یوسف مستشارالدوله
میرزا یوسف خان مستشارالدوله (۱۲۳۹–۱۳۱۳ ق/۱۲۰۲–۱۲۷۴ ش/۱۸۲۳–۱۸۹۵م ) دیپلمات و از پیشروان آزادیخواهای دورهٔ ناصرالدین شاه و از همفکران میرزا حسین خان سپهسالار و میرزا ملکم خان بود.
 عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز. سال ۱۹۰۹ میلادی. | |
| شاهان قاجار | |
|---|---|
نام | دورهٔ پادشاهی |
۱۱۷۵–۱۱۶۱ | |
زندگی
از ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۴ ق (۱۲۴۳ تا ۱۲۴۶ ش) سرکنسول ایران در تفلیس بود.
در ۱۲۸۲ ق (۱۲۴۴ ش)، رسالهٔ «رمز یوسفی» را در تهران منتشر کرد.
در دورهٔ اقامت در تفلیس، با میرزا فتحعلی آخوندزاده نویسنده مکتوبات کمال‌الدوله مناسبات دوستانه‌ای یافت.
در سال ۱۲۴۸ ش ۱۸۶۹م رساله‌ای به نام «کتابچهٔ بنفش» دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سرتاسری ایران نوشت و به شاه عرضه داشت .
در سال ۱۲۵۲ش (۱۲۹۰ ق) که در خراسان بود، جزوهٔ دیگری در لزوم کشیدن راه‌آهن از تهران به خراسان تهیه کرد و منافع آن را ذکر نمود و نظر به آسان شدن زیارت توسط راه آهن فتوای روحانیان را در آن باره به دست آورد.
بعدها همین فتوا برای احداث مسیر ماشین دودی از تهران به شاه عبدالعظیم استفاده شد.
از ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۶ ق (۱۲۴۶ تا ۱۲۴۸ ش شارژ دافر (کاردار) سفارت ایران در پاریس بود و وارد لژ فراماسونری شد.
رسالهٔ «یک کلمه» را در ماه‌های پایانی خدمت در پاریس به اتمام رساند و دستنویس آن را در راه بازگشت به ایران (۱۲۴۹ ش) در تفلیس به آخوندزاده نشان داد و در سال ۱۲۵۳ ش (۱۸۷۴ م) در ایران چاپ رساند.
رسالهٔ یک کلمه یکی از اولین آثار آزادی‌خواهان ایران به شمار می‌رود و در تحریک احساسات و بیدار کردن مردم در آن زمان اثر فوق‌العاده‌ای داشته است و در سال ۱۲۸۴ ش (۱۳۲۳ق) که مرکز غیبی تشکیل گردید،راهنمای سیاسی آن انجمن بود.
در سال ۱۲۶۷ ش (۱۳۰۶ ق ۱۸۸۸م) نامه ای به مظفرالدین میرزا ولیعهد نوشت و خواهش کرد که آن را از نظر شاه بگذرانند. در آن نامه از حکومت استبدادی و فساد دربار انتقاد کرده بود و اصلاحات مملکتی و ایجاد حکومت قانون و برقراری آزادی و مساوات را خواستار شده بود و گوشزد کرده بود که اگر زمامداران ایران، خود در صدد تأسیس دولت مقننه برنیایند، سیر حوادث تاریخ آن را تحمیل خواهد کرد.
این سخنان با مزاج دربار ناصرالدین شاه سازگاری نداشت، او را به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش ( ۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م ) در عمارت رکنیه قزوین به زنجیر و کنده کشیدند به انفرادی انداختند. خانه‌اش غارت شده املاکش مصادره شد و مقرری دولتی او نیز قطع گردید. تا سال۱۲۷۴ ش (۱۳۱۳ ق۱۸۹۵ م) که درگذشت.
ماشاءالله آجودانی در«مشروطه ایرانی» می‌نویسد: «هنگامیکه او را زنجیر کرده، به قزوین تبعید و زندانی کردند، کتاب یک کلمه را آن قدر بر سرش کوفتند که بر اثر عوارض آن ، چشمانش آب آورد.»
منابع
- تاریخ انقلاب مشروطیت. رحیم نامور. انتشارات پاچار ۱۹۵۸
- تاریخ بیداری ایرانیان. ناظم الاسلام کرمانی. ص ۱۷۹.
- مشروطه ایرانی و پیش‌زمینه‌های نظریه ولایت فقیه. ماشاءالله آجودانی. لندن، ۱۹۹۷.
- مستشارالدوله، یوسف. رساله یک کلمه به اهتمام علی‌رضا دولتشاهی تهران انتشارات بال ۱۳۸۵
- حامد عامری گلستانی، تجدد و قانون گرایی: اندیشه میرزا یوسف خان مستشارالدوله، تهران، انتشارات نگاه معاصر، ۱۳۹۴.
- محمدعلی همایون کاتوزیان. ایران جامعه کوتاه مدت و ۳ مقاله دیگر.نشر نی.۱۳۹۸
پیوند به بیرون
- رسانه
