مروست

در خصوص ریشه‌شناسی واژهٔ «مروست» و اینکه این واژه به چه شکل به وجود آمد و به چه معنا می‌باشد و علت این که این نام را بر این منطقه قرار داده‌اند در کتب تاریخی زیادی به شکل‌ها و تعاریف مختلفی به آن پرداخته شده‌است و با بررسی‌های به‌عمل آمده و تحقیقات صورت گرفته آنچه که به واقعیت نزدیک‌تر می‌باشد این گونه است که به سال (پیش از سال ۱۳۲ هجری قمری) عمر بن هبیره فزاری، معن بن زائده را که در شجاعت و سخا ثانی حاتم طائی است، از جانب دیگری روانهٔ فارس نمود پس معن با سپاه عبدالله بن معاویه در مرو شاذان که اکنون او را مروست گویند جنگ نمود و شکست فاحش بر سپاه عبدالله افتاد و یکنفر از اولاد ابولهب در آن جنگ کشته شد و فرموده اهل بیت طهارت که «یکنفر از بنی هاشم در مرو شاذان مدفون شود» «یقتل رجل من بنی هاشم بمروالشاذان» به صحت پیوست ... (ص ۱۹۷)

استخری این نام را مروسف ضبط کرده، می‌نویسد: مروسف منبر ندارد (ص ۹۸، مسالک و ممالک)

حمداله مستوفی می‌نویسد: مروست دیهی بزرگ است از سردسیرات فارس و در اصل مر بود پس برای تمییز از مرو خراسان آنرا مرو شاذان گفتند چنانچه مرو خراسان را مرو شاهجهان (ص ۱۲۲، نزهت‌القلوب، چاپ لیدن)

فارسنامهٔ ابن بلخی، ص ۱۲۵

کامل، ابن اثیرف جلد چهارم، ص ۳۰۶

در جایی دیگر اینگونه آمده‌است که نام مروست در متون تاریخی به خاطر وجود قلعه‌های فراوان و وجود آثار تاریخی بسیار زیاد که نشان از وسعت و آبادانی آن در گذشته بوده‌است به نام دارالکلات معروف بوده‌است به طوری‌که در دور تا دور مروست بیش از ۱۸ قلعه هنوز پابرجا باقی مانده‌است که هر کدام زادگاه و محل زندگی افراد و طوایف بسیاری بوده‌است و برخی از آن‌ها تا دههٔ ۷۰ نیز هنوز مورد سکونت بود و در برخی روستاها هم‌اکنون جهت نگهداری دام از آن‌ها استفاده می‌شود.

... امیر مظفر پسر منصور پسر غیاث‌الدین حاجی خراسانی که پهلوانی دولتیار و نیک اعتقاد خوش‌پندار بود در خدمت اتابکان یزد به رتبهٔ امارت رسید؛ وقتی از اتابکان یزد رنجید خدمت ایلخان، ارغون خان رسید و در نزد او به منصب یساولی سرافراز گردید. پس از ارغون خان، گیخاتو خان، غازان خان و سپس اولجایتوسلطان او را به خدمت گرفتند و حکومت ابرقوه و هرات و مروست و اردستان را به او واگذاشتند ... (ص ۳۰۵)

هرات و مروست شهری است کوچک و غله و بوم و میوه روی و هوای معتدل و آب روان دارد و مروست دیهی است بزرگ و همان صفات دارد. (نزهت‌القلوب، حمدالله مستوفی)

شیخ اقدم سعیدالمشهور (۷۹ ب) بوفور الکرامات المعروف بعد المقامات شیخ‌الحق ولدین محمد بن بهاء الدین. شیخ مشارالیه به چند خواص مخصوص بود. اول آنکه دایماً در بند آن بود که غمی از دل درویش غمزه بردارد. دیگر آنکه بسیار دوست داشتی که کسی را مهمی ساخته گرداند و از بند قید و گرفتاری خلاصی دهد. دیگر آنکه اعانت فروماندگان بر خود واجب و لازم شمردی، دیگر آنکه چون جهانشاه میرزا پیر بوداق را از شیراز استخراج کرد و او به بغداد متوجه شد ابو یوسف میزا را در شیراز بجای او نصب فرمود و پنج هزار تومان در شیراز در وجه {ناخوانا} او تعیین فرمود. بوانات و هرات و مروست را از ولایت شیراز ضمیمهٔ ولایت کرمان ساخت. (دیار بکر، ابوبکر طهرانی)

