ایوان کرخه
ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان است و در زمان شاپور دوم ساسانی (۳۷۹–۳۰۹)ساخته شده‌است. این بنا در ۲۰ کیلومتری شمال غربی شوش[1]، در غرب رود کرخه در جاده دهلران قرار دارد و کامل‌ترین و بزرگ‌ترین شهر مدفون شده ساسانی است. در حال حاضر فقط بخش اندکی از بنا باقی‌مانده‌است. به موازات دیوار، بنای بلند ۵۵ متری وجود دارد که در آن سه اتاق قابل تمیز هستند:در مرکز، یک سرسرای مربع به ضلع ۷مترکه در شمال و جنوب با دو سرسرای مستطیل (۹متر*۱۷متر) همجوار است. در روی دیوار شرقی، تنها دیوار حفاظت شده تا امروز حرکت قوس‌های عرضی به عرض ۶۰/۱متر با فاصله ۷۲/۱ تا ۵۸/۱ متر مشهود است. در فاصله بین قوسها، دیوار دارای پنجره‌های باریکی است که پایه آن‌ها اندکی بالاتر از پاکار قوسها است. ساختمان به وسیلهٔ آجر به اضلاع ۲۸ تا ۳۲ سانتیمتر با ملات گچ ساخته شده‌است.
| شهر باستانی ایوان کرخه | |
|---|---|
 نمایی از ایوان کرخه | |
| نام | شهر باستانی ایوان کرخه |
| کشور | ایران |
| استان | خوزستان |
| شهرستان | شوش |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | کوت گاپون |
| کاربری | شهر |
| دیرینگی | بیش از ۱۶ قرن |
| دورهٔ ساخت اثر | ساسانیان |
| بانی اثر | شاپور دوم |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۴۷ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۳۱۰ |
  شهر باستانی ایوان کرخه روی نقشه ایران
۳۲٫۳۹۵۱°شمالی ۴۸٫۲۳۰۴°شرقی | |
باستان‌شناس، سید محمدتقی مصطفوی در سال نهم شماره هفتم و هشتم مجلهٔ آموزش و پرورش تحت عنوان (ایوان کرخه) این گونه می‌گوید:
«در سمت مشرق محوطه کاخ به فاصله تقریباً سیصد متری گوشه جنوب شرقی آن ساختمان طویل آجری موجود بوده که امروز نصف بیشتر آن از بین رفته و نیمه کمتر آن سرپا مانده‌است. از روی نیمه باقی‌مانده این کاخ ویران چنین دستگیر می‌شود که ساختمان بطول ۴۶ متر و پهنای ۵۰/۱۴ متر بر فراز باروی شرقی این محوطه وجود داشته و با در نظر گرفتن طاق هلالی آجری و سایر مشخصات بنا معلوم می‌گردد که تالار با شکوهی را تشکیل می‌داده‌است که از درون آن می‌توانسته‌اند جریان آب کرخه و جلگه پهناور خوزستان را تا چندین فرسخ بنگرند. در نقشه‌ای که از این بنا تهیه گردید قسمتهای موجود بوسیله خطوط کامل و قسمتهای از بین رفته و روزنه با خطوط بریده نشان داده شده‌است و بطوریکه ملاحظه می‌گردد تالار این کاخ در وسط رو به هر جانب یک درب داشته و در طول تالار نیز از هر جانب ۸ روزنه درون آنرا روشن می‌کرده‌است.»
پیدایش و اهمیت
ایوان کرخه دارای اهمیت تاریخی و معماری است. از نظر تاریخی اهمیت این محوطه در این است که شهر قرار بوده که جانشین شوش بشود. در زمان شاپور دوم ساسانی، شوش تا حدی مسیحی شده بود و به همین دلیل مشکلاتی میان ایران و روم-که در آغاز روم شرقی شدن بود –یعنی در زمان کنستانتین بروز کرده بود. کنستانتین در آخرین روزهای زندگی اش غسل تعمید می‌گیرد و بعد امپراطوری روم رسماً مسیحی می‌شود و از همین‌جا برای شاهنشاهی ساسانی نگرانی به وجود می‌آید. تا حدی تحرکاتی هم در میان مسیحیان ایران به وجود می‌آید که این موضوع بعداً در زمان بهرام چهارم با تمهیداتی که دولت ساسانی می‌اندیشد منتفی می‌شود.
حاصل این تغییرات، سختگیری‌های بیشتر دولت ساسانی، در قبال مسیحیان ایران است و متهم به همدستی با روم می‌شوند. یکی از این موارد، شورش مسیحیان شوش است که علیه شاهپور دوم قیام می‌کنند و شاهپور به ناچار شوش را تصرف می‌کند که به نقل از مورخان ۴۰۰ فیل جنگی شهر را لگدکوب می‌کنند و بنابراین شهر تخریب می‌شود. گویا برای اینکه شوش دوباره قد علم نکند، شاهپور شهر دیگری در کنار آن به نام ایرانشهر شاپور می‌سازد.
وضعیت
این شهر باستانی در دوران جنگ تحمیلی به واسطه موقعیت جغرافیایی آسیب‌های جدی و فروانی از سوی نیروهای عراقی دیده‌است. از جمله آسیب‌های وارده در زمان جنگ هشت ساله بر این محوطه تاریخی استفاده از حصارهای آن به عنوان سنگر و تخریب سازه‌های منسوب به کاخ در بخش جنوبی این شهر مهم به وسیله گلوله‌های خمپاره‌است که خسارت‌های جبران‌ناپذیری را بر این شهر وارد نموده‌است. قسمتی از اراضی ین شهر باستانی را متأسفانه برای انجام عملیات کشاورزی در اختیار گرفته و از بین برده‌اند. 100 هکتار از محوطه باستانی ایوان کرخه توسط یک مرکز آموزش عالی به زیرکشت رفته است.[2]
منابع
- «محوطه باستانی «ایوان کرخه» زیر کشت رفت». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۱ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۳۹۹.
- «محوطه باستانی «ایوان کرخه» زیر کشت رفت». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۱ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۳۹۹.
تایمز آثار و بناهای تاریخی ، مای دز بایگانی‌شده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine R. Gyselen et H. Gasche, Suse et Ivan-e Kerkha, capitale provinciale d’Erān-Wwarrah-Šāpur, Studia Iranica 23, 1994.