مورگان شوستر

ویلیام مورگان شوستر (به انگلیسی: William Morgan Shuster) ‏(۲۳ فوریه ۱۸۷۷ در واشینگتن - ۲۶ مه ۱۹۶۰ در نیویورک) حقوقدان، ناشر و کارشناس مالی اهل ایالات متحده آمریکا که در سال ۱۹۱۱ (زمان قاجاریان) برای اصلاح مالیه به عنوان خزانه‌دار کل به استخدام دولت ایران درآمد.[1]

ویلیام مورگان شوستر
William Morgan Shuster
زادهٔ۲۳ فوریهٔ ۱۸۷۷
واشینگتن
درگذشت۲۶ مهٔ ۱۹۶۰ (۸۳ سال)
نیویورک
ملیتآمریکایی
شهروندیایالات متحده آمریکا
پیشهحقوقدان، ناشر، کارشناس مالی
سال‌های فعالیت۱۸۹۹ تا ۱۹۵۲
نمایندهٔ قانونیدولت آمریکا
آثاراختناق ایران
منصبخزانه‌دار کل دولت ایران -۱۹۱۱

او در سال ۰۱۸۹۹ ۱۸۹۹ به تشکیلات گمرک کوبا پیوست. اما در سال ۰۱۹۰۱ ۱۹۰۱ استعفا داد تا به فیلیپین برود و به عنوان مسئول وصول حقوق گمرکی آن کشور در خدمت دولت آمریکا باشد. او در سال ۱۹۰۶ به عضویت هیئت عالی حاکم (آمریکایی) فیلیپین درآمد.[1] در سال ۰۱۹۱۰ ۱۹۱۰ ، زمانی که وزیرمختار ایران در آمریکا از دولت آن کشور درخواست کرد که به‌منظور اصلاح امور مالی ایران، یک کارشناس مالی را برای استخدام در دولت ایران معرفی کند، شوستر با پیشنهاد ویلیام هاوارد تفت، رئیس‌جمهور آمریکا (که شوستر در فیلیپین زیر نظر او خدمت می‌کرد) به دولت ایران معرفی شد.[1] او در ۰۱۹۱۱ ۱۹۱۱ وارد ایران شد.

رفتار غیرقابل پیش‌بینی و تعهد خدشه‌ناپذیر شوستر به انجام وظایف، باعث شد که سفارت‌خانه‌های روسیه و انگلیس در ایران که منافع اقتصادی خود را در این کشور دنبال می‌کردند، نسبت به او بدبین و ناراضی شوند. او پس از اولتیماتوم روسیه به دولت ایران مبنی بر عزل وی و تهدید نظامی آن کشور، ناچار شد مأموریت خود را نیمه‌تمام رها کند و در ابتدای سال ۱۹۱۲ میلادی ایران را ترک نماید.[1]

او پس از بازگشت به آمریکا، از سال ۱۹۱۵ تا ۱۹۳۳ به عنوان مدیرعامل مؤسسه انتشاراتی قرن (Century Company) و از سال ۱۹۳۳ تا ۱۹۵۲ (که بازنشسته شد) به عنوان مدیرعامل شرکت Appleton-Century Crofts Inc در نیویورک مشغول به کار شد و در سال ۱۹۶۰ درگذشت.[1]

مأموریت در ایران
جنبش مشروطه
عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز.
سال ۱۹۰۹ میلادی.
شاهان قاجار
نام
دورهٔ پادشاهی

۱۱۷۵–۱۱۶۱
۱۲۱۳–۱۱۷۶
۱۲۲۶–۱۲۱۳
۱۲۷۵–۱۲۲۶
۱۲۸۵–۱۲۷۵
۱۲۸۸–۱۲۸۵

۱۳۰۴–۱۲۸۸

اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران قبل از ورود شوستر
شوستر و همسرش در تهران

