل=Saturn)
  • یکشنبه= مهرشید (خورشید=Sun)
  • دوشنبه= مه‌شید (ماه=Moon)
  • سه‌شنبه= بهرام‌شید (مریخ=Mars)
  • چهارشنبه= تیرشید (عطارد=Mercury)
  • پنجشنبه= اورمزدشید یا هرمزشید (مشتری=Jupiter)
  • آدینه= ناهیدشید (زهره=Venus)

معادل سغدی این نام‌ها بدینگونه با مبدأ یکشنبه بازآمده‌است: مهرروز، ماه‌روز، بهرام‌روز، تیرروز، اورمزدروز، ناهیدروز و جیان‌روز (کیوان‌روز).

این نام‌ها از نام هفت اختر سیار آسمان، یعنی خورشید و ماه و پنج ستاره روان (سیاره) شناخته‌شده آن زمان برگرفته شده‌است. ریشه نام روزهای هفته را به آیین کهن ایرانی مهرپرستی یا همان میترایی نسبت داده‌اند.

علامه دهخدا افزودن شید به نام ستارگان را از مجعولات برساخته آذرکیوان، برمی‌شمارد و می‌گوید که واژه «شید» به معنای پرتو آفتاب است و نمی‌توان آن را به ستارگان نسبت داد. دهخدا واژگانی چون مهشید را از زمره این مجعولات آذرکیوان در کتاب دساتیرِ وی برمی‌شمارد و کاربرد آن‌ها را بیش از سه قرن نمی‌داند. زیرا در ایران باستان هفته وجود نداشته‌است و گاهشماری نزد ایرانیان بر پایهٔ روزهای ماه بوده‌است. به این ترتیب که هر روز به ایزدی منسوب بوده و نامی داشته‌است. نمونه را روزِ نخستِ هر ماه، به نامِ هورمزد (هرمز)، روزِ دوم به نامِ وهومن (هومن یا بهمن)، یا روز شانزدهم به نامِ ایزدبانو آناهیتا نامیده شده بود و هر روز که نامش با نام ماه یکسان بود به نیایش و جشن مختص می‌شد. مفهومِ هفته از تمدن‌های همسایه، به ویژه، میان رودان در فرهنگ ایرانی شده و پس از اسلام صورت امروزی گرفته‌است.

نامهای امروزین فارسی

واژه شنبه (به معنی استراحت و آسودن) از اصل سامی است و با سابات (Sabath) هم‌ریشه‌است؛ و سپس به صورت عبری شَبّات (به عبری: שבת) (Shabbat) و آنگاه در عربی السَّبت به فارسی وارد گردیده‌است و روزهای دیگر هم متأثر از عربی با ترکیب عدد و شنبه و آدینه روز با عبارت جمعه (عربی: جمع آمدن) برساخته آمده‌است. روز شنبه در میان اقوام سامی و عرب هفتمین روز هفته بوده و روزهای پس از آن روز اول، تا پنجم و سپس جمعه بوده‌است.[1][2]

اصل سامی سابات در زبان فارسی امروزه به صورت ساباط (سابات) به آسایشگاه‌های گذرگاه‌ها اطلاق می‌شوند. همچنین سبات در عربی بمعنی خواب و مامن استراحت می‌باشد.

نام روزهای هفته در آیین بیانی

جلال = شنبه
جمال = یکشنبه
کمال = دوشنبه
فضال = سه شنبه
عدال = چهارشنبه
استجلال = پنج شنبه
استقلال یا سلطان = جمعه
در کتاب الأسماء کلشیئ - چهارشأن (باب دوم از واحد پنجم =اسم ۷۶ ام) و کتاب پنج شأن در بخش گاهشماری نقطه بیان به موضوع نام روزهای هفته اشاره شده‌است .
* پنج شأن

روزهای هفته در زبانهای دیگر

زبان انگلیسی

روزهای هفته به زبان انگلیسی:

نام روز در ایرانانگلیسیانگلیسی باستانترکیبنام روز به انگلیسیبیان
شنبهSaturnSaeternesdaegSatur + day[3] Saturday-
یک‌شنبهSunSunnandægSun + day[4] Sunday-
دوشنبهMoonMōnandægMon + day[5] Monday-
سه‌شنبهTues =[6] Teiwaz => MarsTiwesdægTues + day[7] Tuesdayتیر= Teiwaz
چهارشنبهWednes =[8] Wōdanaz => MercuryWōdnesdægWednes + day[9] Wednesday-
پنج‌شنبهThurs =[10] Thunor => JupiterÞūnresdægThurs + day[11] Thursdayثور= Thunor
جمعه/آدینهFri =[12] Frige => VenusFrīġedæġFri + day[13] Fridayونوس = Frige

زبان فرانسوی

روزهای هفته به زبان فرانسوی:

نام روز در ایرانلاتینترکیبنام روز به فرانسویبیان
شنبهSambati dies / Dies Saturni-[14] Samediپیوند مستقیم ندارد
یک‌شنبهDies Dominicus / Dies Solis-[15] Dimancheپیوند مستقیم ندارد: «روز پروردگار»
دوشنبهlunae diesLun + di[16] Lundiروز ماه
سه‌شنبهMartis diesMar + di[17] Mardiروز بهرام
چهارشنبهMercurii diesMercre + di[18] Mercrediروز تیر
پنج‌شنبهJovis diesJeu + di[19] Jeudiروز اورمز
جمعه/آدینهVeneris diesVendre + di[20] Vendrediروز ناهید

زبان ایتالیایی

روزهای هفته به زبان ایتالیایی:

نام روز در ایرانلاتینترکیبنام روز به ایتالیاییبیان
شنبهSambati dies / Dies Saturni-[21] Sabatoروز ساتورن (سیاره کیوان)
یک‌شنبهDies Dominicus / Dies Solis-[22] Domenicaروز پروردگار (مهر یا میترا)
دوشنبهlunae diesLune + dì[23] Lunedìروز ماه
سه‌شنبهMartis diesMarte + dì[24] Martedìروز بهرام
چهارشنبهMercurii diesMercole + dì[25] Mercoledìروز تیر
پنج‌شنبهJovis diesGiove + dì[26] Giovedìروز اورمز
جمعه/آدینهVeneris diesVener + dì[27] Venerdìروز ناهید

زبان اسپانیایی

روزهای هفته به زبان اسپانیایی:

نام روز در ایرانلاتینترکیبنام روز به اسپانیاییبیان
شنبهSambati dies / Dies Saturni-[28] Sábadoپیوند مستقیم ندارد
یک‌شنبهDies Dominicus / Dies Solis-[29] Domingoروز پروردگار (مهر یا میترا)
دوشنبهlunae diesLune + s[30] Lunesروز ماه
سه‌شنبهMartis diesMarte + s[31] Martesروز بهرام
چهارشنبهMercurii diesMiércole + s[32] Miércolesروز تیر
پنج‌شنبهJovis diesJueve + s[33] Juevesروز اورمز
جمعه/آدینهVeneris diesVierne + s[34] Viernesروز ناهید

منابع
  • مرادی غیاث آبادی، رضا. نوروزنامه، پنجاه گفتار در پژوهش‌های ایرانی، ۱۳۸۶.

پانویس

^  مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Week»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامه آزاد، (نسخه ۱۳ ژوئیه ۲۰۰۶).

  1. شَنبه یک واژه عِبری است به معنی استراحت ، آسودن تبیان
  2. لغتنامه دهخدا، مدخل شنبه
  3. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Saturday&oldid=469831409
  4. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sunday&oldid=471243328
  5. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Monday&oldid=470187704
  6. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Týr&oldid=466893706
  7. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuesday&oldid=469944550
  8. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wōdanaz&oldid=461325985
  9. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wednesday&oldid=472030532
  10. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Thor&oldid=467978253
  11. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Thursday&oldid=469943024
  12. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Frijjō&oldid=471605603
  13. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Friday&oldid=472035217
  14. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Samedi&oldid=74487757
  15. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dimanche&oldid=74488297
  16. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lundi&oldid=74006793
  17. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mardi&oldid=74006654
  18. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mercredi&oldid=74059252
  19. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeudi&oldid=74006367
  20. http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vendredi&oldid=74488980
  21. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Sabato&oldid=46533285
  22. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Domenica&oldid=46533630
  23. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Lunedì&oldid=46218058
  24. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Martedì&oldid=46217968
  25. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Mercoledì&oldid=46253153
  26. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Giovedì&oldid=46217786
  27. http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Venerdì&oldid=46533957
  28. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Sábado&oldid=52600446
  29. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Domingo&oldid=53095422
  30. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Lunes&oldid=52779207
  31. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Martes&oldid=52859114
  32. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Miércoles&oldid=52810350
  33. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Jueves&oldid=52778875
  34. http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Viernes&oldid=53095966
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.