عبدالمجید عین‌الدوله

او پسر سلطان احمد میرزا عضدالدوله و نوهٔ فتح‌علی‌شاه بود. در سال ۱۲۲۴ ش در شهر تهران زاده شد. ناصرالدین‌شاه او را به تبریز نزد ولی‌عهدش مظفرالدین میرزا فرستاد و عبدالمجید میرزا در آن جا مورد توجه واقع شد تا این که ولی‌عهد دخترش فخرالسلطنه را به عقد او درآورد و بعد پیشکار ولی‌عهد شد. در ۱۳۱۰ ق به او لقب عین‌الدوله دادند.[2][2]

پس از کشته شدن ناصرالدین‌شاه و پادشاهی مظفرالدین‌شاه، عین‌الدوله حاکم تهران و سپس وزیر داخله شد. در ۱۲۸۲جلالی صدراعظم شد.

با اعتراض علما و تجار که از روش استبدادی او به تنگ آمده بودند در سال ۱۲۸۴ معزول شد و میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله به جای او صدراعظم شد. وی پس از آن مدتی در خراسان در املاک خود اقامت کرد.

وی که صدراعظم مقتدر زمان استبداد بود، در دوران مشروطه دشمن درجه یک آن محسوب می‌شد، عین‌الدوله نابودی خود را در پیروزی مشروطه‌خواهان می‌دید، از این‌ رو بعد از بازگشت علما به دیدار طباطبایی و بهبهانی رفت و اظهار فروتنی کرد و حتی احمدخان علاءالدوله را از حکومت تهران برکنار کرد، با همه این احوال پس از چندی مجددا به آزار میلیون پرداخت و بر سختگیری خود افزود و در صدد برآمد که به زور سرنیزه از اجتماعات مردم جلوگیری کند.

پس از مرگ مظفرالدین‌شاه و در جریان جنبش مشروطه محمدعلی شاه او را برای سرکوب قیام تبریز مأمور کرد ولی موفقیتی نیافت.

بعد از قتل امین السلطان و انتخاب شدن برادرش احتشام السلطنه به ریاست مجلس، علاءالدوله به همراه عده‌ای از درباریان از ترس جان اقدام به تشکیل انجمنی به نام انجمن خدمت کردند و باتشکیل جلساتی ضمن هواداری از مشروطه نامه‌ها و عریضه‌هائی به محمدعلی شاه نوشتند و او را به جانبداری از مجلس و مشروطه فراخواندند.

پس از فتح تهران و خلع محمدعلی میرزا از پادشاهی، عین الدوله به ملاقات سردار اسعد بختیاری و محمدولی خان تنکابنی رفت و خود را در اختیار آن دو قرار داد تا هر عقوبتی را که صلاح بدانند، در موردش اجرا کنند، اما دو سردار فاتح مقدم او را گرامی داشتند و از او خواستند به منزل خود بازگردد. عین‌الدوله برای کمک به دولت ملی، املاک خود را در قراچه‌داغ به دولت واگذارد و افزون بر آن یکصد هزار تومان نیز پول نقد به سران حکومت پرداخت. سران فاتح نیز در مقابل به وی قول ولایت فارس را دادند؛ ولی پس از افتتاح مجلس و با اعتراض سیدحسن تقی‌زاده موضوع منتفی شد.

حسن مستوفی‌الممالک عین‌الدوله را بار دیگر وارد کارهای دولتی کرد و در ترمیم کابینه خود در هشتم آبان ۱۲۸۹ وزارت داخله را به او سپزد اما او پس از مدت کوتاهی کنار رفت. بار دیگر که مستوفی الممالک در پنجم ربیع الثانی ۱۳۳۳ (اول اسفند ۱۲۹۳) نخست وزیر شد، عین الدوله را وزیرداخله کرد اما عمر دولت مستوفی به بیست روز هم نکشید. عبن الدوله در دورهٔ پادشاهی احمدشاه دو بار و هر بار برای مدت کوتاهی نخست وزیر شد، بار اول پس از استعفای مشیرالدوله در ششم اردیبهشت ۱۲۹۴ که در پانزدهم تیر همان سال، دولت او بر سر اغتشاشات کرمانشاه به استیضاح کشیده شد. عین الدوله و اعضای دولتش جلسه استیضاح را به حالت قهر ترک کردند و استعفا دادند. بار دوم در سال ۱۲۹۶ که عمر دولتش به دو ماه هم نکشید.

وی چند بار به حکومت آذربایجان گماشته شد که یک بار از سوی محمدعلی شاه در زمان استبداد صغیر و یک بار از سوی آزادی‌خواهان پس از استبداد صغیر بود.

علی رغم عملکرد وی در زمان مشروطه و سنگ اندازی‌های وی، عین الدوله در دوران قحطی در ایران از کمک به مردم ستمدیده خودداری نکرد و بسیاری از املاک خود را در راستای کمک به مردم در گرو تاجران و بازاریان قرار داد.[2]

عین الدوله همچنین هیچ وقت به سفارت روس یا انگلیس پناهنده نشد و همواره از بیگانگان دوری می‌جست.[3]

وی در سال‌های پایانی عمر با ورشکستگی بزرگی مواجه شد. طلبکاران بسیاری از اموال او را به یغما بردند و از طرفی تنها پسرش هم مردی لایق و با کفایت نشد که بتواند اموال پدر را جمع و جور کند. وی سرانجام در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۰۶ شمسی در سن ۸۴ سالگی در تهران درگذشت.[3]

عین الدوله اشرف‌الملوک فخرالسلطنه دختر نخست مظفرالدین‌شاه را به زنی گرفت.[4] پسری به نام سلطان عبدالحمید میرزا که مظفرالدین‌شاه او را «شمس‌الملک» لقب داد، تنها حاصل این ازدواج بود.[5]

عین الدوله باغ و عمارتی در مبارک‌آباد بنا نهاد که در آن عصر، بیرون از حصار ناصری تهران بود.[6][7]

• غنی، سیروس، رضاشاه، انتشارات نیلوفر، چاپ یکم
• سپهر، عبدالحسین (۱۳۸۵). عبدالحسین، نوایی، ویراستار. مرآت الوقایع مظفری. ۱ و ۲. مرکز پژوهشی میراث مکتوب. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۲-۱۲.

• دانشنامهٔ ایرانیکا، مدخل «عین‌الدوله، عبدالمجید» (به انگلیسی)