در سال‌های ابتدایی قرن بیستم، دولت روسیه تلاش می‌کرد قلمرو خود را در شرق گسترش دهد و در مقابل، دولت انگلستان که از خطر هم‌مرز شدن روسیه با هند آگاه بود، از توسعه نفوذ روسیه ممانعت می‌کرد. با جدی شدن خطر آلمان در اروپا، هر دو کشور با وساطت فرانسه تصمیم گرفتند که در مورد کشورهای شرقی دست از مخاصمه بردارند. آن‌ها در سال ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ خورشیدی) در سن‌پترزبورگ معاهده‌ای را امضا کردند که به قرارداد ۱۹۰۷ شهرت یافت. به‌موجب این معاهده، مناطق جنوب و شرق ایران به‌عنوان حوزه نفوذ انگلستان، مناطق شمالی به‌عنوان حوزه نفوذ روسیه و مناطق مرکزی به‌عنوان منطقه بی‌طرف تعیین شد. پس از اطلاع دولت ایران، این معاهده مورد مخالفت و اعتراض دولت و مردم این کشور قرار گرفت، اما مثمر ثمر واقع نشد. یکی از پیامدهای این معاهده این بود که روسیه توانست بدون هیچ مخالفتی از سوی دولت انگلستان، از محمدعلی شاه در مقابل مشروطه‌خواهان حمایت کند و شروع دوران استبداد صغیر را رقم بزند.[2]

با پایان دوران استبداد صغیر و پیروزی دوباره جنبش مشروطه در تیرماه ۱۲۸۸، محمدعلی شاه قاجار از سلطنت خلع و به روسیه پناهنده شد. فرزند او احمدشاه بر تخت نشست و از آنجا که هنوز به سن قانونی نرسیده‌بود، عضدالملک به عنوان نایب‌السلطنه معرفی شد. مجلس دوم شورای ملی در آبان ماه همان سال در بهارستان تشکیل شد و کابینه سپهدار از مجلس رأی اعتماد گرفت.[3]

شوستر به همراه گروه همکارانش در کاخ اتابک

پس از پیروزی انقلاب مشروطه، تحول مهمی در روابط ایران و آمریکا روی می‌دهد، و در سال ۱۹۱۰ میلادی دولت ایران برای نخستین بار از دولت آمریکا درخواست اعزام یک هیئت مستشاری در امور اقتصادی و مالی می‌نماید. دولت آمریکا با این درخواست موافقت می‌کند و پس از تصویب لایحه استخدام مستشاران مذکور در مجلس شورای ملی هیاتی به ریاست مورگان شوستر عازم ایران می‌گردد.

شروع به کار

مورگان شوستر که به عنوان خزانه‌دار کل به استخدام دولت ایران درآمده بود، در اواسط ماه مه سال ۱۹۱۱ شروع به کار کرد و به فاصله یک ماه با تصویب قانونی از طرف مجلس کلیه اختیارات امور مالی ایران را به دست گرفت. تسلط یک آمریکایی بر امور مالیه ایران با مخالفت شدید روسیه و انگلستان مواجه شد، ولی مورگان شوستر بی‌اعتنا به این مخالفت‌ها به کار خود ادامه می‌داد تا این که ماجرای شورش شعاع‌السلطنه برادر محمد علی شاه مخلوع برای اعاده وی به مقام سلطنت و اقدام دولت برای ضبط اموال او، بهانه‌ای به دست روس‌ها داد تا برای انفصال و اخراج مورگان شوستر از ایران، دولت ایران را تحت فشار قرار دهند. ماجرا از این قرار بود که شوستر پس از ابلاغ حکم دولت در بارهٔ توقیف و ضبط املاک شعاع‌السلطنه عده‌ای از مأمورین ژاندارم خزانه را برای ضبط پارک شعاع السلطنه و اثاثیه گران‌بهای آن به پارک و عمارت مجلل نامبرده، واقع در نزدیکی پارک اتابک (محل کنونی سفارت روسیه) فرستاد و در آن جا با مقاومت قزاقان روسی و ایرانی که تحت فرمان افسران روسی بودند، مواجه می‌شود. شوستر در اجرای حکم دولت سرسختی نشان داد و روز بعد شمار بیش‌تری ژاندارم به پارک شعاع‌السلطنه فرستاد و به زور پارک را متصرف شد.

