زهرا کیا

زهرا کیا در سال ۱۲۹۱ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. اجداد پدریش اهل نور مازندران بودند. پدرش میرزا هادی کیانوری پسر فضل‌الله نوری و نوهٔ دختری حسین محدث نوری و مادرش عصمت الحاجیه بروجردی بود که هر دو از خاندان علمای دین برخاسته بودند. او یکی از پنج فرزند خانواده بود.

زهرا کیا تحصیلات ابتدائی را در مدرسه ناموس انجام داد که مهم‌ترین مدرسه دخترانه آن زمان بود و خیلی از کسانی که به آن مدرسه راه یافتند از زنان تحصیل کرده ایران گردیدند. زهرا کیا که از شاگردان برجستهٔ مدرسه ناموس بود به دانشسرای عالی راه یافت و سپس وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۱۸ در دوره دکتری ادبیات پذیرفته شد و با پرویز خانلری همدرس بود. زهرا کیا از نخستین بانوانی است که در داخل کشور درجه دکتری ادبیات گرفت و رسالهٔ دکتری خود را تحت عنوان «سبک ادبی کتاب‌های تاریخی ایران» زیر نظر ملک‌الشعرای بهار به اتمام رسانید[2] که با درجه خوب از تصویب گذرانیده و سپس به تدریس در مدارس کشور پرداخت؛ و دبیر ادبیات دبیرستان نوربخش شد که از مهم‌ترین مدارس دخترانهٔ کشور بود. دکتر زهرا خانلری با گذرانیدن امتحان دانشیاری به تدریس در دانشگاه پرداخت و به مقام استادی دانشگاه رسید و سالیان دراز در دانشگاه تدریس می‌کرد.[3]

زهرا کیا به همراه پرویز ناتل خانلری، همسرش، در روز ازداوجشان

پرویز ناتل خانلری (خاندان محمودی) از اهالی ناتل نور مازندران،[پانویس 1] هنگامی که در دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخته بود با زهرا کیا از خانواده‌های سرشناس نور مازندران آشنا شد و این آشنایی به ازدواج رسید. خانلری در این باره چنین نوشته‌است: «ضمن تحصیل در دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی با دختری که هم درسم بود آشنا شدم که او را آراسته به صفاتی دیدم که من می‌خواستم و می‌پسندیدم و ارتباط ما به همسری کشید. همسرم در طی زندگی از هر جهت یار و غمخوار من بود، چنان‌که اکنون نیز هست. او هم مانند من با کتاب سر و کار داشت و نویسنده بود و چند کتاب مهم ادبی تألیف کرده‌است. اگر آسایشی در طی عمر داشته‌ام مدیون مهربانی‌های اوست. او بود که مرا به تألیف بعضی از آثارم واداشت و همه عمر شکرگزار او هستم».

زهرا خانلری از پیشگامان فعالیت‌های زنان در ایران بود و طی نوشته‌ها و گفته‌های خود چنین یادآور شده‌است:

• «فکر ترقی و تساوی زن و مرد باید در تمام شئون اجتماعی و سیاسی و حقوقی واقتصادی عادی جاری این کشور باشد.»
• «زن ایرانی بهیچوجه کم استعداد تر از زنان دیگر کشورها نیست. تنها علت عقب ماندگی اش، عقب ماندگی اجتماع و استبداد حکومت است. زیرا زن ایرانی از عهده هر کاری بر می‌آید».

وی در روز ۶ اسفند ۱۳۶۹ شش ماه پس از درگذشت همسرش پرویز خانلری از دنیا رفت و در کنار همسر خود در بهشت زهرای تهران قطعه ۷۳، ردیف ۳۱، شماره ۶۶ به خاک سپرده شد.

زهرا خانلری از نویسندگان مجله سخن بود و مقالات خود را با نام مستعار (ژاله رهبر) می‌نوشت. بعضی از آثار دکتر زهرا خانلری هنوز به چاپ نرسیده‌است.

تألیفات زهرا خانلری چنین است:

• داستان پروین و پرویز (۱۳۱۲)
• داستان ژاله یا رهبر دوشیزگان (۱۳۱۵)
• نمونه غزل (از مجموعه شاهکار ادبیات فارسی)
• روش تدریس (دو جلد)
• کتاب فارسی پنجم دبستان با همکاری لیلی ایمن (آهی)
• فارسی و دستور
• فارسی اول دبیرستان
• فرهنگ ادبیات جهان (دو جلد)
• بحث تحقیقی دربارهٔ فعل در تاریخ بیهقی
• تاریخ و تاریخ‌نویسی در ایران
• چهار داستان حماسی از شاهنامه فردوسی
• راهنمای ادبیات فارسی
• داستان‌های دل‌انگیز ادبیات فارسی
• برگزیده قابوس نامه
• داستان حسنک وزیر (از تاریخ بیهقی)
• افسانه سیمرغ (برای کودکان ار منطق الطیر عطار)

• بیست داستان، اثر لویجی پیراندلو (۱۳۳۵) شامل:

- سه اندیشه دخترک گوژپشت - خانه افسون زده - انتقام سگ - روسری سیاه - شب عروسی - کدامیک است - دود - زن مرده و زن زنده - سکته ناقص - گل سرخ - سرگرمی - چائولا ماه را کشف کرد - نمازخانه کوچک - پاسخ - بیچاره آن مرحوم - لباس نو

• دنیای خیال، اثر آندره موروا (۱۳۴۹)
• آقای رئیس‌جمهور
• پاپ سبز
• «رنجهای جوانی ورتر» اثر آندره موروا، تهران: کتابفروشی زوار، ۱۳۲۲.[4]

• دکتر زهرا خانلری
• کیا خانلری، زهرا
• زهرا کیا(خانلری)