محمد بکتاش

محمد بکتاش یا حاجی بکتاش ولی، عارف و صوفی متصوف ایرانی[1][2][3][4][5] قرن ۱۳ میلادی (سدهٔ ۱۳ میلادی) و بنیان‌گذار طریقت بکتاشیه در سال ۱۲۰۹ میلادی در روستای فوشنجان نیشابور، چشم به جهان گشود. نام و نسب او را محمدبن ابراهیم بن موسی خراسانی ثبت کرده‌اند. وی در ترکیه به حاجی بکتاش ولی مشهور است. وی در سدهٔ هفتم هجری/ سیزدهم میلادی می‌زیست. طبق روایات سنتی، حاجی بکتاش اهل نیشابور خراسان است. او در حوالی چهل سالگی به روم (آسیای صغیر) مهاجرت کرد و در سال ۱۲۷۰ میلادی، در ۶۲ سالگی، درگذشت. بکتاشی‌ها، تبار حاجی بکتاش را به شیخ احمد یسوی، عارف سدهٔ ششم هجری/دوازدهم میلادی، و از این طریق به امام موسی کاظم می‌رسانند. روایات مندرج در منابع کهن بکتاشی، از جمله مناقب حاجی بکتاش یا ولایتنامه دربارهٔ زندگی حاجی بکتاش مشابه افسانه‌هایی است که دربارهٔ سایر عرفای سدهٔ هفتم هجری رواج دارد و او را بیشتر به عنوان یک چهره اسطوره‌ای دارای کرامات خارق‌العاده جلوه‌گر می‌سازد. به رغم این افسانه‌ها، مدارکی در دست است که وجود شخصیتی واقعی به نام حاجی بکتاش را به اثبات می‌رساند؛ کهن‌ترین اشاره به نام حاجی بکتاش در وقف‌نامه‌ای است که در سال ۶۹۵ ه‍.ق/۱۲۹۵ م. نگاشته شده و در آن از مرحوم حاجی بکتاش ولی یاد شده‌است. سند بعد، وقف‌نامهٔ دیگری است متعلق به سال ۶۹۷ ه‍.ق/۱۲۹۷ م؛ که در آن از املاک حاجی بکتاش ولی قدس سره یاد شده‌است. تعبیر «قدس سره» در این سند نیز گواه بر مرگ حاجی بکتاش در پیش از این تاریخ است و نشان می‌دهد که وی فردی متمول و معروف در منطقهٔ محل سکونتش بوده و روستایی به نام او شهرت داشته‌است. در مناقب العارفین افلاکی نیز از عارفی به نام حاجی بکتاش خراسانی یاد شده که معاصر مولوی متوفی ۶۷۲ ه‍.ق/۱۲۷۳ م. و جانشین و خلیفه بابا رسول‌الله بود. سند بعدی، شعری است از خطیب اوغلو، شاعر ترک، که در سال ۱۴۰۹ سروده شده و گویا ترجمه‌ای است از مقالات عربی حاجی بکتاش خراسانی؛ و حاوی برخی مباحث عرفانی است و ابراز علاقهٔ فراوان به خاندان پیامبر اسلام و دوازده امام شیعه نموده‌است. این منابع، و منابع دیگری که به سدهٔ شانزدهم میلادی تعلق دارند، ثابت می‌کند که واقعاً عارفی شیعی به نام حاجی بکتاش نیشابوری خراسانی وجود داشته و از نیمهٔ دوم سدهٔ سیزدهم میلادی به عنوان پیر طریقت بابایی در آسیای صغیر پیروانی داشته‌است.[6]

در زمره دوازده‌امامی‌های شیعه
علویان

چهره ها

علی-محمد • شاه اسماعیل
یونس امره • پیر سلطان ابدال
حاجی بکتاش والی

دوازده امام

یکمین علی · دومین علی
سومین علی · چهارمین علی
پنجمین علی · ششمین علی
هفتمین علی · هشتمین علی
نهمین علی · دهمین علی
یازدهمین علی · دوازدهمین علی

باورها

حق-علی-محمد
چهار دران • انسان کامل
قرآن • بویروک
وحدت وجود
ظاهر • باطن

آداب و رسوم

روزه • سماع • موسیقی
زکات • واسطه • تقیه
دوشکونلوک میدانی

ساختار رهبری

دده‌ها • مرشد • پیر
رهبر • درگاه • جم
خانه جم • باباها

آیین‌ها

نوروز • عاشورا
خضر روز

طریقت‌ها

بکتاشی • قزلباش

رویدادها

کشتار سیواس

سید محمد بن ابراهیم خراسانی
زادهٔ۱۲۰۹ میلادی
نیشابور، خراسان.
درگذشت۱۲۷۱ میلادی
آناطولی
پیشهعارف، متصوف
مذهباسلام ،علوی،

بنابر گزارش کتاب مناقب، حاجی بکتاش یا ولایت‌نامهٔ اهل نیشابور، از نسل موسی کاظم، و مرید لقمان خراسانی یکی از خلیفه‌های خواجه احمد یسوی بوده‌است.

این کتاب به عنوان معرّف چگونگی پیدایی و گسترش طریقت بکتاشیه و نمونه‌ای از ادبیات حماسی ترک در خور توجه است، اما برخی اطلاعات آن دقیق و صحیح نمی‌باشد.

