پدیدآیی وابسته

پدیدآیی وابسته (به سانسکریت: Pratītyasamutpāda) از مفاهیم اساسی در دین بودا است. بنا بر این مفهوم، ناآگاهی افراد بشر در مورد سبب اصلی وجود رنج باعث پدید آمدن خطاهای فکری انسان و در نتیجه جلوگیری از رها شدن از چرخه تولد ادواری می‌شود.

بودا در جستجوهای خود برای یافتن علت و سبب رنج کشیدن‌های انسان دوازده مسبب Twelve Nidānas را تشخیص داد که هر یک نتیجه دیگری است و پدید آمدن هریک وابسته به دیگری است.

او به این نتیجه رسید که پیری و مرگ باعث رنج است و این به نوبه خود به خاطر متولد شدن پدید می‌آید. تولدهای ادواری، خود نتیجه بودن است و بودن در پی وابستگی و رها نکردن به‌وجود می‌آید. وابستگی به نوبه خود نتیجه طلبیدن است و طلبیدن نتیجه حس است. حس از در تماس آمدن‌ها پدید می‌آید و تماس‌ها به خاطر وجود مجراهای حسی (حواس پنج‌گانه به اضافه فکر) به‌وجود می‌آیند. مجراهای حسی در پی وجود روح و ماده پدید آمده‌اند و روح و ماده، خود، نتیجه وجود قدرت تشخیص است. قدرت تشخیص نیز به نوبه خود بر اثر وجود برساخته‌ها و ترکیبات در جهان هستی پدید آمده‌است و سرانجام این‌که این برساخته‌ها برای آن به‌وجود آمده‌اند که نسبت به ذات رنج و راه رهایی از رنج، ناآگاهی وجود دارد.

دوازده مسبب

دوازده مُسبّب رنج‌های موجودات که پدید آمدن هریک وابسته به وجود دیگری است عبارتند از:

مسببسانسکریتآوانویسیتوضیحات
ناآگاهیअविद्याAvidyā، آویدیاناآگاهی نسبت به به چهار حقیقت شریف یعنی نشناختن رنج، نشناختن خاستگاه رنج، نشناختن توقف رنج، و نشناختن راه منتهی به توقف رنج. ناآگاهی باعث توهم وجود ترکیب‌های جعلی (برساخته‌ها) می‌شود.
برساخته‌هاसंस्कारsaṃskāra، سمسکارههر آنچه به باور ما در جهان شکل گرفته در زمره برساخته‌ها یا همان ساخته‌های ذهنی است. این اشکال توهمی به سه دسته‌اند: برساخته‌های جسمانی، برساخته‌های لفظی، و برساخته‌های روحی. واژه سانسکریت سمسکاره از نظر لغوی به معنی «همکرد» یعنی ترکیب است. باور به برساخته‌ها ایجاد قدرت بازشناسی را به دنبال دارد.
بازشناسیविज्ञानVijñāna، ویجنیانهبازشناسی یا قدرت تشخیص و تمایزدهی شش گونه دارد: بازشناسی چشمی، بازشناسی گوشی، بازشناسی با بینی، بازشناسی با زبان، بازشناسی با تن، و بازشناسی با هوش. هر نیروی بازشناسی اندامی مشخص برای عمل کردن دارد. بازشناسی، توهم وجود ذهنیت و جسمیت را ایجاد می‌کند.
نام‌وپیکرनामरूपNāmarūpa، نامه‌روپهنام‌وپیکر ذهنیت و جسمیت است. نام یا ذهنیت عبارت است از: احساس، ادراک، قصد و نیت، تماس، و توجه. پیکر یا جسمیت عبارت است از: چهار عنصر اعظم Mahābhūta (خاک، آب، اتش، هوا) و تنی که وابسته به آن‌ها است. نام‌وپیکر شش حواس را ایجاد می‌کنند.
شش‌حسگریषडायतनsaḷāyatana، سلایتنهشش حواس و موضوع حسی آن‌ها، یعنی: چشم و بینایی، گوش و شنوایی، بینی و بویایی، زبان و چشایی، پوست و بساوایی، و ذهن و اندیشیدن. شش‌حسگری باعث تماس‌گیری است.
تماس‌گیریस्पर्शSparśa، اسپرشهتماس‌گیری زمانی رخ می‌دهد که سه عامل گرد هم می‌آیند: اندام حسی، شیء مورد تماس، و قدرت بازشناسی حسی. تماس‌گیری احساسات را به دنبال دارد.
احساساتवेदनाvedanā، ودنادرک حسی خوشایند بودن، خنثی بودن، یا ناخوشایند بودن‌ها. احساسات تشنگی و طلبیدن می‌آفریند.
تشنگیतृष्णाtṛṣṇā، ترشناشش گونه تشنگی (خواست و تمایل) وجود دارد: خواست شکل‌ها، آواها، بوی‌ها، مزه‌ها، لمس‌ها، و انگاره‌ها (ایده‌ها). تشنگی وابستگی می‌آورد.
وابستگیउपादानupādāna، اوپادانهوابستگی چهار گونه دارد: وابستگی حسی، وابستگی دیداری، وابستگی عملی، و وابستگی به خود. وابستگی‌ها، ادامه بودن‌ها و شدن‌ها را به دنبال دارند.
بودوشدभावbhāva، باوهبودن‌ها و شدن‌ها بر ادامه زندگی و مرگ، ازجمله تناسخ و بلوغی که بر اثر تولدهای ادواری ایجاد می‌شود دلالت دارد. سه نوع بودوشد وجود دارد: بودوشد حسی، بودوشد شکلی، و بودوشد بی‌شکل. بودن‌ها و شدن‌ها، زایش‌های مکرر ایجاد می‌کنند.
زادنजातिJāti، جاتیزادن به پدید آمدن یک موجود تازه در چرخه تولدهای ادواری (سمساره) اشاره دارد. زادن، رنج پیری و مرگ به دنبال می‌آورد.
پیری‌مرگजरामरणJarāmaraṇa، جرامرنهپیری‌مرگ در بودیسم عبارتی است که برای اشاره به رنج‌های اواخر زندگی تمامی موجودات، پیش از باززایی آن‌ها در چرخه تولدهای ادواری به‌کار می‌رود.

منابع
    • Chogyam Trungpa (1972). "Karma and Rebirth: The Twelve Nidanas, by Chogyam Trungpa Rinpoche." Karma and the Twelve *Nidanas, A Sourcebook for the Shambhala School of Buddhist Studies. Vajradhatu Publications.
    • Gethin, Rupert (1998), Foundations of Buddhism, Oxford University Press
    • Goldstein, Joseph (2002), One Dharma: The Emerging Western Buddhism, HarperCollins
    • Harvey, Peter (1990), An Introduction to Buddhism, Cambridge University Press
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.