وایوی دوگانه

پس از اینکه اورمزد کار آفرینش امشاسپندان را به پایان می‌رساند، ایزدان را می‌آفریند که قوای منفی و مقابل دیوان هستند. تعدادی از ایزدان باستانی هستند و قبل از زرتشت جنبه خدایی داشتند مانند: مهر، ناهید، وای تیشتر، بهرام و رپیثوین. دسته ای دیگر از ایزدان با آیین دینی ارتباط دارند مانند: ایزد آتش و ایزد هوم. برخی دیگر از ایزدان نمادهای طبیعت هستند مثل ایزد آسمان و خورشید.[2] خدایان سلسله مراتبی دارند برخی از اهمیت بیشتری و برخی دیگر از اهمیت و وظیفه کمتری برخوردارند. اما این موضوع منجر به تفاخر ایزدی بر ایزد دیگر نشده‌است و ایزدان کم‌اهمیت به هیچ عنوان کوچک و خوار شمرده نمی‌شوند.[3]

وایو vayu یا وایوی دوگانه یا دیو وایو یا وای‌بد از ایزدان مشترک ایرانی و هندی و خدای باد است. وای چهره‌ای دوگانه دارد، خوب و بد زیرا باد از هر دو جهان نیک و بد می‌گذرد.[4] وای یکی از خدایان اسرار آمیز هندو اروپایی است که نماد باد است که در طوفان مرگ و در ابر بازان زا زندگی را به ارمغان می‌آورد. در هند بر این تصورند که این ایزد از نفس غول جهانی می‌دانند و همچنین او را روح خدایان بشمار می‌آورند. در ایران نیز او را به دو صورت نیک و بد یاد می‌کنند؛ که برای جنبه نیک او، اورمزد و دیگر خدایان برای او قربانی می‌کنند. ایزد وای گردونه‌ای زرین دارد و او خدایی نیرومند، فراخ سینه، جنگجویی سهمناک، دلیر، تیزرو و پیروز شونده توصیف شده‌است. او در حالی که جامه نبرد بر تن دارد و با سلاح زرین خود به تعقیب دشمنان خود می‌پردازد و اهریمن را نابود می‌سازد و از آفرینش اورمزد پاسداری می‌کنند. وای مظهر آسمانی ارتشتاران است و لباس ارغوانی ارتشتاران سالاری را به تن دارد. همانگونه که اورمزد در بالا و روشنی فرمانروایی می‌کند، اهریمن نیز در پایین‌ترین و تاریکی فرمانروایی می‌کند و وای در میان این دو و در خلأ فرمانروایی می‌کند.[5][6] وای نوعی مفهوم بی‌طرفی و دوپهلویی دارد زیرا وای خوب در گروه ایزدان و هم وای بد در زمره اهریمنان قرار می‌گیرد؛ به عبارت دیگر ایزد وای دو جنبه دارد، جنبه حیات بخش و جنبه مرگ آفرین. او هم نخستین دمی است که زندگ با او آغاز می‌شود و هم واپسین دمی است که مرگ را با خود به همراه می‌آورد.[7] بسیاری بر این عقیده اند که وای تنها یک جنبه شخصیتی داشته‌است با دو سیمایی متفاوت ــ نیکوکار و شوم ــ و پیدا کردن دو جنبه شخصیتی وای حاصل تفکر متاخر است. وای را ایزدی هراس‌انگیز و با شخصیتی بی‌رحم تصور می‌کنند که هیچ‌کس از یاری او ناگزیر نیست ولی اگر چنان‌که شایسته اوست خشنودش کنند در یورش‌ها به یاری آدمیان می‌شتابد همانگونه که باد از سرزمین‌های نیک و بد گذر می‌کند. این شخصیت می‌توانند هم پیوند دهنده و هم نابود کننده باشد.[8] صفت عمده او در متون پهلوی «دیرنده خدا» یا «دیرنگ خدا» است یعنی کسی که فرمانروایی دراز مدت دارد و در مواردی ایزد رام همسان او شده‌است.[9] همچنین در بعضی منابع اورا با ایزد باد یکی دانسته‌اند.[10] جنبه اهریمنی این ایزد وای بدنام د ارد که روان در گذشتگان را در اختیار دارد و اوست که جان را از تن جدا می‌کند.[11]