خروج از ایران

پس از تصرف اموال شعاع‌السلطنه، دولت روسیه بلافاصله واکنش نشان داد و به این بهانه که شعاع‌السلطنه به بانک روس مقروض است و اموال وی تا تسویه حساب با بانک، باید در اختیار دولت روسیه باشد، به دولت ایران اولتیماتوم داد که فوراً پارک شعاع‌السلطنه از ژاندارم‌های خزانه تخلیه کند و معذرت رسمی از سفارت روسیه برای هتک حیثیت صاحب منصبان روسی به عمل آید. دولت ایران به این اولتیماتوم اعتناء نمی‌کند و در نتیجه روز نوزدهم نوامبر ۱۹۱۱ سفارت روس مأموری به وزارت خارجه ایران فرستاده، و اعلام می‌کند که در صورت خودداری از تخلیه پارک شعاع‌السلطنه و عذرخواهی رسمی از دولت روسیه، روابط دیپلماتیک روسیه با ایران قطع، و قشون به ایران اعزام خواهد شد. دولت ایران در مقابل این تهدید به دولت انگلیس متوسل می‌شود و سر ادواردگری وزیر خارجه وقت انگلستان در پاسخ تلگراف سر جرج بارگلی سفیر انگلستان، حق را به روس‌ها داده و می‌نویسد «به دولت ایران ابلاغ نمایید که در تمکین به تقاضاهای روس دفع وقت را جایز ندانند!»

دولت ایران در برابر این فشار چاره‌ای جز تسلیم نمی‌بیند و وثوق الدوله وزیر خارجه وقت ایران با لباس تمام رسمی به سفارت روسیه رفته، ضمن عرض معذرت، تصمیم دولت را به تخلیه پارک شعاع السلطنه از ژاندارمهای خزانه به اطلاع وزیرمختار روس می‌رساند؛ ولی روس‌ها دیگر به تخلیه پارک شعاع السلطنه و عذرخواهی رسمی دولت ایران قانع نمی‌شوند و وزیرمختار روس ضمن اعلام این مطلب که قشون روس به طرف ایران حرکت کرده، شرایط زیر را برای حل اختلاف ابلاغ می‌نماید:

  1. انفصال مستر شوستر و همکاران او.
  2. تعهد دولت ایران مبنی بر اینکه منبعد بدون رضایت سفرای روس و انگلیس، مأمورین اجنبی را برای خدمات خود انتخاب نکند
  3. تأمین خسارت و هزینه لشکرکشی روسیه به ایران

وزیرمختار روس اولتیماتوم می‌دهد که اگر تا چهل و هشت ساعت دیگر دولت ایران این شرایط را نپذیرد، قشون روس از رشت به ولایات دیگر ایران اعزام خواهد شد، و پرداخت تمام هزینه‌های این لشکرکشی هم به‌عهده دولت ایران خواهد بود. دولت اولتیماتوم روسیه را به اطلاع مجلس شورای ملی می‌رسانید و مجلس به اتفاق آراء آن را رد کرد، ولی رئیس و اعضای دولت که تهدید روس‌ها را جدی می‌دانستند، برخلاف قانون، مجلس را تعطیل کردند و اولتیماتوم روسیه را که انفصال و اخراج مورگان شوستر از ایران یکی از شرایط آن بود، پذیرفتند.

حکم انفصال مورگان شوستر از خزانه‌داری کل ایران، شب کریسمس سال ۱۹۱۱ به وی ابلاغ شد و شوستر در اوایل سال ۱۹۱۲ ایران را ترک گفت. مورگان شوستر خاطرات مأموریت خود را در ایران در کتابی تحت عنوان اختناق ایران (The Strangling of Persia) به رشته تحریر درآورده است.[4]

عارف قزوینی، شاعر ملی‌گرا و مشروطه خواه قطعه‌ای در این باره سرود:

ننگ آن خانه که مهمان ز سر خوان برودجان نثارش کن و مگذار که مهمان برود
گر رود شوستر از ایران، رود ایران بر بادای جوانان مگذارید که ایران برود

