میبد

میبد شهری دارای پیشینه‌ای چند هزار ساله است که دومین مرکز شهری و تجاری استان یزد محسوب می‌شود و به واسطهٔ بافت تاریخی ارزشمند خود بسیاری از نقاط شهر در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده‌است. لازم است ذکر شود که شهرک جهان‌آباد نیز از عمده‌ترین مراکز صنعتی این شهر است و این شهرستان با تولید نیمی از کاشی و سرامیک کشور قطب این محصول محسوب می‌شود. میبد یکی از کانون‌های اولیهٔ یکجانشینی در ایران است که در واحهٔ پهناور یزد واقع شده‌است. روزگاری در کنار دریای ساوه قرار داشته‌است که از ساوه تا حاجی‌آباد نمک کشیده شده بود و ساکنان آن از طریق این دریاچه رفت‌وآمد می‌کردند. (شهرهای ایران، پیکولوسکایا) دلایل متعددی را می‌توان نام برد که میبد و به ویژه نارین قلعهٔ آن بیش از مناطق دیگر یزد، مسکون شده و نخستین نقطۀ یکجانشینی در این ناحیه بوده‌است. جعفری، نخستین تاریخ‌نگار یزدی سدهٔ هشتم در مورد بنای نارین قلعه حکایت اسطوره‌ای و افسانه‌ای عنوان می‌نمایند که نشانگر آن است که حتی در آن زمان هم عامه و خاص از دیرینه بودن این مکان آگاه بوده‌اند. وی می‌گوید که سلیمان نبی نارین قلعه را برای اختفای دفینه و گنج خود ایجاد نمود. نقش نگاره‌ای که اخیراً در همین مکان بر روی پاره‌سفال پیدا شده‌است، نشانگر واقعیت‌های بسیاری است. نقش نیمه انسان–نیمه حیوان حک شده بر این سفال شبیه همان نقش نگاره‌ای است که در تمدن هزارهٔ سوم پیش از میلاد عیلامی‌ها است. قابل بیان است افراد این منطقه از دیرباز تاکنون یکتاپرست بوده‌اند. (تاریخ عیلام، شیرین بیانی) نارین قلعه میبد در سده‌های اولیهٔ اسلامی هم از عظمت و اهمیت زیادی برخوردار بوده و از قلاع غیرقابل نفوذ برای دشمنان بوده‌است که از داخل قلعه راه‌های زیر زمینی به کل شهر برای تأمین آب و غذا وجود دارد که از دلایل مهمی بوده‌است که تاکنون توسط هیچ‌کدام از دشمنان فتح نشده‌است. این شهرستان قدمتی ۷٬۰۰۰ ساله دارد.

تصویری از سقف هشتی ورودی کاروانسرای شاه عباسی میبد، استان یزد، ایران

میبد داری چهار هتل فعال هتل بهجت به عنوان قدیمی‌ترین هتل میبد در خط مشهور سنتو و ابتدای پل زیرگذر واقع شده‌است. هتل حاج ملک نخستین هتل سنتی و در محلهٔ فیروزآباد، مجموعه هتل و رستوران کریاس پلاس نخستین هتل پنج ستاره میبد در بلوار خرمشهر و هتل شاهنشین زیباترین هتل در مسیر اصلی گردشگری بلوار قاضی میرحسین پیش از کاروانسرا شاه عباسی است که دیوار اصلی هتل جز حصار باقی‌ماندهٔ شارستان اصلی میبد بوده و تقریباً هم‌تراز تاریخی با نارین قلعه است و نیز نخستین مهمانسرا و متل شهرستان به نام مهمانپذیر ناصر واقع در بلوار بسیج روبروی فرمانداری میبد می‌باشد. مجموعه‌های بوم گردی نیز در میبد فعالیت می‌کنند که بومگردی به‌خاطر شرایط ویژه و اینکه از هتل و مسافرخانه کوچک‌تر است و در بنای آن از اتاق و امکانات کمتر استفاده می‌شود و همچنین نیاز به تغیر کاربری شهرداری ندارد و نیز قیمت آن به مراتب از هتل و متل پایین‌تر است در حال رشد است بومگردی گلشن در مهرجرد و بومگردی شاطربمون در ده‌آباد و بومگردی عطاری در خیابان امام روبروی سیدقنبر بومگردی‌های فعال شهرستان میبد می‌باشند بومگردی قلعه وزیر که در روستای رکن آباد میبد واقع است نیز افتتاح گردیده‌است.