ابتدا پدرش او را برای ارشاد نزد لقمان خراسانی برد. سپس حاجی بکتاش مدت‌ها در نجف و مکه گوشه‌نشینی اختیار کرد و احتمالاً به دستور لقمان یا بر اثر مکاشفه‌ای به آناطولی، (سلجوقیان روم)، رفت.

در آماسیه به بابااسحاق پیوست و به احتمال بسیار در شورش باباییان ضد سلجوقیان، که به کشتار باباییانان انجامید، شرکت داشت و برادرش، مَنتَش، نیز در سیواس در همین شورش کشته شد. حاجی بکتاش پس از این رویداد به قیرشهر (ترکی: kirşehir) و از آنجا به قَرَه اُویوک («حاجی بکتاشِ» کنونی)، قصبه‌ای میان قیصریه و قونیه رفت، و خاتون آنا را به دختر خواندگی خود برگزید و تا پایان عمر در آنجا ماند.

وفات

وفات بکتاش را برخی در ۷۳۸ نوشته‌اند، اما صحیح نیست، زیرا این تاریخ برای تطبیق با لفظِ «بکتاشیه»، از نظر حساب جُمّل، جعل شده‌است. در یادداشتی در پایان کتاب اسرار حروفنامه، وفات او ۶۶۹ ثبت شده‌است. در وقفنامه‌ای به تاریخ ۶۹۱ پس از نام حاجی بکتاش، واژهٔ «المرحوم» آمده و در وقفنامة دیگری به تاریخ ۶۹۵، نیز که در خانقاه شیخ سلیمان ولی در قیرشهر موجود است، با قید «مرحوم» از او یاد شده‌است، بنابراین تاریخ ۶۶۹ درست به نظر می‌رسد. از جمله آثار بکتاش کتابی است به نام المقالات، به عربی که اصل آن در دست نیست. دو ترجمهٔ منظوم ترکی از این اثر وجود دارد: ترجمهٔ سعید اَمره، شاعر بکتاشی قرن هشتم (نسخه‌ای از این کتاب در ۸۲۷ استنساخ شده و در کتابخانهٔ مانیسا/مَغنیسا موجود است)، و ترجمهٔ خطیب اوغلی، شاعر قرن نهم. بنابراین ترجمه‌ها، کتاب دارای چهار باب شریعت، طریقت، حقیقت و معرفت بوده‌است. در هر باب دربارهٔ مرگ، احوال دل، تصوف، زاهد، عارف و محب بحث، و مقام انسان ستایش شده‌است. از جمله مطالب این کتاب، شهادت مردم به پیامبری محمد از زمان آدم، و تشبیه اوقات پنجگانهٔ نماز به پیامبر اسلام و خلفای راشدین است.

آثار
  • مقالات
  • کتاب الفوائد
  • شطحیه
  • مقالات غییه و کلمات عینیه

نگارخانه
  • موزه حاج‌بکتاش
  • مطبخ
  • آب مقدس
  • انبار

پیوند به بیرون
  • وب‌گاه حاجی بکتاش:

منابع
  1. M. Kia: Daily Life in the Ottoman Empire. Greenwood Pub Group Inc. 2011. Pg. 169: "The Bektashis traced the origins of their order to the Persian Sufi master Hadji Baktāsh Wālī [...]"
  2. R. Khanam, Encyclopaedic ethnography of Middle-East and Central Asia, Global Vision Publishing Ho, 2005 (p. 142)
  3. The Harvard Theological Review, Cambridge University Press, Vol. 2, No. 3, Jul. , 1909, (p. 343)
  4. Algar, Hamid. "BEKTĀŠ, ḤĀJĪ". Encyclopedia Iranica. Retrieved 24 October 2011.
  5. C. Olsen: Celibacy and Religious Traditions. Oxford University Press. 1st Ed. 2007. Pg. 143–144
  6. یهودیان مخفی و طریقت بکتاشی، عبدالله شهبازی، صص ۱ و ۲
  • احمد بن اخی ناطور افلاکی، مناقب العارفین، چاپ تحسین یازیجی، تهران ۱۳۶۲ ش؛ ا
  • احمدبن ابراهیم بکتاش ولی، مقالات غیبیّه و کلمات عینیّه، نسخة خطی کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ش ۳۴۵۱؛
  • تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمة میرزا زکی علی‌آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷–۱۳۶۹ ش؛
  • تاریخ مقدمه ۱۳۱۸؛ یوزف فون هامر ـ پورگشتال،
  • توفیق سبحانی و قاسم انصاری، «حاجی بکتاش ولی و طریقت بکتاشیه»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم *انسانی (دانشگاه تبریز)، سال ۲۸، ش ۱۲۰ (زمستان ۱۳۵۵ ش)؛
  • زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، تهران ۱۳۱۵؛
  • سماعیل حقی اوزون چارشیلی، تاریخ عثمانی، ترجمة ایرج نوبخت، تهران ۱۳۶۸–۱۳۷۰ش؛ م
  • سمیح زین، الصوفیة فی نظرالاسلام، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵؛
  • کامل مصطفی شیبی، الفکر الشیعی والنزعات الصوفیة حتی مطلع القرن الثانی عشر الهجری، بغداد ۱۳۸۶/۱۹۶۶؛
  • محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸–۱۳۱۵؛
  • محمدبک فرید، تاریخ الدولة العلیّة العثمانیّة، چاپ احسان حقّی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
  • محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ش؛
  • محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران
  • [یهودیان مخفی و فرقه بکتاشیه، عبداله شهبازی http://www.shahbazi.org/Articles/Baktashism.pdf].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.