ابن ندیم

ابن ندیم در قرن چهارم در بغداد می‌زیست. کنیه‌اش ابو الفرج و کنیه پدرش ابو یعقوب بود. تاریخ تولد او نامعلوم است و زمان درگذشت وی محل اختلاف است. صفدی آن را ۳۸۰ق نوشته و مقریزی «چهارشنبه ۲۰ شعبان ۳۸۰» در بغداد ضبط کرده‌است. همچنین بر مبنای سخن ابن نجار در یک جا درگذشت ابن ندیم «چهارشنبه ۲۰ شعبان ۳۸۵» و در جای دیگر «شعبان سنه ثمان و ثلاثین» (۴۳۸ق) آمده‌است. برخی از معاصران با توجه به تاریخ اخیر، زمان مرگ او را اوایل سده ۵ق نوشته‌اند. در مورد اول، ظاهراً تصحیفی رخ داده و دومی با توجه به آنچه در مورد زمان تولد ابن ندیم ذکر شد، بعید به نظر می‌رسد. گفتنی است که تاریخ‌های بعد از ۳۸۰ق که در الفهرست دیده می‌شود، به گمان قریب به یقین از اضافات ناسخان است.

ابن ندیم آثار زیادی نوشته‌است ولی مهمترین اثر او که شهرت جهانی دارد کتاب الفهرست است. از دیگر آثار او کتاب الاوصاف و التشبیهات است. شهرت او بیشتر به خاطر کتاب الفهرست او است.

الفهرست در سال ۳۷۷ هـ. ق (۹۸۷ میلادی) به انجام رسید و احتمالاً پس از آن نیز ابن ندیم اطلاعاتی را بر آن افزود. این کتاب جامع‌ترین اثر در حوزه کتابشناسی عمومی در چهار سده نخست هجری است، که فهرستی از کلیه کتبی که تا آن زمان به زبان عربی نگاشته شده و شرح حال مؤلفانش را دربردارد. این کتاب بمثابه دانشنامه‌ای از تاریخ، فرهنگ، ادبیات و مذهب از پیش از اسلام تا زمان مؤلف است.[3]

• الوافی ۲: ۱۹۷
• لسان المیزان ۵: ۷۲
• لغتنامهٔ دهخدا.

• مقاله در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی