مارون (رودخانه)
مارون یا رودخانه مارون، از رودخانه‌های جنوب غربی ایران است، که از رشته کوه زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد و با عبور از بهبهان و آغاجاری در استان خوزستان جریان می‌یابد و به نام رود جراحی، به تالاب شادگان و در فصل‌های پرآب، به خلیج فارس می‌ریزد.
پیشینه
نام اصلی و قدیمی رودخانه مارون، «تاب» است و در بیشتر منابع جغرافیایی نام آن ذکر شده‌است. رودخانه تاب، سرحد جغرافیایی استان‌های فارس و خوزستان بوده، ولی امروز از میانهٔ خاک کهگیلویه و بویراحمد، روستای آبریز و زیرنا، در منطقه دشمن زیاری سرچشمه می‌گیرد، سپس از شهرستان‌های بهبهان و آغاجاری در استان خوزستان نیز گذر می‌کند. رودخانه تاب در حدود قرن ۱۳ هجری به استناد نوشته فارسنامه ناصری، به رودخانه مارون تغییر نام یافت. رود مارون از کوه‌های نیل و چشمه‌سارهای دامنه کوه‌های سادات از رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت ۱۲۰ کیلومتر به دریاچه سد مارون می‌رسد و از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان می‌شود و توسط سد انحرافی شهدا و شبکه آبیاری بهبهان، دشت بهبهان و سپس از طریق سد انحرافی جایزان، دشت جایزان را مشروب نموده و در محلی به نام قلعه شیخ، پس از دریافت رود اعلا در رامهرمز، نام جراحی به خود گرفته و به تالاب شادگان (دورق) می‌ریزد. این رود در مواقع پرآبی از طریق خورموسی وارد خلیج فارس می‌شود.
آب رود مارون در بالادست از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است و در قسمت‌های پایین‌دست به عیدنک (روستایی در نزدیکی لنده) به بعد و تا قبل از ورود به دشت بهبهان، به واسطه عبور از لایه‌های گچی و نمکی، دریافت شاخه‌های شور و پس از آن به علت گرما و تبخیر زیاد، کیفیت نامطلوبی پیدا می‌کند. علی‌رغم متفاوت بودن کیفیت آب، رود مارون نقش اساسی در پیدایش حیات جوامع روستایی در حاشیه مسیر عبور خود داشته‌است و این امر سبب به وجود آمدن شهرهای نسبتاً بزرگی مانند بهبهان، رامشیر (خلف آباد) و شادگان (دورق) شده‌است.
مشخصات جغرافیایی
رودخانه مارون چندین سرچشمه دارد، که بخش اعظم آن از بلندی‌های سفید کوه در فاصله ۲ کیلومتری از روستای آبرزگه و سرشاخه دیگر آن از ارتفاعات کوه سیاه در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد. حوضه آبریز مارون، مناطق غربی بویراحمد سفلی و قسمت اعظم طیبی و دشمن زیاری را در بر می‌گیرد. این رود پس از عبور از دم لوداب، وارد مناطق دشمن زیاری و طیبی می‌شود و در مسیر خود نیز چندین شعبه را دریافت می‌کند و پس از عبور از میان سوق و لنده از آخرین نقطه کهگیلویه به نام تنگ تکاب می‌گذرد و به سمت بهبهان و اهواز در استان خوزستان جریان می‌یابد و به نام رود جراحی به خلیج‌فارس می‌ریزد.
سد مارون
سد مارون با ابعاد ۳۴۰ متر طول و ۱۷۵ متر ارتفاع، بر روی رودخانه مارون و در فاصله ۱۵ کیلومتری از شمال بهبهان، در استان خوزستان است، ظرفیت ژنراتور نصب‌شده بر روی آن ۱۵۰ مگاوات بوده همچنین این سد آب مورد نیاز کشاورزی را تأمین می‌کند. سد تنظیمی کوچک‌تری به‌نام مارون۲ نیز در پایین‌دست این رودخانه طراحی و اجرا شده‌است. رودخانه مارون در محلی به‌نام جم‌صبی وارد دشت خوزستان می‌شود. رود جراحی از تلاقی این رود و رود اعلا، در محلی به نام چم هاشم به وجود می آید.[1] این سد در سال‌های اخیر مشکلات زیادی برای حوزه پایین دست رودخانه جراحی ایجاد کرده به‌طوری‌که باعث کمبود آب زراعی در شادگان و ازبین رفتن هزاران اصله نخل و زمین‌های زراعی شده‌است همچنین سبب قطع حقابه تالاب شادگان و پیشروی آب شور دریا به سمت تالاب و در نتیجه نابودی نخلستان‌ها شده‌است.
منابع
- مدخل جَرّاحی در دانشنامه جهان اسلام
- سلطانی، سلطان‌علی. بیست و هشت گفتار در باب فرهنگ و مردم ایران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: ۱۳۸۱. (صفحه ۲۲۰)
| ریزشگاه: دریاچه ارومیه | |
|---|---|
| خلیج فارس | |
| دریای عمان |
|
| دریای خزر |
|
| گاوخونی | |
| دریاچه نمک |
|
| دریاچه بختگان | |
| هامون جازموریان | |
| بیابان قره‌قوم | |
| دشت نیشابور |
|
از به هم پیوستن رودهای درون پرانتز، رود بزرگ‌تر تشکلیل می‌شود. | |