از بلوکات میان شیراز و یزد، حد شمالی آن انار، شرقی شهر بابک، جنوبی هرات و غربی بوانات فارس است. مرکز آن قصبهٔ مروست و دارای ۱۲ قریه و مساحت آن ۵۰ فرسخ و جمعیت ۲٬۴۱۲ تن است. از بلوکات فارس میانه شمال و مشرق شیراز درازای آن از تاج آباد تا مزرعهٔ صحاف چهارده فرسخ است و پهنای آن از دو فرسخ نگذرد از مشرق و شمال به بلوک شهر بابک کرمان و از مغرب به بلوک بوانات و از جنوب به بلوک نیریز محدود است. قصبه بلوک نیز بنام مروست است. ولایت پارس پنج کورت ست. هر کورتی به پادشاهی که نهاد آن کورت به آغاز او کرده‌است بازخوانده اند بدین جملت، کورهٔ اصطخر، کوره دار البجرد و شهرهای این کوره (کورهٔ اصطخر) این است بوان و مروست. بوان شهرکی است با جامع و منبر و مروست با آن رود و میوه بوم است. چنانک درختان آن مانند بیشه است به اعمال کرمان نزدیک است و هوای آن معتدل است و آبهای روان دارد و آبادانست. مروست دهی مرکز دهستان هرات - مروست، بخش شهربابک، شهرستان یزد واقع در ۹۶ هزار گزی شمال باختری شهربابک و کنار راه شوسه یزد به مروست با ۲٬۵۴۲ تن آب آن از قنات و محصول آن غلات است. (جغرافیای سیاسی کیهان)

اسدالله فاضل مازندرانی می‌نویسد:

مروست بلوک بزرگی بود در استان فارس در مرز کرمان که از غرب به بوانات و از جنوب به نی‌ریز محدود و مرکز آن روستای مروست است. این روستای مهم ملک خاصه میرزا محمود افغان بود. در سال ۱۳۲۹ ه‍.ش سکنه روستای مروست ۲٬۵۴۲ نفر گزارش شده‌است.

و بنا به دلایل مشهود در گذشته و وجود مستندات مکتوب و کتب تاریخی، مروست سرزمینی پهناور بوده که آثار باستانی بسیار باارزش و اصیل بجامانده، قبرستان وسیع و آثار بدست آمده در قلعهٔ همدان و فخرآباد و سایر مناطق مروست حاکی از این موضوع می‌باشد، مروست از اوایل دورهٔ قاجاریان جزء یکی از بلوکات فارس بوده و در عهد جهانشاه قراقویونلو به سال ۸۴۱ ه‍.ق مروست ضمیمهٔ کرمان شده‌است و پس از آن طی سالیانی به استان یزد پیوست لذا فرهنگ منطقه تأثیر پذیرفته از فرهنگ کرمان، فارس و گویش محلی نیز ترکیبی از این دو منطقه می‌باشد که با توجه به ارتباط تنگاتنگ روزانه هم‌اکنون مردم این بخش با منطقهٔ همجوار که از توابع شهرستان بوانات استان فارس می‌باشد و روزانه مردم این مناطق جهت انجام امور بانکی، بهداشتی و درمانی و خرید به شهر مروست و رفت آمد مردم شهر مروست به این مناطق جهت استفاده از منابع طبیعی و تفریحی وابستگی و ارتباط‌های بسیار خوبی به این مناطق و مردم شهر مروست برقرار شده و نیز با توجه به اینکه شغل اکثر مردم شهر مروست کشاورزی بوده و آبریز سدهای مروست از این مناطق می‌باشد این ارتباط را ارتقاء داده و این شرایط منطقه‌ای به‌خصوص در بخش فرهنگی، گویشی، نیازمندی‌های روزانه و فواصل کوتاه ارتباطی همگی نشان‌دهندهٔ این مطلب است که مروست با تاریخی دیرینه و فرهنگی اصیل و با وجود ظرفیت‌ها و منابع عالی و همچنین نظر به موقعیت منطقه‌ای و شرایط فرهنگی، اجتماعی، منابع طبیعی، سیاسی و ... که به‌طور جامع و کامل که در ادامه آمده شایستگی لازم را جهت توسعه و ارتقا، پیشرفت بیش از این را دارا می‌باشد.

