محمدعلی علاءالسلطنه

محمدعلی علاءالسلطنه
محمدعلی علاءالسلطنه
رئیس‌الوزرای (نخست‌وزیر) ایران
	مشغول به کار; ۱۵ خرداد ۱۲۹۶ – ۳۰ آبان ۱۲۹۶
پادشاه	احمدشاه قاجار
پس از	حسن وثوق‌الدوله
پیش از	عبدالمجید عین‌الدوله
	مشغول به کار; ۲۸ دی ۱۲۹۱ – ۲۵ مرداد ۱۲۹۳
پس از	نجفقلی صمصام‌السلطنه
پیش از	حسن مستوفی‌الممالک
وزیر خارجه ایران
	متصدی
	آغاز به کار ; ۲۹ اسفند ۱۲۸۵
نخست‌وزیر	وزیر افخم
اطلاعات شخصی
زاده	محمدعلی
ملیت	ایران
فرزندان	حسین علاء، دکتر محمد علاء
پیشه	سیاستمدار
دین	اسلام
لقب(ها)	علاءالسلطنه

محمدعلی‌خان علاءالسلطنه (به معنی موجب بلندی پادشاهی) (میرزا) محمدعلی خان بن میرزا ابراهیم خان، از رجال قرن ۱۴ ه. (ف. ۱۴ رمضان ۱۳۳۶ ه‍.ق) سیاستمدار ایرانی و دو دوره نخست‌وزیر ایران در دوران قاجار بود. وی مدت‌ها سفیر ایران در لندن و چند بار وزیر خارجه و رئیس‌الوزراء شد (۱۲۹۶–۹۲ ،۱۲۹۱).

او پدر حسین علاء و میرزا مهدی مشیرالملک است که بعدها علاءالسطنه شد.

زندگی‌نامه

محمدعلی‌خان علاءالسلطنه ملقب به القاب معین الوزاره، علاءالسلطنه و پرنس، حدود سال ۱۲۱۷ ش در شهرستان خوی -آذربایجان غربی متولد شد. پدرش میرزا ابراهیم مهندس از اعضای عالی‌رتبه وزارت خارجه و آخرین سمتش کارگزاری ایران در بغداد بود. مادرش دختر میرزا غفار وزیر وظایف آذربایجان بود. محمدعلی تحصیلات مقدماتی و صرف و نحو عربی و زبان فرانسه و حسن خط را در ایران فراگرفت و مدتی نیز در بغداد به تکمیل تحصیلات پرداخت. در ۱۲۳۷ به استخدام وزارت خارجه درآمد و نخستین سمت وی کارپردازی بمبئی بود که نزدیک ده سال طول کشید. از کارپردازی بمبئی به کارپردازی بغداد رفت و سرانجام با گرفتن لقب معین الوزاره سرکنسول در تفلیس شد و هنگام بازگشت ناصرالدین شاه از سفر سوم فرنگستان، به علت حسن خدمت مورد تقدیر و تشویق شاه واقع گردید. در ۱۳۰۷ وزیر مختار ایران در لندن میرزا ملکم خان ناظم الدوله از کار برکنار و تمام امتیازات دولتی از او گرفته شد. ناصرالدین شاه به جای وی میرزا محمدعلی خان معین الوزراء را با لقب علاءالسلطنه به لندن فرستاد. این مأموریت هجده سال طول کشید. وی در این مأموریت توانست موافقت اولیای دولت انگلستان را به اعطای عالی‌ترین نشان (به نام بند جوراب) که ویژه سلاطین بزرگ عالم بود برای مظفرالدین شاه جلب کند. شاه نیز به پاس این خدمت به او لقب «پرنس» داد و معروف به پرنس علاءالسلطنه شد.