• ابوالفضل رشیدالدین میبدی
• قاضی میرحسین میبدی

مرحوم آیت‌الله اعرافی امام جمعهٔ فقید میبد در ابتدای انقلاب

• آیت‌الله علیرضا اعرافی عضو شورای نگهبان امام جمعه موقت قم
• آیت‌الله حایری مهرجردی بنیانگذار حوزهٔ علمیهٔ قم
• ح
• جت‌الاسلام زکریا اخلاقی مدرس ادبیات و شاعر انقلاب اسلامی
• آیت‌الله دکتر مهدی حائری مهرجردی فیلسوف برجستهٔ اسلامی

مخوف‌ترین کویرهای جهان در داخل لگن بزرگ و بستهٔ فلات ایران واقع شده‌اند، که دشت رسوبی و پر دامنهٔ یزد، یکی از حوضه‌های شاخص جغرافیایی آن است. گسترهٔ این دشت از دامنه‌های شیرکوه در جنوب آغاز می‌شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه‌کوه در شمال، در مسافتی بیش از یکصد کیلومتر ادامه می‌یابد. شهر میبد در بخش میانی این دشت واقع است. به‌طور کلی رشته‌کوه‌هایی که دور تا دور فلات مرکزی را دربرگرفته‌است سبب‌شده که دامنه‌های خارجی فلات، از رطوبت بیشتری برخوردار بوده و دامنه‌های داخلی آن خشک باشد؛ بنابراین کمبود نزولات جوی و آفتاب داغ آسمان صاف ایران، زندگی تب‌آلودی را در حاشیهٔ کویر به وجود آورده‌است. میبد در ۵۴ درجه و ۲ دقیقه و ۱۰ ثانیه طول جغرافیایی و ۳۲ درجه و ۱۴ دقیقه و ۴ ثانیه عرض جغرافیایی واقع بوده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱٬۰۳۴ متر است. شهر میبد در شمال غرب شهر یزد، کنار جادهٔ تهران-بندرعباس و راه‌آهن تهران به کرمان و در حاشیهٔ کویر مرکزی ایران قرار دارد. اراضی خاوری آن دشت و هموار است و از سوی غرب به کوهپایه و ارتفاعات جنوبی عقدا منتهی می‌گردد. شهرهای یزد، اشکذر و اردکان به ترتیب همسایگان جنوب شرق، جنوب و شمال این شهرستان هستند. مساحت کل شهر میبد بر اساس طرح هادی، ۵٫۱۹ کیلومتر مربع (۱٬۹۵۲ هکتار) است که از این اراضی بخش‌های کشاورزی و باغات ۲۸۲ هکتار، اراضی مسکونی ۲۶۲ هکتار، موات و بایر ۴۵۲ هکتار است. بررسی میبد و نحوهٔ استقرار آن نشان می‌دهد که توپوگرافی، آب‌های تحت‌الارضی و استخراج آب (قنات) در شکل‌گیری شهر نقش مهمی داشته‌است. میبد در کنار مسیل رودخانه‌های قدیمی و در جوار راه قدیمی ری به کرمان به صورت مجتمع‌های زیستی اولیه شکل گرفته‌است. این شهر بر روی شیب طبیعی که از جنوب به شمال بوده قرار دارد. این شیب به صورتی است که روستای رکن‌آباد در جنوب شهر حدود ۲۰ متر بلندتر از روستای عشرت‌آباد در شمال شهر است.

نارین‌قلعه

مطالب تاریخ جدید یزد که در تاریخ یزد و جامع مفیدی هم با تفاوت‌های مختصر دیده می‌شود، حکایت از قدمت قلعه دارد. مشاهدهٔ قلعه و مخصوصاً خشت‌های قطور و بزرگ آن خود نیز موید کهنگی آن است. امروزه در محل، قلعهٔ موجود را با نسبت «دالان» نمی‌خوانند و نامی است که متروک شده‌است. این تسمیهٔ قدیم باید مأخوذ از «دال» باشد که نام مرغان بزرگ شکاری از نوع عقاب است. نظیر این اسم به شکل «دالدون» بر کوهی در نزدیک میمند شهر بابک اطلاق می‌شود. اهمیت قلعهٔ میبد مربوط به عهد سلاطین آل‌مظفر است که در عمران و آبادی میبد کوشا بودند و قلعهٔ آنجا پناهگاه محلی آنان بود و بنابر قول مؤلف تاریخ جدید یزد، محمد بن مظفر در سال ۷۳۷ «خزینه‌ای که در یزد بود تصرف کرد و لشکر را مرسوم داد و قلعهٔ دالان میبد را عمارت کرد و خندق دور کرد.» بقایای کنونی قلعهٔ میبد، با وجود خرابی‌هایی که به مرور روزگار بر آن روی آورده دیدنی است و متأسفانه در این سال‌ها به سبب ایجاد خیابان، قسمتی از آن خراب و تسطیح شده‌است. قسمت‌های مختلف قلعه بر سطح تپه‌ای در چهار طبقه قرار دارد و هر طبقه بر طبقهٔ دیگر اشراف دارد. بنای ارگ آن در مرتفع‌ترین نقطهٔ تپه واقع شده‌است و یک طبقه هم در قسمت زیر قرار که اتاقک‌های کنده شده در دل خاک است از نوع بوکن یا بوکنه. اطراف قلعه، خندق عظیمی بوده که بعضی قسمت‌های آن به باغ تبدیل شده‌است.

