حسام‌السلطنه مراد

حسام السلطنه در سال ۱۲۹۶ که به سال قحطی معروف شده بود تصنیفی در آواز دشتی ساخت. در آن روزها شایع شده بود که احمد شاه قاجار با احتکار گندم موجب قحطی و گرانی نان شده‌است. این سخنان به گوش بهار هم رسیده بود و او تحت تأثیر این شایعات شعر تندی خطاب به شاه سرود و بر روی تصنیف حسام السلطنه گذاشت. شعر تصنیف این‌گونه بود: بند اول:

بند دوم:

حسام السلطنه خود نقل می‌کرد که این تصنیف موجب ناراحتی شاه شده بود و او اعلام کرده بوده که او فقط سازنده ملودی تصنیف است و شعر را کس دیگری سروده‌است.

شاید زیباترین تصنیف حسام‌السلطنه تصنیف شکسته‌دل در آواز ابوعطا بود. شعر اولیه این تصنیف با مطلع «ای شکسته دل عاشقی ز سر بدر کن» را ملک الشعرا در فضایی سیاسی و در اوج هیجانات اجتماعی سروده بود و در میان کلام آن کلماتی نظیر وزیر، دلار، خیانت، رِی، سیه کاری و… مبین حس و حال سیاسی آن بود که آن را کمی از لطایف هنری دور می‌کرد. ملک‌الشعرا بهار این بار در شعر اسمی از شاه نبرده بود اما به وزرا تاخته بود. با گذشت زمان و با از بین رفتن منظور شعر ملک الشعرا شعر دیگری برای این تصنیف سرود که مطلعش این گونه بود: «ای کبوتر از آشیان کرانه کردی» و لطایف شعری زیبایی در آن گنجاند که به تصنیف ای کبوتر مشهور شد.

صورت اولیه تصنیف ابوعطا حسام السلطنه – شکسته‌دل

حسام السلطنه خود نقل می‌کرد که این تصنیف موجب ناراحتی شاه شده بود و او اعلام کرده بوده که او فقط سازنده ملودی تصنیف است و شعر را کس دیگری سروده‌است.

صورت نهایی تصنیف ابوعطا حسام السلطنه – ای کبوتر

جهانگیر مراد (حسام السلطنه)

شرحی از این تصنیف در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، اثر روح‌الله خالقی نیامده‌است اما عبدالله دوامی، استاد بزرگ آواز و راوی تصنیف‌های قدیمی، این تصنیف را در نواری که از صدای ایشان ضبط شده روایت کرده‌است.[2] شعر تصنیف به صورت زیر است:[3]

محمدرضا شجریان این تصنیف را در آلبوم‌های گلبانگ شجریان ۱ و سر عشق اجرا کرده‌است اما در این آلبوم‌ها این تنصیف به علی‌اکبر شیدا نسبت داده شده‌است.

شعر این تصنیف را ملک‌الشعرا در سبک غزل سروده‌است و کلمات را ظاهراً طوری انتخاب کرده که به کسی برنخورد.[4] شعر تصنیف به شرح زیر بود:

این تصنیف اخیراً توسط استاد محمدرضا شجریان و گروه شهناز اجرا شده‌است.[5]