پس از صدور فرمان مشروطیت، به ایران خوانده و متصدی وزارت امور خارجه شد و به جای خویش مشیرالملک فرزندش را وزیر مختار در لندن نمود و ریاست کابینهٔ وزارت خارجه را به فرزند دیگرش حسین معین‌الوزاره سپرد. در کابینه ناصرالملک و نظام السلطنه از وزارت خارجه کنار گذاشته شد اما مجدداً در دولت مشیرالسلطنه که در هفدهم خرداد ۱۲۸۷ تشکیل شد به منصب وزارت خارجه بازگشت[1] و تا ۲۸ اسفند ۱۲۸۸ وزیر بود.[2] یک سال بعد که سپهدار تنکابنی برای دومین بار نخست‌وزیر شد، او را وزیر علوم و فوائد عامه کرد (بیستم اسفند ۱۲۸۹). از جمله مهمترین اقدامات دوره وزارت او به تصویب رساندن قانونی بود که پانزده هزار تومان از عایدات اداره نمک را به تأسیس مدرسه حقوق و سیاسی تخصیص داد. بنابر این قانون، سیزده هزار و هفتصد و هفتاد ذرع زمین از اراضی بایر موازی با باغ نگارستان برای ساخت بنای این مدرسه و همچنین یک باب موزه و یک کتابخانه در نظر گرفته شد.[3] همچنین در همین دوره وزارتش به عنوان سفیرکبیر فوق‌العاده به نمایندگی از ایران در تاجگذاری جورج پنجم پادشاه انگلستان شرکت کرد. پیش از آنکه به تهران برگردد دولت سپهدار کنار رفت و جایش را به صمصام السلطنه داد که او را در مقام خود ابقا کرد تا اینکه با ترمیم کابینه اش در ۲۹ آبان وزارت معارف را از علاء السلطنه گرفت و به مشیرالدوله داد.

ناصرالملک نایب‌السلطنه احمد شاه در ۱۲۹۲در غیاب مجلس علاء السلطنه را به نخست‌وزیری تعیین کرد. در مدت کوتاه نخست‌وزیری اش نه تنها کار مثبتی نکرد، بلکه مشکلات مملکت را افزون کرد و به دولت‌های روس و انگلیس امتیازاتی داد. روس‌ها از او امتیاز راه‌آهن از جلفا به تبریز و از صوفیان تا دریاچه ارومیه و کشف و استفادهٔ معادن حریم راه را گرفتند و انگلیسی‌ها نیز امتیاز راه‌آهن خرمشهر به خرم‌آباد و ساختن اسکله در جنوب را گرفتند.

در اول اسفند ۱۲۹۳ مستوفی الممالک وزارت علوم و معارف را به علاءالسلطنه سپرد اما عمر دولت مستوفی به بیست روز هم نکشید. تابستان سال بعد که مستوفی الممالک بار دیگر نخست‌وزیر شد، علاء السلطنه را در ۲۷ امرداد به عنوان وزیر عدلیه به مجلس معرفی کرد. در ۲۶ خرداد ۱۲۹۶ احمدشاه او را به نخست‌وزیری گمارد. کهن‌سالی و بیماری موجب شد این بار هم کار مثبتی انجام ندهد و در عوض سازمان پلیس جنوب را به رسمیت شناخت که انگلیسی‌ها در فارس و بوشهر تشکیل داده بودند. دولت او پنج ماه بیشتر دوام نداشت.

در ۱۲۹۷ بیمار شد. چندی در بستر افتاد تا سرانجام در همان سال درگذشت. او مجموعاً دو بار نخست‌وزیر، هشت مرتبه وزیر خارجه، سه دفعه وزیر علوم و معارف، دو بار وزیر فوائد عامه و تجارت و یک بار وزیر عدلیه بوده‌است. در میان‌سالی با دختر میرزا محمد مجدالملک سینکی ازدواج کرد که از رجال سیاست و ادب بود. همین وصلت در ترقی او تأثیر زیادی داشت.

