ماتیکان یوشت فریان

ماتیکان یوشت فریان[1] کتابی است به زبان پارسی میانه دارای ۳۰۰۰ واژه.

افسانه یوشت فریان بر پایه افسانه‌ای در یشت اوستا[2]، بخش پنجم ۸۳-۸۱ شکل گرفته‌است.

به گفته اوستا، یوشت نام مردی بود از زرتشتیان باورمند از خاندان فریان. نام این خانواده در بخش‌های اوستا یاد شده‌است، از جمله در یسنا ۶۴ بند ۱۲ آمده‌است. افسانه‌ای از این مرد مفصّل‌تر از همه در رسالهٔ مستقل ماتیکان یوشت فریان آمده‌است.[3] نام یوشت، اوستایی و به معنای «جوان‌ترین» است.

محمد معین مقایسه‌ای میان این داستان و یکی از قصه‌های مرزبان‌نامه انجام داده‌است. وی در این مقایسه می‌نماید که باب چهارم از مرزبان‌نامه که با عنوان «در دیو گاوپای و دانای دینی» (یا «داستان دیو گاوپای و دانای نیک دین») آمده ظاهراً از ماتیکان یوشت فریان منشأ می‌گیرد. در مرزبان‌نامه، دیو گاوپای در پاسخ دادن به پرسش‌ها و معماهای دانای دینی شکست می‌خورد و از این‌رو همه دیوان، رویهٔ گیتی را فرومی‌گذارند و به زیرزمین و غارها می‌پناهند و دیگر با آدمی‌زاده در نمی‌آمیزند. ماتیکان یوشت فریان سیزده سده پیش از مرزبان‌نامه نوشته شده‌است.

داستان

جادوگری به نام اَخْتْ [4]با هفتاد هزار سپاهی وارد شهری به نام شهر پرسش‌گزاران (به پارسی میانه: «فرَشْن وِزاران») می‌شود. اخت می‌گوید که اگر کسی از مردم شهر بتواند به پرسش‌های پاسخ بدهد از شهر خواهد گذشت و اگرنه، شهر را نابود خواهد کرد. وی برای پاسخ‌گو شرایطی نیز می‌گذارد از جمله این‌که سن او نباید از پانزده سال بیشتر باشد، سنی که در اسطوره‌های ایرانی آغاز سن کمال است.

مردی به نام ماراسپند به اخت خبر می‌دهد که جوانی به نام یوشت فریان با این مشخصات در شهر هست و با این گفته، اخت را از نابودسازی شهر بازمی‌دارد. قرار می‌شود تا اخت نیز در پایان پرسش‌هایش به سه پرسش یوشت پاسخ دهد وگرنه بر سر او همان آید که خود معین کرده‌بود.

یوشت (با همراهی و یاری ماراسپند) به همهٔ ۳۳ پرسش چیستان‌وار اخت جادوگر که در زمینه‌های علوم طبیعی، جستارهای دینی، اخلاقی، اجتماعی و گاه کودکانه و شگفت‌آورند پاسخ می‌دهد. او در این پاسخ‌ها گاه با امشاسپندان و فرشتگانی که او را در پناه دارند مشورت می‌کند. در پایان یوشت سه پرسش از اخت می‌پرسد که اخت نمی‌تواند پاسخ بدهد و جادوگر به‌دست یوشت کشته می‌شود. اصل این ماجرا در یشت‌های اوستا (آبان یشت بند ۸۱ تا ۸۳ و فروردین یشت بند ۱۲۰) به گونه کوتاه و گذرا بازگویی شده‌است.

ماتیکان یوشت [5]فریان [6]را به لحاظ پرسش‌هایی که در آن طرح می‌شود می‌توان کتابی فلسفی خواند. به دو سؤال زیر توجه کنید: چیسـت کـه مردمـان می‌خواهند پنهان کنند اما نمی‌توانند؟ پاسخ آن «پیری» و گذر زمان است. آن چیست که سه سر - چهار شاخ - شش چشم - شش گوش - سه دهان - دو دست - ده پا دارد و آبادانی و خرمی زمین از اوست؟ پاسخ آن یک جفت گاو نر و مرد برزیگری است که زمین را شخم می‌زند و از کوشش آن برزیگر و شخم آن دو گاو , زمین بارور شده و روزی و خوراک مردمان جهان را بار می‌آورد. اگر یک جفت گاو نر و مرد برزیگری را تصور کنیم سه سر - چهار شاخ - شش چشم - شش گوش - سه دهان - دو دست و ده پا را می‌بینیم.

جستارهای وابسته

منابع

پانویس
  1. Matikan-i Yosht Fryan
  2. معنی تحت‌اللفظی یَشت، پرستش و نیایش است و یشت‌ها سرودهایی هستند که عموماً به ستایش خدایان قدیم ایرانی مانند مهر و ناهید و... اختصاص دارند.
  3. دهخدا، سرواژهٔ یوشت فریان.
  4. اخت(فارسی میانه: axt) به معنای ناپاک و درد و رنــج اســت. گویا وی از روحانیون مخالف دین زردتشتی بوده و به همین دلیـل در ادبیات پهلوی دارای لقب جادوگر است. از او در آبان یشـت بـا صـفت بداندیش کوردل یاد شده‌است.
  5. یوشت(فارسی میانه: yōšt) اوستا -yōišta صفت عـالی از yavan بـه معنـی جـوان‌تـرین است(Bartholomae. 1904, 1299 & 1305) این واژه از ریشـه yav به معنی طــول کشیــدن است.
  6. فریان(در فارسی میانه Frayān)، نـام خـانوادگی یوشـت و معنی آن افزون و بسـیار اسـت. همچنین به معنی بـرآوردن و سـتودن.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.