تانترا

تانترا (تلفظ درست اما کمتر رایج: تنتره) (به سانسکریت: तन्त्र)، به معنای سامانه و هم‌چنین نوشتار است و به‌طور کل به معنای کتابی است که جنبه عملی دارد و شامل مجموعه‌ای از داده‌ها و شگردها و شیوه‌ها است. اصطلاح تانترا یعنی مجموعه‌ای از انواع مختلف دانسته‌های مرموز که در هند باستان رایج بوده‌است. این اصطلاح حدود دو هزار سال قبل پدیدار شده و از حدود هزار و پانصد سال پیش به عنوان اصطلاحی جاافتاده در آموزه‌های رازآمیز باطنی به کار می‌رود.

اصطلاح تانترا منحصر به فرهنگ هندو نیست بلکه در فرهنگ بودایی و جینی نیز به کار می‌رود. آموزه‌های تانترایی تنها به معنای آموزه‌های باطنی و معنوی در جهت رسیدن به رستگاری مورد نظر این ادیان نیست بلکه شامل آموزه‌های نیز می‌شود که در حل مشکلات روزمره زندگی به‌کار می‌آیند؛ بنابراین، دانسته‌های تانترایی می‌تواند ابعاد گوناگون زندگی انسان را در بربگیرد.

مکتب تانترا دارای متون ویژه‌ای به نام متون تنتره‌ای است. متون تنتره‌ای در میان متون مقدس هندوان جایگاه خاصی دارد.

واژه تانترا همچنین، بر هر یک از نوشته‌های دینی که به‌طور معمول بر پرستش شاکتی مبتنی هستند، اطلاق می‌گردد. آموزه‌های تانترا، عمدتاً بر شیوه‌هایی روحانی و تمریناتی معنوی که شکل مراسم نیایشی این مکتب را تشکیل می‌دهند، همراه هستند. در تانترا، جهان هستی به صورت مکانی برای نقش‌آفرینی ایزدگونه شاکتی و شیوا در نظر گرفته می‌شود.

ریشه و سرچشمهٔ تانتراباوری در واقع از سده‌های نخست میلادی بوده‌است، و گسترش و تبدیل آن به شکل یک آئین تکامل یافته تا پایان دوران امپراتوری گوپتا صورت پذیرفته‌است.

متون تانترایی شامل جستارهایی دربارهٔ مراحل مختلف زندگی از جوانی تا پیری، طبقات مختلف جامعه، خیرات و صدقات، آداب نیایش در معابد، آیین‌های گوناگون دینی و تمرینات یوگا است. مهم‌ترین متن تانترایی، کتاب مهانیروانه تنتره است. ویژگی‌های عمده متون تانترایی عبارت‌اند از:

۱-تانترا بر انجام آداب و آیین‌های ویژه و خواندن اوراد خاص تأکید دارد.

۲-تانترا دارای هدفی کلی است که برای رسیدن به آن از هیچ وسیله‌ای فروگذار نمی‌کند، هر چند اگر آن وسیله در نظر عده‌ای غیر معنوی تلقی شود.

۳-تانترا جایگاه ویژه‌ای برای الهه مؤنث و پرستش او قایل است.