علاءالسلطنه مردی مذهبی، تودار، درستکار، محافظه‌کار، بی‌نفع، بی‌ضرر، بی‌کفایت، و متمایل به سیاست انگلستان بود و تا حدی مشرب تصوف و بی‌نیازی داشت. زبان‌های فرانسه، انگلیسی، ترکی و عربی را می‌دانست. هنگام مرگ دارایی چشمگیری از او باقی نماند. او را چهار پسر بود. فرزند اولش مهدی مشیرالملک که پس از مرگ پدر، علاءالسلطنه لقب گرفت نزدیک پانزده سال وزیرمختار در لندن بود. فرزند دیگرش محمد، پزشک کارآمدی شد و در تهران شهرتی یافت. فرزند دیگر او حسین، نزدیک شصت سال مقامات عالی و درجه اول داشت. جمشید فرزند دیگر او در وزارت امور خارجه رشد نسبی نمود. در ۱۳۲۹ درگذشت.

منابع

عاقلی، دکتر باقر (۱۳۸۰)، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، دوم، نشر گفتار باهمکاری نشر علم، ص. ۱۷–۱۰۱۶، شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۵۸-۱
ایران‌مهر، امید. «۱۲۹۳: سال بی‌طرفی در جنگ جهانی». تاریخ ایرانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۲۰.

پیوند به بیرون

فرهنگ شش جلدی لغت معین

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] «مذاکرات جلسه ۲۸۱ دارالشورای ملی هفتم جمادی‌الاولی ۱۳۲۶».

[2] «مذاکرات جلسه ۶۸ دوره دوم مجلس شورای ملی هفتم ربیع‌الاول ۱۳۲۸».

[3] «مذاکرات جلسه ۲۴۸ دوره دوم مجلس شورای ملی نوزدهم جمادی‌الاول ۱۳۲۹».

صدراعظم‌ها و نخست‌وزیران ایران در دوران قاجار
آقامحمد خان	حاج ابراهیم کلانتر
فتحعلی شاه	حاج ابراهیم کلانتر - میرزا شفیع مازندرانی - محمدحسین‌خان صدر اصفهانی - عبدالله خان امین‌الدوله - الله‌یار خان آصف‌الدوله - عبدالله خان امین‌الدوله
محمد شاه	قائم‌مقام فراهانی - حاجی میرزا آقاسی
ناصرالدین شاه	امیرکبیر - میرزا آقاخان نوری - میرزا محمدخان سپهسالار - میرزا یوسف مستوفی‌الممالک - میرزا حسین‌خان سپهسالار - میرزا یوسف مستوفی‌الممالک - امین‌السلطان
مظفرالدین شاه	امین‌السلطان - امین‌الدوله - محسن مشیرالدوله - امین‌السلطان - عین‌الدوله
محمدعلی شاه	نصرالله مشیرالدوله - سلطانعلی وزیر افخم - امین السلطان - احمد مشیرالسلطنه - ابوالقاسم ناصرالملک - حسینقلی نظام‌السلطنه - احمد مشیرالسلطنه - کامران میرزا - جواد سعدالدوله
احمد شاه	سپهدار اعظم - مستوفی‌الممالک - سپهدار اعظم - صمصام‌السلطنه - علاءالسلطنه - مستوفی‌الممالک - حسن مشیرالدوله - عین‌الدوله - مستوفی‌الممالک - فرمانفرما - سپهدار اعظم - وثوق‌الدوله - علاءالسلطنه - عین‌الدوله - مستوفی‌الممالک - صمصام‌السلطنه - وثوق‌الدوله - حسن مشیرالدوله - سپهدار رشتی - سیدضیا - قوام‌السلطنه - حسن مشیرالدوله - قوام‌السلطنه - مستوفی‌الممالک - حسن مشیرالدوله - رضاخان سردارسپه

