شهرستان خاتم

جمعیت شهرستان خاتم در سال ۱۳۹۵، برابر با ۳۶٬۵۶۲ نفر بوده‌است.[2]

این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و مروست می‌باشد. شهرستان خاتم در پی تفکیک مناطق هرات و مروست و هرابرجان از شهرستان شهربابک و منطقه چاهک از بخش مشکان شهرستان نی ریز و مناطق کرخنگان و چنار ناز از شهرستان بوانات تشکیل شده است.

بخش عمده این شهرستان زیر پوشش جنگلی قرار دارد. جنگل‌های پسته و حشی «باغ شادی» و جنگل‌های بادام کوهی «چنارناز» از جمله پوشش گیاهی این منطقه به‌شمار می‌روند. این شهرستان ‌مهم‌ترین قطب کشاورزی استان یزد محسوب می‌شود. وجود منابع آبی فراوان از جمله سفره‌های وسیع آب‌های زیرزمینی، همجواری با شهرستان سرسبز سرچهان(فارس) و قرار گرفتن در مسیر رودخانه سرچهان چشم‌انداز نویدبخشی را برای کشاورزی این منطقه ترسیم کرده است. صنایع دستی شهرستان خاتم عبارتند از قالی بافی، گیوه بافی، گلیم بافی و جوال بافی

پرنده زیبا و نادر «هوبره» در شهرستان خاتم بسیار یافت می‌شود.

از مهم‌ترین آثار باستانی و تاریخی این شهرستان می‌توان به قلعه کبری در بالای کوه سرچشمه با فاصله ۵ کیلوتری غرب هرات، امام زاده پیرغیب با سنگ نوشته‌هایی به خط میخی در فاصله ۲۰ کیلوتری جنوب غربی هرات (منطق بوروییه)، مسجد فتح‌آباد در ۵ کیلومتری شمال شرقی هرات، قلعه ملکی و… اشاره کرد.

شهرستان خاتم با وسعت ۸٬۲۰۰ کیلومتر مربع در مختصات ۳۱ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۳۲ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۳۲ دقیقهٔ عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۴۰ دقیقهٔ طول شرقی واقع گردیده‌است.
این شهرستان از شمال به شهرستان‌های مهریز و تفت ، از شمال غرب به شهرستان ابرکوه از شرق به شهرستان شهربابک (استان کرمان) از غرب به شهرستانهای بوانات و سرچهان و بختگان (استان فارس) و از جنوب به شهرستان نی ریز (استان فارس) هم‌مرز می‌باشد. این شهرستان در جنوبی‌ترین نقطهٔ استان یزد و حد فاصل استان‌های کرمان و فارس می‌باشد. شهر هرات مرکز شهرستان در ۷۸ کیلومتری شهر شهربابک و ۲۴۰ کیلومتری شهر یزد با ارتفاع ۱٬۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته‌است.

منطقه این شهرستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود و هم‌جواری با استان‌های فارس و کرمان از نظر قومی و فرهنگی دارای ویژگی‌های خاص خود می‌باشد. افزون‌بر این باعث مهاجرپذیری و رشد فرهنگ‌های گوناگونی شده‌است، به گونه‌ای که امروزه در شهرستان خاتم آمیزه‌ای از فرهنگ مردم کرمان و فارس مشاهده می‌شود. برای مثال لهجهٔ تکلم مردم ترکیبی از گویش مردم استان‌های کرمان و فارس می‌باشد. از نظر دینی کلیهٔ مردم شهرستان پیرو مذهب شیعهٔ دوازده امامی می‌باشند.
در برخی از روستاها افزون‌بر زبان فارسی، مردم به زبان‌های دیگری چون زبان ترکی و عربی صحبت می‌کنند.
از لحاظ پوشش مردم ساکن خود شهرستان پوشش آنان با پوشش رسمی کشور یکسان است ولی در برخی از روستاها زندگی عشایری دارند و از تیرهٔ قرآیی هستند. لباس آنان بیشتر از لباس زنان بختیاری است که به زبان محلی لباس قری گویند.

در مورد قدمت هرات و مروست آثار و شواهد نشان می‌دهد که دو منطقه بسیار قدیمی وتاریخی است و مورخان بر این باور هستند که منشأ سکونت در این منطقه به زمان ورود آریایی‌ها به ایران بازمی‌گردد. منطه هرات و مروست تا سال۱۳۵۹ دو دهستان از دهستانهای شهرستان شهربابک بوده‌اند. این منطقه در زمان ساسانیان به علت واقع شدن بین سرزمین کرمان و فارس از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌است. در گذشته‌های دور این منطقه قسمتی از فارس محسوب می‌شده‌است.
در آثار اسلامی (مسالک الممالک استخری، صوره الرض ابن حوقل، معجم البلدان یاقوت حموی، تاریخ کرمان پاریزی و فارسنامه ناصری…)از دو شهر هرات و مروست به نیکی یاد شده‌است.
شایان ذکر است بسیاری از آثار باستانی شهر هرات بر اثر سیل ویرانگر سال ۱۳۶۵ از بین رفت.

منابع طبیعی و تفرجگاهی: سرچشمه نهر مسیح هرات، چنار ۲٬۰۰۰ سالهٔ کرخنگان، جنگل‌های باغ شادی و باغ معدن

غارها: غار بابا زاهد، غار چهل در، غار خانهٔ خدا، غار چاه سنجد، غار پوزه سیاه، غار کوه زرد (کلسک)، غار کفتاری

قلعه‌ها: قلعهٔ محمد کریم خان هرات، قلعهٔ ملکی هرات، قلعهٔ محمد باقری هرات، قلعهٔ هاشم‌آباد هرات، قلعهٔ میان ده چاهک، قلعهٔ مروست، قلعهٔ مبارکه

خانه‌ها و ابنیه‌های تاریخی: خانهٔ دکتر صالحی، خانهٔ رسولی‌ها، خانهٔ وقفی، خانهٔ صداقت

مساجد و زیارتگاه‌ها: مسجد شاه حسین، مسجد حاجی قاسم، مسجد و حسینیه کربلایی مجمد هاشم، مسجد هاشم‌آباد، مسجد کوشک، مسجد شاه محمد ترکان، شبستان مسجد فتح‌آباد، مقبرهٔ سید عباس

بقعه‌های متبرکه: بقعهٔ سید نورالدین فتح‌آباد، بقعهٔ شیخ عبدالله مروست، بقعهٔ شیخ بهاالدین مبارکه، بقعهٔ شیخ کله پریده چاهک، بقعهٔ گنبدی مروست، بقعهٔ شریف‌السادات، بقعهٔ دوازده امام، بقعخ چلچراغ

• بخش مرکزی شهرستان خاتم
  • دهستان فتح‌آباد

شهر: هرات

• بخش مروست
  • دهستان ایثار
  • دهستان هرابرجان

شهر: مروست

• بخش چاهک
  • دهستان چاهک
  • دهستان شهریاری

• فهرست شهرستان های استان یزد
• فهرست بخش های استان یزد
• فهرست شهرهای استان یزد
• شهرستان خاتم