یسنه
یَسنَه یا یسن (در اوستا به معنیِ نیایش، به اوستایی 𐬫𐬀𐬯𐬥𐬀) به دو معنی به کار می‌رود: یسنه به معنی یک مراسم مذهبی بسیار مهم در مزدیسنا، یا یکی از نسک‌های (نسک به معنی فصلی از کتاب) اوستا است که در این مراسم مذهبی خوانده می‌شود. همچنین از نام‌هایی است که زرتشتیان بسیار از آن برای دختران خود استفاده می‌کنند.
| از سلسله مباحث |
| مزدیسنا |
|---|
 |
 درگاه مزدیسنا |
نام
این نام از ریشهٔ ایرانی "یز"(yaz)، و در زبانِ اوستا به معنی پرستش و این یک نام کهن ایرانی زرتشتی برای دختران نیز می‌باشد. واژهٔ "یشتن" (Yashtan)در زبان پهلوی و جشن در فارسی (گرفته شده از یسن) نیز از همین ریشه است.
نسک
یَسنَه یا یسنا نام مهم‌ترین نسک اوستای کنونی است که ۷۲ هات (فصل) دارد و گاهان پنجگانه زرتشت (گاتاها) نیز جزو همین ۷۲ هات به‌شمار می‌آید. در این نوشته‌ها یزدان‌ها به مراسم فرا خوانده می‌شوند و دستور ال‌عمل مراسم داده می‌شود. مانند بقیه نسک‌های اوستا یسنا نیز به صورت سرود نوشته شده‌است.
مراسم مذهبی
جشن یسنا در اتاقی مخصوص در آتشکده برگزار می‌شود. این اتاق را با پاوی‌ها یا آبراه‌ها نشانه‌گذاری می‌کرده‌اند.[1] این مراسم با سرپرستی موبد انجام می‌شود. مراسم شامل خواندن بخش‌هایی از سرودهای نسک یسنا می‌باشد که برجا مانده از اشوزرتشت است و همچنین کهن‌ترین بخش کتاب اوستا نیز است گات‌ها یا سرودهای اشو زرتشت نام دارد.
یسنا به معنای قربانی (سنسکریت Yajnah)، در اساس، قربانی کردن هومه (نوشیدنی مقدس) است که در مقابل آتش برگزار می‌شود. محل اجرای آن، اورویسگاه Urvisgah، همان جایی است که آتش را پیوسته در آن روشن نگاه می دارند.[2] [3]
پیش از آیین یسنای اصلی، پَرَگَره paragarah اجرا می‌شود، که متشکل از یک سلسله عملیات مقدماتی مختلف است که آخرین آن‌ها آماده ساختن نوشیدنیِ مورد نیاز قربانی است. سایر عملیات که نسبت به آن فرعی است عبارتند از:
- آیین زوهر یا آب مقدس، که تبرک آبی است که از چاهی در کنار معبد کشیده می‌شود. در آیینی که آمیزش زوهر نامیده می‌شود، آب در پایان مراسم یسنا، دوباره به چاه بازگردانیده می‌شود، یعنی آب زوهر از نو با آب چاهی که از آن گرفته شده یکی می‌شود.[4] [5]
- آیین بَرسم یا دسته‌ای شاخه، که امروزه با شاخه‌های فلزی جایگزین شده، اما نامش یادآور برهیس barhis است، حصیری که برای نشستن خدایان طی [مراسم] ودایی قربانی بافته می شد. در طول آیین پارسی، مقداری آب مقدس بر روی برسم ریخته می‌شود. همان طور که دارمستتر در زند و مودی نیز آن را تأیید کرده‌است، عمل نمادپردازی روشن است:«برسم نمایانگر آفرینش گیاهان است و آب مقدس به جای باران؛ زوهر به شکلی روی برسم ریخته می‌شود تا تماس کامل باشد و به این ترتیب، باروری کل آفرینش گیاهان و خاک تضمین شود.». در طول یسنا، برسم روی دو پایۀ هلای شکل گذاشته می‌شود که خود نماد روشنی از باروری گیاهی است.[6]
- آیین اَییویدونگهن aiwyaonghan یا «گره». ابتدا یک برگ درخت خرما در آبِ از لحاظ آیینی پالوده شده، شسته می‌شود، سپس آن را به شش نوار باریک تقسیم می‌کنند و دور یکدیگر تاب می دهند تا دستۀ واحدی بسازد و هر دو انتهای آن را گره می زنند. رسم است که بَرسم را دسته می‌کنند؛ رشتۀ واحدی از دستۀ برسم را در پای پایه‌های هلالی شکل قرار می دهند، و رشتۀ زوهر را در پایان پر گره، روی دیس جیوَم Jivam می گذارند.[7]
- آیین اورورم Urvaram یا «گیاه». شاخه‌ای از درخت انار در آب مقدس شسته می‌شود.
- آیین جیوَم Jivam یا «شیر زنده». از بزی (به عنوان جایگزین گاو) شیر دوشیده می‌شود.
- آیین تهیۀ دَرون، نان مقدس. این نان در لحظۀ معینی از مراسم توسط موبد موبدان (Zot) (یسنا 8) خورده می‌شود، و سایر افراد حاضر چنانکه مایل باشند، پس از مراسم آن را می خورند. گوشودو Goshuddo نام کرۀ شفاف شده یا گی ghee است که یکی از اجزای دَرون darun بوده و برای چرب کردن آن نیز استفاده می‌شود. [8] [9]
تهیۀ هومَه به خودی خود مراسمی کامل است. شاخه‌های گیاه هومه، اِفدرا EPhedra (که نام خود را به افدرین داده است) از ایران به هند وارد می‌شود. در آب مقدس شسته و در هاونی که به دیواره‌هایش ابتدا با دستۀ هاون ربه زده می‌شود، کوبیده و اوراد دفع ارواح پلید (exorcism) تکرار می‌شود.
شیاطین به ویژه در مقابل ضربه‌هایی که به دیواره نواخته می‌شود، حساسند. ساقه‌ها با اوروَرَم یا شاخۀ انار، با افزودن اندکی آب مقدس کوبیده می‌شود. در این میان موبد دعاهای اصلی پارسی را چندین بار می خواند. آبگونه‌ای را که به ترتیب جمع می‌شود، از درون یک صافی که از موی گاو مقدس ساخته شده، در حال دعا خوانی، که برخی از آن‌ها «با صدای خفه» خوانده می‌شود، می گذرانند. آبگونه‌ای که به ترتیب آماده می‌شود، پرهوم Parahom یا هوم مقدماتی است که طی یسنای اصلی تبرک می‌شود.
یسنای اصلی چنان که مودی نیز اشاره می‌کند بیش تر، از بازخوانی 72 فصل یسنا که اینجا و آنجا با برخی از آیین‌ها همراهی می‌شود تشکیل شده‌است. مراسم به دو موبد نیاز دارد، که اولی زوت، به تنهایی می خواند؛ و دومی راسپی raspi به تناوب پاسخ می‌دهد، اما وظیفۀ اصلی او مراقبت از آتش است که مراسم در مقابلش اجرا می‌شود. [10]
پانویس
- E.s. Drower, Water in to win , London: John Murray, 1956, p. 200
- D.G La preghiera nelle varie reliogioni,1962
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 109.
- D.G La preghiera nelle varie reliogioni,1962
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 109.
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 110.
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 110.
- D.G La preghiera nelle varie reliogioni,1962
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 110-111.
- دوشن گیمن، دین ایران باستان، 111.