وزیران امور خارجه ایران
قاجار	عبدالوهاب نشاط اصفهانی • ابوالحسن خان شیرازی • علی فراهانی • میرزا مسعود انصاری • ابوالحسن خان شیرازی • میرزا مسعود انصاری • محمدعلی شیرازی • سعید مؤتمن‌الملک • حسین سپهسالار • سعید مؤتمن‌الملک • محمود قراگوزلو • یحیی مشیرالدوله • عباس قوام‌الدوله • محسن مشیرالدوله • نصرالله مشیرالدوله • محمدعلی علاءالسلطنه • جواد سعدالدوله • محمدعلی علاءالسلطنه • حسن پیرنیا • محمدعلی علاءالسلطنه • جواد سعدالدوله • ابوالقاسم ناصرالملک • محمدعلی علاءالسلطنه • محمدابراهیم غفاری • حسینقلی نواب • حسن اسفندیاری • حسن وثوق • محمدعلی علاءالسلطنه • محمدابراهیم غفاری • حسن اسفندیاری • حسن مستوفی • علیقلی مسعود انصاری • اکبر صارم‌الدوله • حسن وثوق • محمدعلی علاءالسلطنه • علیقلی مسعود انصاری • اسدالله مشارالسلطنه • علیقلی مسعود انصاری • فیروز فیروز • اسدالله مشارالسلطنه • حسن اسفندیاری • محمود جم • محمدتقی معززالدوله • حسن اسفندیاری • اسدالله مشارالسلطنه • ابراهیم حکیمی • احمد قوام • محمدعلی فروغی • محمد مصدق • محمدعلی فروغی • حسن مشار
پهلوی	حسن مشار • حسن تقی‌زاده • علیقلی مسعود انصاری • محمدعلی فرزین • محمدعلی فروغی • سید باقر کاظمی • عنایت‌الله سمیعی • علی سهیلی • مظفر اعلم • علی سهیلی • محمد ساعد • محسن رئیس • نصرالله انتظام • انوشیروان سپهبدی • ابوالقاسم نجم • احمد قوام • محمدعلی همایونجاه • انوشیروان سپهبدی • موسی نوری اسفندیاری • سید باقر کاظمی • موسی نوری اسفندیاری • علی‌اصغر حکمت • علی‌اکبر سیاسی • حسین علاء • محسن رئیس • عبدالله انتظام • سید باقر کاظمی • حسین نواب • حسین فاطمی • عبدالله انتظام • علیقلی اردلان • علی‌اصغر حکمت • جلال عبده • عباس آرام • یدالله عضدی • حسین قدس نخعی • عباس آرام • اردشیر زاهدی • عباسعلی خلعتبری • امیرخسرو افشار قاسملو • احمد میرفندرسکی
جمهوری اسلامی	کریم سنجابی • ابراهیم یزدی • صادق قطب‌زاده • میرحسین موسوی • علی‌اکبر ولایتی • کمال خرازی • منوچهر متکی • علی‌اکبر صالحی • محمدجواد ظریف

نخست‌وزیران ایران (فهرست)
قاجار (۱۳۰۴–۱۲۸۵)	افخم* اتابک مشیرالسلطنه قراگوزلو مافی مشیرالسلطنه سعدالدوله* تنکابنی مستوفی‌الممالک تنکابنی بختیاری علاءالسلطنه مستوفی‌الممالک مشیرالدوله عین‌الدوله مستوفی‌الممالک فرمانفرما تنکابنی وثوق‌الدوله علاءالسلطنه عین‌الدوله مستوفی‌الممالک بختیاری وثوق‌الدوله مشیرالدوله اکبر طباطبایی قوام‌السلطنه مشیرالدوله قوام‌السلطنه مستوفی‌الممالک مشیرالدوله پهلوی
پهلوی (۱۳۵۷–۱۳۰۴)	فروغی* مستوفی هدایت فروغی جم متین‌دفتری علی منصور فروغی سهیلی قوام سهیلی ساعد بیات حکیمی صدر حکیمی قوام حکیمی هژیر ساعد علی منصور رزم‌آرا فهیمی* علاء مصدق قوام مصدق زاهدی علاء اقبال شریف‌امامی امینی علم حسنعلی منصور هویدا آموزگار شریف‌امامی ازهاری بختیار
جمهوری اسلامی (۱۳۶۸–۱۳۵۷)	بازرگان رجایی باهنر مهدوی کنی* موسوی
* کفیل

وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالدوله جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی میرزا عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • مجید آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • مجید آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علیرضا قره‌گوزلو (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • رضا تجدد (–) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • اسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶ تا کنون)