الیمائی

الیمائی یکی از حکومت‌های محلی بود که در روزگار اشکانی در نواحی خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد و بختیاری کنونی ظهور کرد. در رابطه با واژه «الیمایی» ساموئل بشارت چند قرن پیش الیماییس و ایلام کتاب مقدس را یکی دانست.

الیمائی
۱۴۷ (پیش از میلاد)–۲۲۴ (میلادی)
نماد و پرچم الیمایی براساس سکه های الیمایی[1]
قلمرو تقریبی الیمائی ح. ۵۱ پیش از میلاد
وضعیتخراجگزار اشکانیان
پایتختدستوا، [2]
۳۲°۱۹′ شمالی ۴۸°۲۶′ شرقی
حکومتپادشاهی
پادشاه 
دوره تاریخیباستان کلاسیک
• بنیان‌گذاری
۱۴۷ (پیش از میلاد)
• فروپاشی
۲۲۴ (میلادی)
پسین
امپراتوری ساسانی

پروفسور دنیل پاتس معتقد است بر خلاف متون اکدی که فقط واژه ایلامی را به کار می‌بردند، متون یونانی و لاتین از واژه‌های «الیماییس» و «الیمایی» استفاده می‌کردند. دکتر آرش سلحشور واژه «الیمایی» را شکل تغییر یافته «ایلامی» می‌داند که در زبان محاوره ای مردم رواج داشته و به مرور زمان، واژه الیمایی جایگزین ایلامی می‌شود و همین شکل تغییر یافته به صورت الیماییس به متون یونانی و لاتین راه پیدا می‌کند. او می‌گوید جابجایی حروف در کلمات هنوز هم وجود دارد که اصطلاحاً به آن قلب می‌گویند. مثلاً گاه دیده می‌شود که در محاوره مردم، واژه قفل به صورت قلف به کار می‌رود. معمولاً بسیاری از این واژه‌ها در زبان تثبیت می‌شوند و نمی‌توان آن را از زبان خارج کرد. واندنبرگ و شیپمن نیز نام الیمایی را مشتق از ایلام می‌دانند که با واژه آشوری-بابلی «الامتو» سرزمین کوهستانی تطابق دارد.[3] داریوش اول، در کتیبه بیستون، در سه متن ایلامی، بابلی و آریایی، دست به ترجمه زده‌است: هوجه، آریایی، ایلامتو، به زبان سامی بابلی و هل تمپ توپ به زبان عیلامی، هرسه به دشت‌های خوزستان گفته شده‌است. خود اهواز، جمع هوز است و دشت است. این، اشتقاق عامیانه است که بگوییم عیلام از علی یعلوی عربی به معنی ارتفاعات می‌آید. هوجه و بابیرئوش و برازجان، هر سه به گراز مرتبط اند که توتم مردمان ساکن منطقه بوده‌است؛ و اینکه ایلام را نام استانی متفاوت گذاشتند، خطایی آشکار است. ایلام نام دیگر دشت اهواز است. این نام در تلفظ یونانی «الیمائی» ثبت شده‌است.[4]

تاریخ

از میان رفتن توان هخامنشیان و دگرگونی ساختار قدرت در خاور نزدیک باستان پس از مرگ اسکندر منجر به پیدایش دولت‌های مستقل و نیمه مستقل شد. الیمائی، یکی از این حکومت‌های محلی بود که در روزگار اشکانی پدیداری شد و پایتختش در دوره سلوکی در ایذه و در دوره اشکانی در شوشتر بود.

الیمائیان که خاستگاه اصلیِ آن‌ها کوه‌های شمال شرقی خوزستان و منطقه لرنشین آن بوده، از میانه‌های سده دوم پیش از میلاد به عنوان یک قدرت سیاسی مطرح شدند و با افزایش یافتن قدرتشان، قلمرو خود را به سمت دشت خوزستان (سوزیان یا خوزیان) گسترش داده و توانستند تا اوایل سدة سوم میلادی به حیات خود ادامه دهند.

حکومت خودگردان الیمائی، خاستگاه حوادث تاریخیِ بسیار مهمی بوده و نقش فعالی در صحنة سیاسی و اقتصادیِ روزگار سلوکیان و اشکانیان داشته‌است. قدرت آنان در زمان سلوکی و اشکانی به آنجا رسید که شاهان این دوره به نبرد با آن‌ها برخاستند.

سکه‌ای از کامناسکیرس سوم و همسرش آنزازه

ایستادگیِ آن‌ها در برابر حملات شاهان سلوکی و اشکانی، از آنان مردانی دلاور ساخته بود که به توانِ نظامی و مناطق کوهستانیِ خویش تکیه داشتند.

موقعیت جغرافیاییِ سرزمین الیمائی و قرارگرفتن در خط سیر بازرگانی غرب به شرق و گسترش راه‌های بازرگانی، رونق اقتصادی و بازرگانی را برای الیمائی‌ها به دنبال داشته و موجب رشد و شکوفاییِ این دولت شده‌است، چنان‌که رواج سکه‌ها و ثروت نیایشگاه‌های آن‌ها که در متون تاریخی آمده، گواهی بر این مدعاست.

کمبود منابع تاریخی

تاکنون وسعت دقیق سرزمین الیمائی و شمار و ترتیب شاهان آن به درستی شناخته نشده‌است. از نام پادشاهان این سلسله اطلاعاتی در دست نیست. کمبود نسبیِ منابع تاریخی و شمار اندک کاوش‌های باستان‌شناختی، سبب مبهم بودن و تاریک ماندن فرهنگ الیمائی شده‌است. از این رو، مطالعه در فرهنگ و هنر الیمائی کمتر مورد توجه پژوهندگان بوده، چندان به آن پرداخته نشده و پژوهش‌های اندک انجام شده نیز در روشنگریِ فرهنگ آن‌ها کافی نبوده‌است.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. https://www.jstor.org/stable/4299830?seq=1
  2. «مهدی رهبر، آرامگاههای الیمایی گلالک شوشتر» (PDF).
  3. reliefs rupestres d'Elymaïde (Irān) de l'epoque parthe
  4. پاکزادیان، حسن. سکه‌های الیمایی، ص۷

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.