کارون

رود کارون، پرآب‌ترین، بزرگ‌ترین و طولانی ترین رودخانه ایران است؛ این رودخانه از زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در خلیج فارس آرام می‌گیرد.[2][3] رود کارون با درازای ۹۵۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود ایران است و همچنین تنها رود ایران است که قابل کشتیرانی است.[4]

کارون
پل‌های قوسی روی رود کارون در شهرستان ایذه
نقشهٔ رود کارون
مکان
کشورایران
استان‌هاخوزستان، چهارمحال و بختیاری
ویژگی‌های ظاهری
سرآبزردکوه
  مکانزاگرس، خوزستان
  ارتفاع۰ متر
دهانهاروندرود
طول۹۵۰ کیلومتر[1]
دبی۵۶۰ متر مکعب بر ثانیه
ویژگی‌های حوضه
شبکه رود۶۵۰۰۰کیلومتر مربع[1]

آب آشامیدنی کلان‌شهر اهواز از رودخانه کارون تأمین می‌شود.[5] در حاشیه این رود تمدن‌های بزرگی از ایران شکل گرفته‌است. علاوه بر اهواز، شهرهای شوشتر، مسجدسلیمان، خرمشهر و ایذه در حاشیهٔ این رود قرار دارند. رودخانه، کارون به غیر از تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی تولید برق مصرفی دارای مواهب دیگری نیز است، از جمله بستر مناسبی، برای جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد مکان‌های تفریحی پررونق و نیز حمل و نقل کالا هست؛ به علت آن که از طریق آن می‌توان کالاهای تجاری و صادراتی ایران را با استفاده از حمل و نقل آبی، از اهواز و حتی شوشتر تا بنادر بین‌المللی خوزستان مانند خرمشهر و آبادان منتقل کرد.[6]

رود کارون ۱۱۷اُمین میراث طبیعی ایران است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

واژه‌شناسی

این واژه در زبان سنسکریت کارونیه[7] به معنای ستودنی بوده‌است.[8] در برخی منابع اشاره شده که در گذشته‌های دور، نام این رود، با توجه به محل سرچشمه‌های اصلی آن کوهرنگ بوده و به مرور زمان این نام به اشتباه تبدیل به نام فعلی یعنی کارون شده‌است. در دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی نیز برای اشاره به این رود از واژهٔ دُجَیل استفاده شده که این واژه به``دجله‌ی‌کوچک`` ترجمه می‌شود.

سرچشمه و شاخه‌ها

رود کارون در منطقه شوش
رود کارون در اهواز
ماهیگیری در کارون
دو قایق کوچک ماهیگیری در کارون

کارون پس از گذر از مناطق کوهستانی و پر پیچ و خم در قسمت‌های عشایر نشین شهرستان‌های اندیکا و مسجدسلیمان، وارد دشت خوزستان می‌شود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود که در جنوب شوشتر با یکدیگر پیوند می‌یابند. مهم‌ترین شاخهٔ فرعی کارون، رود دز است که پس از عبور از استان لرستان وارد خوزستان شده و پس از عبور از کنار شهر دزفول در جنوب شوشتر در منطقه ای به نام بند قیر به کارون می‌پیوندد. رود کارون در مرز ایران و عراق، به اروندرود پیوسته و روانه خلیج فارس می‌شود. پیچ و خم‌های موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگه‌ای بی‌نظیر تبدیل کرده‌است. روزانه ۲۰ هزار متر مکعب آب از رودخانه کرخه توسط آبراهی به نام کانال شهید چمران به رودخانه کارون منتقل می‌شود.[5]

جغرافیای تاریخی

تا قرن چهارم هجری دو شاخهٔ کارون که در شمال شوشتر جدا می‌شوند هر یک راه جداگانه خود را تا دریا رسانیده و دیگر به هم نمی‌پیوستند. شاخهٔ شرقی که مسرقان (گرگر یا دودانگه) نامیده می‌شد نخست از میان شهر عسکر مکرم و سپس از کناره‌های شرقی اهواز گذشته و رستاق یا محالی را که در میان عسکر و اهواز بر کناره‌های آن رود، آباد و از آبهای آن فاریاب بودی «رستاق مسرقان» نامیدند؛ و نیشکر فراوان در آن محل کشت می‌شده‌است، حمدلله مستوفی می‌گوید که شهری به نام مسرقان نیز در آنجا آباد بوده‌است.[9]