... گفته می‌شود محل اولیهٔ مروست به موازات جایگاه کنونی حدود محل پمپ بنزین امروزی واقع شده بوده و باغستان هم مقابل آن به موازات باغستان امروز قرار داشته. آثار بجا مانده از مروست اولیه بنام قلعهٔ حسن رمضان تا سال‌های حدود ۱۳۴۶ دیده می‌شد. مروست اولیه بر اثر سیلی بزرگ از میان می‌رود. با آمدن سیل مردم متوجه می‌شوند که زمین از جانب منطقهٔ فارس به پایین مانند پشت ماهی است و وسط بلندتر است، بنا براین مروست کنونی و مقابلش باغستان را در راستای بلندی زمین بنا می‌کنند و در بالای باغستان به‌سمت بوانات با تخریب تلی مسیر آب را نیز در جهت رودخانهٔ کنونی هدایت می‌کنند و از آن به بعد بنام تل اشکسته (تل شکسته) معروف می‌شود.

مروست در فاصلهٔ ۱۸۰ کیلومتری از مرکز استان واقع گردیده‌است و دارای دهستان‌های هرابرجان و ایثار می‌باشد.

جاذبه‌های گردشگری:

الف) مروست دارای ۳ بافت ارزشمند تاریخی شامل بافت تاریخی فرهنگی مروست، بافت تاریخی و فرهنگی ترکان و بافت تاریخی و فرهنگی هرابرجان که در مجموع حدود ۲۰۰ هکتار می‌باشد.

همچنین وجود ۲ روستای هدف گردشگری شامل کرخنگان و چنارناز در بخش مروست که در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری از مروست بواقع گردیده‌است و روستای تاریخی مبارکه در فاصله ۵ کیلومتری شهر مروست و دریاچهٔ زیبا و سفیدپوش نمک در ۱۰ کیلومتری این روستا واقع شده‌است.

لازم بذکر است روستاه‌های کرخنگان و چنارناز در مناطق خوش آب و هوای کوهستانی منطقه واقع شده که دارای چشم‌انداز فوق‌العاده زیبایی برای گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد. لازم بذکر است که وجود تک بناه‌های ارزشمند تاریخی در شهرستان من جمله قلعهٔ تاریخی مروست، کاروانسرای شعبه مروست، بقعهٔ شیخ عبدالله مروست، قلعهٔ مبارکه، استودان کرخنگان و خانه‌باغ‌های بسیار زیبای تاریخی در شهر مروست و روستاهای ترکان و هرابرجان همچنین تعداد زیادی برج و بارو و حمام از دیگر جاذبه‌ها و پتانسیل‌های گردشگری شهرستان می‌باشد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.تپه دُهُل زنان (کوه غُرغُرو)، آسیاب آبی، باغستان مروست، دریاچهٔ نمک از دیگر جاذبه‌های دیدنی و گردشگری این دیار محسوب می‌شود.

ب) منابع طبیعی:

۱. منطقهٔ کوهستانی: این منطقه در انتهای رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارد که مرتفع‌ترین کوه استان پس از شیرکوه در منطقهٔ چنار ناز بنام دهار قرار دارد. همچنین وجود غارهای مانند غار خانهٔ خدا، لی تاریک، بابا زاهد، چشمهٔ کُر و چنار ۲٬۵۰۰ سالهٔ کرخنگان و کوچه‌باغ‌های روستای چنارناز در دهستان ایثار مروست از جاذبه‌های گردشگری منطقه می‌باشد.

لازم بذکر است که حدود ۱۰۰ گونه داروه‌های گیاهی در دامنه کوهستان شناسایی شده‌است

۲. دشت و کویر: دشت ریواس و گل‌های ارسلان و دریاچهٔ نمک و همچنین وجود تپهٔ دهل زنان (تپهٔ ماسه بادی) در قسمت شرق مروست که حدود ۲ برابر کوه ریگ مهریز ارتفاع دارد یکی از جاذبه‌های بسیار زیبا و منحصر به فرد مروست می‌باشد.

۳. جنگل‌ها:

جنگل‌های چنار ناز، کرخنگان با پوشش درختان پستهٔ وحشی (بنه) بادام کوهی، کیکوم از جلوه‌های زیبای خدادادی در این دیار می‌باشد که هنرمندی خالق هستی را به نمایش گذاشته می‌شود.

قدمت قلعهٔ مروست به پیش از اسلام بازمی‌گردد. این قلعه با ساختاری از مصالح خشت و گل و به‌کارگیری آجر در سر در آن بر بالای بلندی و مشرف به شهر مروست قرار دارد. این قلعه دارای سه برج مدور در سه گوشهٔ آن است. در قسمت ضلع جنوب غربی قلعه به‌جای برج، سر در ورودی قلعه قرار گرفته‌است. سر در قلعه در دو طبقه بنا شده‌است که سقف طبقهٔ اول کلاً فرو ریخته‌است و فقط پایه‌های آن بجا مانده‌است. قرار گرفتن بر بلندی و اشراف آن به شهر و جاذبه و نمای آن از دوردست و به هنگام ورود به مروست از خصوصیات بارز این بنا محسوب می‌شود. محصولات کشاورزی این منطقه عبارتند از:گندم، جو، ذرت، انگور، پسته و انار این شهر مهم‌ترین قطب کشاورزی استان یزد و یکی از مناطق اصلی تولید انگور در ایران می‌باشد.

(نزدیکی گویش و وضع معیشتی بخش مروست و ارتباط با روستاهای همجوار توابع فارس، میرات فرهنگی وآثار باستانی و…)

فرهنگ منطقه مروست تأثیر پذیرفته از فرهنگ کرمان، فارس و یزد است و گویش محلی نیز ترکیبی از این ۳منطقه می‌باشد که باتوجه به ارتباطات و و رفت آمدهای مردم شهر مروست به این مناطق جهت استفاده از منابع طبیعی و تفریحی و مناطق همجوار به مروست جهت انجام امور بانکی و خرید وابستگی و ارتباط‌های بسیار خوبی به این مناطق و مردم شهر مروست برقرار شده و نیز باتوجه به اینکه شغل اکثر مردم شهر مروست کشاورزی بوده و آبریز سدهای مروست از این مناطق می‌باشد این ارتباط را ارتقاء داده واین شرایط منطقه ای به‌خصوص در بخش فرهنگی، گویشی، نیازمندی‌های روزانه و فواصل کوتاه ارتباطی همگی نشان دهنده این مطلب است که مروست با تاریخی درینه و فرهنگی اصیل و با وجود ظرفیتها و منابع عالی و همچنین نظر به موقعیت منطقه ای وشرایط فرهنگی، اجتماعی، منابع طبیعی، سیاسی و… که به‌طور جامع و مفصل به پرداخته شد و همان‌طور که در مطالب قبل به آن اشاره شد نام دیگر مروست در متون تاریخی به خاطر وجود قلعه‌های فراوان و وجود آثار تاریخی بسیار زیاد که نشان از وسعت و آبادانی آن در گذشته بوده‌است به نام دارالکلات معروف بوده‌است؛ که تاکنون بیش از ۲۹ اثر تاریخی در شهر مروست به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است. علی‌رغم میراث فرهنگی و آثار تاریخی که به تعداد قابل توجهی در بخش مروست به ثبت رسیده تفرجگاه‌های طبیعی زیادی در طبیعت بسیار زیبا ی منطقه به‌صورت بکر و دست نخورده وجود دارد که سالانه شاهد حضور تعداد بسیار زیادی از مهمانان، هموطنان و همشهریان عزیز در این طبیعت زیبا هستیم. از جمله مناطق تفریحی و طبیعی که می‌توان به ان اشاره کرد و بسیار در خور توجه است، چنار بیش از هزار ساله کُر، جنگلهای بسیار زیبا با تنوع گیاهان جنگلی و داروی کرخنگان، دشت بسیار زیبای گلهای ارسلان، دریاچه سپید پوش و زیبا و شگفت‌انگیز نمک که محلی زیبا برای تماشای غروب آفتاب کویر و رصد ستارگان و به نظره نشستن آسمان زیبای کویر است و همچنین تپه دُهُل زنان مروست که از عجائب خلقت در طبیعت بسیار زیبای از منطقه بشمار می‌رود.

• فهرست شهرستان های استان یزد
• فهرست بخش های استان یزد
• فهرست شهرهای استان یزد
• شهرستان خاتم