شوستر پس از اینکه در بهمن ۱۲۹۰ ایران را ترک کرد به آمریکا بازگشت و در کتابی بنام اختناق ایران شرح مفصل این ماجرا و تجربه خود در ایران را نوشت.[5]

او نوشت:

فرار ایرانیان از پرداخت مالیات، برای آنان به صورت یک عادت درآمده‌است و مجبور ساختنشان به ترک این عادت آسان نخواهد بود و تا مسئله مالیات‌گیری دقیق در ایران حل نشود و در این مورد دقت لازم به عمل نیاید هیچ‌یک از مشکلات این کشور برطرف نخواهد شد. قدرت دولت‌ها از مالیات رونق می‌گیرد همان‌طور که در بررسی تاریخ ملل، اضمحلال زمامداری‌ها نیز با مالیات مرتبط بوده.

سه دهه بعد آرتور میلسپو (مستشار و مشاور مالیاتی) نیز همین مطالب را عنوان کرد.

واکنش کمیته مجازات به اخراج شوستر

کمیته مجازات که متشکل از عده‌ای وطن‌پرست افراطی بود در یکی از بیانیه‌ها با اشاره به اخراج مورگان شوستر، این کار را محکوم و آن را دسیسه وطن فروشان دانست.

در این بیانیه آمده‌است:

... چه کنیم که دست خارجی و طمع مال، یک عده مردمی را که خواهی نخواهی هم وطن ما هستند بدبخت و ننگین نمود و بدبختانه اصرار می‌کنند که بدبخت‌تر بشوند. بالجمله (شوستر) رفت، یک مستشار وظیفه‌شناسی را که با یک روح پاک و نیت مقدس در صدد ایفای مأموریت بود از ایران بیرون کردند، هنوز از خاطره‌ها فراموش نشده که بیرون کنندگان شوستر با چه قدرت غیرمحدودی یک نفر دیگر را به نام (مرنار) در مسند خزانه‌داری برقرار و با اختیارات مطلقه مقدرات ایران را به عهده او محول داشتند. مرنار که بود(؟) متعاقب او چه کردند(؟) از موضوع خارج و مقصود ما منتخب الدوله است که صرف نظر از تاریخ گذشته او می‌خواهیم بگوییم این آدم چه کرد و این حوادث در وجود او چه اثری تولید کرد! ...

[6]

آثار

شوستر پس از خروج از ایران خاطرات هشت‌ ماه زندگی‌اش در ایران را با عنوان «اختناق ایران» منتشر کرد که امروزه از منابع دست اول سال‌های پس از مشروطه در ایران به‌شمار می‌رود. این کتاب با درآمد شوستر درباره‌ وضع سیاسی ایران در سال‌های پیش از مشروطه تا ورود او به ایران آغاز می‌شود و سپس شوستر آن‌چه که بر خودش گذشته را نقل می‌کند.[7]

پانویس
  1. "William Morgan Shusterpublisher". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2018-09-01. More than one of |کد زبان= and |زبان= specified (help)
  2. عزیزی، حمیدرضا (تیر ۱۳۸۹). «نقش قدرتهای بین‌المللی در حوادث دوران مشروطه: دشمنی به نام روسیه» (PDF). گزارش. پرتال جامع علوم انسانی (۲۱۸). دریافت‌شده در ۲۴ شهریور ۱۳۹۷.
  3. آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۹). ایران بین دو انقلاب، از مشروطه تا انقلاب اسلامی. نشر مرکز. صص. ۳–۹۲. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۵-۳۸۹-۵.
  4. مستوفی، حمدالله (۱۳۶۴). تاریخ گزیده. امیرکبیر. ص. ۷۹۹–۷۹۸. از پارامتر ناشناخته |مصحح= صرف‌نظر شد (کمک)
  5. بهنام
  6. حق‌شناس کمیاب، مقاله/ کمیته مجازات؛ محفل عدالتخواهی یا گروه تروریستی، خبرگزاری اوج نیوز، ۴آذر ۱۳۹۰
  7. «@newsTitle». خبرگزاری شبستان. ۲۰۱۵-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۵.

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.