سدها

سدهای مختلفی بر روی این رودخانه و شاخه‌های دیگر آن ساخته شده‌اند که مهم‌ترین آنها: سدهای کارون ۱، کارون ۳، کارون ۴، مسجد سلیمان و در پایین‌دست، سدهای گتوند علیا و سد تنظیمی گتوند می‌باشند. این سدها عمدتاً با هدف تولید برق و مهار سیلاب‌ها ساخته شده و تحت مدیریت وزارت نیروی ایران هستند. محل ساخت سد کارون۲ در نزدیکی شهر تاریخی ایذه و در منطقه سوسن و در نقطه ای بین سدهای کارون۱ و ۳ برنامه‌ریزی شده بود اما به دلیل وجود اماکن تاریخی و آثار باستانی در این منطقه و احتمال به زیر آب رفتن یا تخریب این بناها، ساخت این سد همچنان در هاله ای از ابهام است. ساخت سدی دیگر به نام کارون۵ در بالادست سد کارون۴ نیز در حال مطالعه و بررسی است.

سدهای کارون۱ و کارون۳ و سد مسجدسلیمان هر یک بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ مگاوات‌ساعت برق تولید می‌کنند و سد کارون۴ نیز پس از تکمیل، ۱۰۰۰ مگاوات‌ساعت برق تولید می‌کند.[10]

بر روی رودهای مرتبط و شاخه‌های دیگر کارون نیز سدهای دیگری ساخته شده یا در دست احداث و مطالعه هستند. سد دز بر روی رود دز ساخته شده و سدهای خِرسان۳ و سد بختیاری نیز در حال احداث هستند.

وضعیت رود کارون

کشتی‌های متروکه و پل کارون در خرمشهر.

آبرسانی

آبرسانی شهرهای شمال شرق خوزستان از سد کارون ۳ در دست مطالعه توسط سازمان آب و برق خوزستان است. هدف از این طرح تأمین آب سالم و بهداشتی شهرهای ایذه و باغملک می‌باشد.

محیط زیست کارون

آلودگی رود کارون از مشکلات مهم این رودخانه است. سازمان آب و برق خوزستان بر این باور است که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با ورود آلاینده‌ها و زهاب‌های خود یکی از آلوده کنندگان اصلی رودخانه کارون هستند. شرکت توسعه نیشکر به عنوان یکی از آلاینده‌های رودخانه کارون در ستاد جرایم دادگستری خوزستان (که آلودگی این رودخانه را به صورت ویژه از سال ۸۸ دنبال می‌کند) نیز نام برده شده‌است.[11]

معاونت کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی می‌گوید: «قطره‌ای از زه آب‌های کشت و صنعت‌های نیشکر در جنوب خوزستان وارد کارون نمی‌شود و شرکت توسعه نیشکر در راستای حفظ شرایط مطلوب کیفی رودخانه کارون نسبت به احداث جمعاً” ۲۴۲ کیلومتر کانال برای جلوگیری از ورود زه آب‌های خود به کارون اقدام کرده‌است، بطوریکه می‌توان گفت این شرکت تنها مجموعه کشاورزی استان خوزستان است که برای عدم انتقال زه آب اراضی به رودخانه‌های منطقه اقدام نموده‌است همچنین کشت و صنعت‌های نیشکری خود بهره‌بردار آب کارون هستند، پس بدون شک اگر شرکت‌های نیشکری تأثیر ناگواری بر کیفیت آب کارون داشته باشند تیشه به ریشه خود می‌زنند، بنابراین رابطه بین توسعه نیشکر و کارون یک رابطه متقابل است و ما باید با حفظ کارون تولید پایدار خود را ثبات ببخشیم».[12]

پسابهای کشاورزی مهم‌ترین منبع آلودگی رودخانه کارون است که ۴۸ درصد پسابهای ورودی به کارون را شامل می‌شوند. پس از پسابهای کشاورزی، نیز فاضلاب شهری با ۲۶ درصد در رتبه دوم آلایندگان رودخانه کارون قرار دارد.[13]

همچنین احداث مزارع پرورش غیرمجاز ماهی در سرشاخه‌های رودخانه بزرگ کارون از جمله رودخانه ارمند، رودخانه بهشت آباد، کاج، کارون میانی و… در استان چهارمحال و بختیاری، محیط زیست این رودخانه را تحت تأثیر قرار داده و عملاً حیات اکوسیستم آبی و تنوع زیستی این رودخانه را با خطر روبرو کرده‌است.[14]

ضرورت لای‌روبی

پس از جنگ ایران و عراق، و با ته‌نشینی رسوبات و شناورهای صیادی، این رودخانه برای کشتیرانی غیرقابل استفاده شده‌است. انجام طرح‌های لایروبی رودخانه، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رفع این مشکل است.[15][16]

۲۳ میلیون مترمکعب از رودخانه کارون باید لایروبی شود که حدود ۱۰ میلیون مترمکعب از این میزان، مربوط به لایروبی در محدوده شهر اهواز است.[13]

انتقال آب و خطر خشک شدن کارون

تاکنون ۱۰ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی اجرا شده یا در حال اجراست. پیش از این سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش‌های مجلس مخالفت خود را با اجرای طرح‌های انتقال آب اعلام کرده‌اند.

هفتمین طرح انتقال آب کوهرنگ ۳، برای انتقال ۲۵۰ میلیون مترمکعب از سرشاخه‌های کارون به زاینده رود اجرا شده که پیش از تکمیل در حال بهره‌برداری است. مجوز این طرح در سال ۹۳ باطل شده بود که در سال ۹۶ درخواست منع توقیف عملیات اجرایی سد کوهرنگ از سوی سازمان محیط زیست به قوه قضاییه اعلام و مجوز آن تمدید شد که شکایت انجمن‌های محیط زیستی از معاون سازمان حفاظت محیط زیست را به دنبال داشت.

پروژه انتقال آب سرشاخه‌های کارون به دشت رفسنجان (ونک-سولگان) که از سال ۱۳۸۱ مسکوت مانده بود در سال ۱۳۹۳ با نامه وزارت نیرو دوباره به جریان افتاده که انتقادات بسیاری را به دنبال داشته‌است. کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در آخرین سفر خود به خوزستان گفته بود که این طرح به دلیل مشکلات زیست‌محیطی رد شده‌است.

فعالان محیط زیست معتقد هستند این طرح در سکوت در حال اجراست و تفاهم نامه اجرای آن میان استاندار چهارمحال و بختیاری و شرکت مجری طرح در پارسال، در روزهای اخیر منتشر شده‌است.

طرح بهشت آباد نیز برای انتقال یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از کارون به استان‌های اصفهان، کرمان و یزد برنامه‌ریزی شده‌است. این طرح نیز فاقد ارزیابی زیست‌محیطی است.

کاهش شدید آب رودخانه کارون باعث شده سواحل و تفریحگاه آن به محلی برای تجمع حشرات و حیوانات موذی تبدیل شود. در پاییز سال ۱۳۹۲ این رودخانه دچار کم‌آبی شدید شد بطوریکه در اهواز ارتفاع آب به یک متر رسید. در فروردین ۹۸ به دلیل بارش‌های مطلوبی که در زمستان و پاییز ۹۷ و همچنین فروردین ۹۸ صورت گرفت و ورود سیلابهای بالا دست به کارون، ارتفاع آب تا حد زیادی بالا آمد بطوریکه وضعیت اضطراری اعلام شد.[17]

پانویس

  1. وبگاه رسمی سد و نیروگاه کارون ۳
  2. «رودخانه کارون، ایرانگردی تیشینه».
  3. «ثبت روز ملی کارون، پایگاه خبری فضای سبز و محیط زیست ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳.
  4. «کتابخانه کودک». کتابخانه کودک. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۰۳.
  5. ایرنا، کد خبر: ۳۶۷۰۳۸ زمان مخابره: ۱۳۸۷/۱۲/۵
  6. «گزارش مکتوب…، واحد مرکزی خبر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳.
  7. kârunya
  8. یا اینکه رود کارون برگرفته از نام کوه غارون است. کوهی در مرز استان خوزستان و کهگیلویه که این رود پس از دریافت شاخه‌های اولیه از دامنه‌های آن گذشته وارد خوزستان می‌شود. Williams Monier. Etymologically and philologically arranged with special reference to cognate Indo-European languages. Oxford 1964
  9. کسروی، سیداحمد (تیر ۱۳۰۵). «خرده‌گیری و موشکافی (2)». آینده (۱۱): ۶۹۲.
  10. http://en.iwpco.ir/Karun4/TechInfo.aspx. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  11. خبرگزاری فارس
  12. «پایگاه خبری نیشکرنیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  13. «مرگ تدریجی کارون بزرگترین و زیباترین رودخانه ایران». مرکز مطالعات خلیج فارس.
  14. «وضعیت بحرانی رودخانه کارون». شبکه ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۳.
  15. «کشتیرانی در خرمشهر احیا می‌شود/ آغاز لایروبی کارون در خرمشهر». khouznews. ۲۴ خرداد ۱۳۹۰.
  16. «آغاز لایروبی رود کارون پس از ۳۳ سال». روزنامه جام جم (شماره ۳۱۵۳). ۲۴ خرداد ۱۳۹۰. ص. صفحهٔ ۱۵.
  17. «کارون در آستانه خشک شدن». فرارو.

پیوند به بیرون

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به کارون در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای کارون دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کارون موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.