ابن بابک

ابن بابک در زمانی می‌زیست که عضدالدولهٔ دیلمی درگذشته بود و شاهزادگان دیلمی هر یک‌گوشه‌ای از خاک ایران و عراق را گرفته، سودای شاهنشاهی در سر می‌پروراندند. در آن زمان اختلاف میان امیران دیلمی فزونی یافته بود. اما ابن بابک همهٔ شاهان و امیران عصر خویش را از بغداد گرفته تا کرمان و گرگان مدح گفته و کمتر در دام جدال‌های سیاسی گرفتار آمده‌است؛ فهرست ممدوحان او سخت مفصل است. وی حتی از مدح سلطان محمود غزنوی که از خاور برآمده بود و قدرت روزافزون می‌یافت و کیان پادشاهی دیلمی را تهدید می‌کرد، نیز چشم نپوشید.[7]

تعداد قصایدی که در مدح ابوسعد محمد ابن اسماعیل بن فضل سروده، نزدیک ۲۷ قصیده‌است. از این قصاید چنین برمی‌آید که رابطهٔ شاعر با این وزیر [که در همدان مأمور بود] دوستانه بوده‌است؛ زیرا، یک بار او را در بغداد، یک بار در قزوین پیش از آنکه وزیر شود و ۸ بار در ری مدح کرده‌است. یکی از این مدایح، در جشن مهرگان سال ۳۹۴ هجری قمری/۱۰۰۴ میلادی به مناسبت وزارت یافتن او، احتمالاً از سوی مجدالدولهٔ دیلمی، سروده شده‌است.[8]

اگرچه هیچ شعری به زبان فارسی در دیوان شعر ابن بابک نیامده، اما این پرهیز او از زبان فارسی و اقبالش به زبان عربی، پیروی از سنت عمومی شاعران آن روزگار بوده و تعصب عربی در کار نبوده‌است. حتی می‌توان گفت که او به برخی اعراب تند مزاج نظر خوشی نداشته و در مقابل، دیلمیان را برای نژاد کهن ایرانیشان می‌ستوده‌است؛ زیرا یک بار می‌بینیم اعرابی را که هنوز به نژاد کهن خود می‌بالند، می‌نکوهد و از سوی دیگر، هنگامی که به زندان شرف‌الدولهٔ دیلمی می‌افتد، در شعری که از گستاخی و فخر فروشی خالی نیست، دیلمیان را «فرزندان کسری» می‌خواند و بدین سان بزرگشان می‌دارد. عدم تعصب او نسبت به اعراب و حتی دیلمیان از مدیحه‌ای که برای سلطان محمود سروده به نیکی آشکار است: وی که در قلمرو دیلمیان و در خدمت اعیان دولت ایشان می‌زیست، دشمن آنان (محمود غزنوی) را پادشاه خاور و باختر می‌نامد؛ او را به فتح جهان می‌خواند و حتی از وی می‌خواهد «جیحون را به مکه» بپیوندد.[9]