سامانهٔ کاروانی میبد، یک مجموعهٔ معماری کهن است که کارکرد اصلی آن تأمین رفاه کاروانیان، خدمات سفر و گردشگری، راهداری و نیز انجام مبادلات پستی و ارتباطی قدیم بوده‌است. این مجموعه در مسیر شاهراه باستانی «ری – کرمان، در پشت دروازهٔ غربی شارستان قدیم میبد شکل گرفته و از دوره‌های دور تاریخی تا پنجاه سال پیش، کارکرد پررونقی داشته‌است. رباط میبد، در واقع یک ایستگاه بزرگ کاروانی در مسیر این معبر شرقی – غربی ایران بوده‌است که از شرق به سوی یزد ـ کرمان و سیستان تا ماوراءالنهر و از سوی غرب به عقدا، نائین و اصفهان، کاشان و ری تا بین‌النهرین می‌رسیده‌است. با توجه به موقعیت دو ایالت مهم باستانی ایران یعنی (ری و کرمان) در این مسیر، آن را شاهراه ری – کرمان خوانده‌اند. این راه افزون بر اینکه معبر دیرین نظامی و بازرگانی منطقه بوده‌است، پس از اسلام، مسیر عمدهٔ رفت‌وآمدهای زیارتی مکه و حجاز و نیز عتبات کربلا و نجف گردید؛ چنان‌که تا همین اواخر، به نام «راه کربلا» خوانده می‌شد و راهی پررفت‌وآمد بود با توجه به نیاز حیاتی کاروانیان به «آب» وجود سرچشمهٔ کاریز کهن «کثنوا» را می‌توان عامل اصلی بنیاد این مجموعه در این نقطه از شهر به حساب آورد. در این ایستگاه کاروانی، طی سده‌ها و سالیان گذشته، بر پایهٔ واقعیت‌ها و نیازها، عناصر متعددی با کارکردهای ویژه پدید آمده که هر یک به نوعی در پایداری این سامانه مؤثر بوده‌اند و عبارتند از:

۱. سرچشمه و بخشگاه قنات

۲. برج و بارو و دروازهٔ شارستان

۳. کاروانسرا (رباط)

۴. آب‌انبار

۵. چاپارخانه

۶. یخچال خشتی

۷. گورستان

برای کاروانیانی که از پهنهٔ بیابان می‌رسیدند، آب نخستین و مهم‌ترین نیاز بوده‌است و سامان‌دهندگان راه‌ها ناگزیر بوده‌اند به هر طریق ممکن، آب مورد نیاز منزل‌های کاروانی را تأمین کنند یا ایستگاه‌ها را در آبگاه‌های پایدار بنا سازند. با این حساب، وجود سرچشمهٔ کاریز خوش آب «کثنوا» عنصر اصلی و اولیهٔ شکل‌گیری این سامانهٔ کاروانی در این نقطه بوده‌است.

بخشی از برج و بارو و خندق‌ها و نیز دروازهٔ غربی شارستان قدیم میبد، درست در ضلع شرقی ایستگاه کاروانی و چسبیده به آن، دیده می‌شود. این همسایگی بسیار نزدیک با شهر و امکان برخورداری‌های گوناگون از آن در دنیای پر بیم و هراس قدیم، موقعیتی بسیار ویژه برای این ایستگاه به‌شمار می‌آمده‌است؛ بنابراین امتیازها، سامانهٔ کاروانی میبد طی سده‌های گذشته همواره پایداری و توسعه یافته‌است.

این کاروانسرا که گویا بر جایگاه کاروانسرای قدیمی‌تری ساخته شده، از جمله کاروانسراهای سبک صفوی و یکی از کامل‌ترین کاروانسراهای میان‌راهی به‌شمار می‌رود. ساختمان کاروانسرا شامل: ساباط (با پوشش یزدی بندی)، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده (سول) شرقی و غربی و جمعاً صد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده‌است. هم‌اکنون ادارهٔ میراث فرهنگی میبد و یک مرکز فرهنگی (کتابخانهٔ مرکز اسناد) در بخشی از بنا استقرار یافته و سول (سالن) شرقی آن جایگاه موزهٔ زیلوهای تاریخی میبد و سول (سالن) غربی آن نیز به عنوان رستوران سنتی و کافی‌شاپ (سفره‌سرای شاه عباسی) زیر نظر «شرکت تعاونی جهانگردی جادهٔ ابریشم میبد» مورد استفاده همگانی است.

این بنا در جنوب شرقی باروی قدیم میبد واقع است (جای کنونی فرمانداری میبد) بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقش‌های ویژه و از داخل دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است. برج کبوترخان هم به لحاظ حمایت از پرندگان بی‌پناه و هم به جهت استفاده‌ای که در گذشته از کود آن‌ها برای کشاورزان می‌کردند شایان توجه‌است.

در نزدیکی و روبروی قلعه، یک بنای قدیمی قرار دارد که بنا به اظهار مردم محل، مزاری بوده. ظاهر آن نیز همین حکم را می‌کند. همین قسمت بازمانده شباهت تام و تمام به چند بقعهٔ تاریخی و مرتفع یزد و ابرقو و مروست دارد که همهٔ مزار بزرگان و از آثار سده‌های هفتم و هشتم هجری است. بلندی بدنهٔ باقی‌مانده که قسمت سردر ورودی است، هشت متر است و از قسمت داخل سفیدکاری بوده و مختصری از تزیینات و رنگ‌آمیزی قدیم آن نیز باقی است.

در قسمت شمال بشنیغان، در گودی کنار جادهٔ کنونی، قلعهٔ چهار ضلعی‌ای با هشت برج قرار دارد. در قسمت بالای برج‌های قلعه، نقوش زیبایی طرح شده‌است. ظاهراً این قلعه از اوایل عصر قاجاری است.

مسجد جامع میبد مجموعه‌ای از چند مسجد است که گونه‌های فضایی متنوعی را با طرح‌های چندگانه عرضه می‌نمایند. این مسجد از نوع مساجد ایوان‌دار مرسوم در منطقه یزد است که از صحن مرکزی (حیاط) روباز با طرح تکرار طاق‌نما در بدنه‌ها، و فضاهایی چون گنبدخانه و ایوان وسیع و بلند و شبستان‌های کناری به عنوان بخش تابستانه در جهت قبله و شبستان‌های زمستانه (یا گرمخانه) در سه جهت دیگر تشکیل شده و ورودی اصلی آن با سر در نسبتاً بلندی از طرف کوچهٔ شرقی، با گذر از یک فضای تقسیم (هشتی) به صحن باز می‌شود. مسجد کوچک حاجی حسنعلی در نبش شمال شرقی مجموعه، دارای صحن طاقنمادار و شبستانی در جهت شمال است که به فضای مخروبهٔ پشت، متصل است. مسجد حسنی (امام حسن) در شمال غربی مجموعه دارای گنبد خانه‌ای است، با دو ردیف شبستان در جهت غرب و شرق و یک ردیف در جهت شمال که ورودی این بخش، نیز از همین جبهه‌است. فضای بدون ساخت‌وساز غربی نیز در گذشته جای مسجدی بوده که اکنون وجود ندارد. به‌طورکلی ساختمان کهن مجموعه با خشت و گل بنا گردیده و چندان تنوع مصالح ندارد. پوستهٔ داخلی ایوان، پیشانی سرپایه‌های نمای صحن، در چهار طرف و پوستهٔ بیرونی گنبد، با طرح‌های سادهٔ هندسی آجری کارشده‌است. حداقل آرایه‌ها در فضای معماری اصیل مسجد به چشم می‌خورد.

تفاهم نامه خواهرخواندگی شهر میبد در دی ماه 1396 با شهر نائین توسط مسئولین این دو شهر به امضاء رسید.اين پيمان نامه با هدف شناخت هر چه بيشتر شهرها، ايجاد دوستي متقابل بين دو شهر و تقويت روابط اقتصادي و مبادلات سودمند فرهنگي و گردشگري منعقد شد.ايجاد امكانات لازم در خصوص تبادل تجربيات و اطلاعات در زمينه معماري و شهرسازي ، امور زيربنايي شهري ، حفظ و احياء ميراث فرهنگي ، محيط زيست و بهداشت شهري ، حوادث غيرمترقبه و بحران هاي شهري از جمله مفاد اين پيمان نامه است.[3]

• بلندا و جایگاه

دانشگاه میبد

علما و مشاهیر میبد

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای میبد دارد.

• فرشید سامانی، «میبد، موزهٔ زندگان»، جدید آنلاین، ۲۰ فروردین ۱۳۸۹؛ گزارش تصویری.

الگو:شهرهای دارای راه‌آهن