شمس‌الدین مقدسی

محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری بود.[1] او برای نوشتن کتابش از ساحل هند تا اندلس در اسپانیا مسافرت کرد و بیشتر نوشته‌هایش بر پایه مشاهدات خود او است. وی عمیقاً در همه فعالیت‌های اقتصادی، دینی و بازرگانی مردمان هر ناحیه تحقیق می‌کرد و در ابتدای کتاب خود نیز توضیح داده‌است که کتابش تنها به شرح کوه‌ها و بیابان‌ها و رودها و دریاهای ممالک اسلامی نپرداخته‌است.

محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی در بیت المقدس زاده شد. او پس از پایان مسافرت‌هایش و در چهل سالگی کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم را نوشت که در نوع خود کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب می‌باشد. مقدسی در اول کتاب خود با دیدی انتقادی از علم جغرافیا در نزد اعراب تا روزگار خودش صحبت کرده‌است و از سختی‌هایی که در راه نوشتن این کتاب کشیده سخن گفته‌است.

المقدسی برای جمع‌آوری اطلاعات در هر ناحیه‌ای به متن جامعهٔ آنجا نفوذ می‌کرد، به این ترتیب که با قاضیان نشست و برخاست می‌کرده و در هر شهری به بازرگانی می‌پرداخته و با انواع آدم‌ها در آنجا معاشرت می‌نموده‌است. در مجالس داستان سرایان منطقه حضور می‌یافت و حتی به استخدام والیان و ملاکان آنجا نیز درمی‌آمد. همچنین فاصله هر شهر با شهر دیگر را بدست می‌آورد و در قوم و نژاد و زبان و مذهب مردم هر منطقه تحقیق می‌نمود. وی در همه فعالیت‌های اقتصادی، دینی و بازرگانی مردمان هر ناحیه تحقیق می‌کرد و در ابتدای کتاب خود نیز توضیح داده‌است که کتابش تنها به شرح کوه‌ها و بیابان‌ها و رودها و دریاهای ممالک اسلامی نپرداخته‌است.

وی همچنین در مورد تفاوت‌های دینی و نژادی و جمعیتی و شکل ظاهری مردم هر منطقه پرداخته و مراکز مهم تجاری، راه‌های ارتباطی، زیست‌بوم منطقه‌ای و حتی در مورد نقاط ضعف و قوت مردم هر ناحیه و مراکز مقدس و نواحی خطرناک هر منطقه نیز توضیح داده‌است. روش وی در گردآوری این اطلاعات مبتنی بر مشاهده مستقیم یا پرسش از معتمدین آن نواحی یا مراجعه به کتابخانه‌ها بوده‌است.