ساعت زیستی
ساعت زیستی یا ساعت زیست‌شناختی یا ساعت بدن یا ساعت بیولوژیکی یک چرخهٔ تقریباً ۲۴ ساعته در فرایندهای زیست‌شیمیایی، فیزیولوژیکی، یا رفتاری موجودات زنده، شامل گیاهان، جانوران، قارچ‌ها و سیانوباکتریها است. اختلال در ساعت زیست‌شناختی انسان می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های بسیاری شود.[1]
تنوع ساعت زیستی
تنوع دوره‌های فعالیت‌های زیستی در موجودات زنده برای فرایندهای بسیار ضروری انجام می‌گیرد. فرایندهایی که در جانوران شامل خوردن، خوابیدن، جفتگیری کردن، مهاجرت، خواب زمستانی و تقسیم یا باززایی سلول‌ها است و در گیاهان شامل جنبش‌های جوانه‌زنی، واکنش‌های فوتوسنتزی است.
در میان دوره‌های گوناگون مهمترین دوره، دوره‌های شبانه‌روزی است که با نام ریتم شبانه‌روزی هم معروف است.[2]
اهمیت
هر انسانی جزئی از پیوستار طبیعت است. طبیعت رفتار دوره‌ای دارد که این دوره‌ها روی فیزیولوژی انسان‌ها اثرات تعیین‌کننده ایی دارند. اخیراً فیزیولوژی جدید به ریتم‌های ساعت بیولوژیکی بدن، که هر کدام عملکرد ویژه‌ای از بدن را تنظیم می‌کند، پی برده‌است. مهمترین ریتم درونی ما همان چرخه ۲۴ ساعته‌ای است که بسیاری از فرایندهای مهم و از جمله درجه حرارت بدن، تولید هورمون و سایر مواد زیست شیمیایی و عملکرد نظام عصبی مانند گرسنگی، خوابیدن، بیدار شدن، دفع کردن را مشخص می‌سازد. در ضمن ضرب آهنگ‌های زیست شناختی (ریتم‌ها) ماهانه و فصلی هم داریم؛ که عادات ماهیانه زنان و عادات بیوریتم مردان نمونه ایی از آنهاست. ضمن اینکه بعضی از این چرخه‌ها با جزر و مد دریاها و حتی فراتر از جهان، با کیهان در ارتباط است که عامل فراز و نشیب‌های جسمانی و عاطفی ما می‌باشند؛ که همه این‌ها، ابزار حوزه واحد شعور هستند.
به لحاظ زیست شناختی، زمان در حکم همه چیز است. فعالیتی که در زمان مشخصی انجام می‌گیرد، می‌تواند تعادل و انرژی را افزایش دهد و در عین حال اگر همین فعالیت در ساعت دیگری انجام شود موجب بی تعادلی و خستگی می‌شود. به عنوان مثال بهترین ساعت جذب موا غذایی در بدن ساعت ۸ شب تا ۴ صبح و بهترین ساعت دفع از ساعت ۴ صبح تا ۱۲ ظهر است.
چرخه‌های روزانه
هر ۲۴ ساعت شبانه روز به دو نیمه تقسیم می‌شود یعنی روز – شب؛ که هر کدام شامل سه دروه چهار ساعته برای خوردن، خوابیدن، دفع کردن می‌شوند. تأثیر این دوره‌ها در محیط کاملاً مشخص است. غروب پس از اتمام کار، احساسی از میل به سکوت تجربه می‌شود. انگار همه طبیعت آرام می‌گیرد. سرشب علاقه به نشستن و استراحت کردن زیاد است. البته ممکن است در مناطق شلوغ شهری این سکوت را نتوانید درک کنید.
بهترین زمان صرف شام ساعت ۶ بعد ازظهر یا ساعت ۷ می‌باشد. چرا که برنامه گوارش نهایتاً تا ساعت ۱۰ شب به اتمام برسد؛ زیرا از آنجایی که هضم غذا مستلزم افزایش سوخت وساز بدن می‌شود، خواب را مختل می‌کند. ضمن اینکه ساعت خواب در شب بستگی به فعالیت‌های روزانه دارد. حدود ساعت ۱۰شب بهترین زمان برای خواب است. اگر خوابیدن را در این زمان به تعویق بیندازید، خود را از یک استراحت خوب که موجب ترشح هورمون‌ها و جذب مواد مغذی خوب، محروم کرده‌اید. با برهم زدن این چرخه، صبح موقع بیداری، احساس خستگی و کسالت می‌کنید. چرخه خواب را دست کم نگیرید. خواب می‌تواند منبع مهم انرژی و تعادل وزن باشد.
نکته مهم دیگری که به همین اندازه اهمیت دارد، زمان بیدار شدن در طلوع خورشید حدود ساعت ۶ صبح است. اگر در این زمان بیدار شوید، ذهن و جسم شما تحت تأثیر احساساتی از قبیل سبکی، چالاکی، گوش به زنگی، شور و اشتیاق، شادابی و نشاط است. این زمان بهترین زمان رفتن به استقبال روز است.
به همان اندازه که انسان‌ها باید به خوردن و ورزش کردن کافی توجه کنند باید ریتم‌های شبانه‌روزیشان را نیز در نظر داشته باشند. گزارش‌های تازه نشان داده که بیدار ماندن بعد از فرارسیدن زمان خواب باعث چاقی می‌گردد. در موش‌هایی که کبد چرب، به‌همراه درجهٔ بالایی از کلسترول داشتند، دیده شده که ساعت زیستیشان از هم گسیخته بوده‌است. در تحقیقات دانشگاه شمال شرق و مؤسسه پزشکی هاوارد هیوز (Howard Hughes medical institute)، محدوده گسترده تغییر مولکولی و رفتاری در موش‌هایی که دوره روزانه کاذب دارند دیده شده‌است.[2]
جستارهای وابسته
منابع
| مفاهیم کلیدی |   درگاه زمان | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
سنجشها و زمان استاندارد |
| ||||||
| ساعت |
| ||||||
| |||||||
| مذهب و اسطورهشناسی |
| ||||||
| فلسفه فضا و زمان |
| ||||||
| فیزیک |
| ||||||
زیستشناسی / روانشناسی / جامعهشناسی / اقتصاد / حسابداری / مدیریت |
| ||||||
| نوشتارهای وابسته |
| ||||||
| ریتم داخلی |
|  |
|---|---|---|
| چرخه‌های خارجی | ||
| رشته‌ها | ||
| همچنین ببینید |
| |