خائوس

خائوس یا آشفتگی ازلی (به یونانی: Χαος Χαεος, khaos) (در کاربرد ترجمه یونانی کلاسیک و فلسفه: بُن آشوب، در کاربرد امروزی: دُش آمیختگی)، نخستین مخلوق در اساطیر یونانی، آشکارا تهیگی گسترده‌ای بود که وضعیت ابتدایی پیش از آفرینش را بیان می‌کرد. البته در این داستان‌ها در اشاره‌هایی خائوس دارای شخصیتی انسانی تصویر شده‌است. خائوس را همچنین در افسانه‌های یونانی تودهٔ بی‌شکل و درهم و برهم عوامل، که پیش از آفرینش جهان را فرا گرفته بود نامیدند. در الهیات نیز خلأ اولیه و آشفتگی عوامل کائنات قبل از خلقت تحت عنوان هیولا خوانده شده‌است.[1]

نقش‌مایه نبرد با خائوس در همهٔ این افسانه‌ها دیده می‌شود که حاکی از مبارزهٔ یک خداوند دلاور با هیولای آشوب و بی‌سامانی و هرج و مرجی (اغلب در قالب یک مار یا اژدها) است. لفظ مذکور در دین‌های باستانی خاور نزدیک به مفهوم‌های مشابه بسط یافته‌است. این مفهوم نخستین بار در آثار هزیود، شاعر مشهور یونانی مطرح شده‌است، اما احتمال دارد که هزیود این مفهوم را از بابل باستان گرفته باشد.[2]

در افسانه‌های یونان در ابتدای آفرینش خلاء یا خائوس به وجود آمد یا در واقع به وجود نیامد، زیرا خائوس چیزی نیست که وجود داشته باشد یا نداشته باشد. البته در آن دسته از داستان‌هایی که خائوس دارای شخصیت است احتمالاً این برداشت می‌شود که وجود او چیزی نزدیک به وجود خدا بوده باشد (یعنی وجود دارد ولی جسم ندارد). از خائوس زمین یا گایا به وجود آمد بعد به ترتیب تارتاروس که دنیای زیرین است و اروس یا شهوت از خلاء به وجود آمدند. دیگر خدایان به وجود آمده از خائوس عبارتند از تاریکی یا اربوس و الههٔ شب یا نوکس، و اما از ازدواج آن‌ها همرا (روز) و روشنایی یا آیتر متولد شدند. از ازدواج گایا و اورانوس یا همان آسمان نخستین ایزدان پدید آمدند: تایتان‌های غول‌آسا، سیکلوپ‌ها و سه هکاتونکایر (غولانی که هر یک صد دست و پنجاه سر داشتند). وقتی اورانوس آن‌ها را در جهان زیرزمینی به بند کرد، گایا جوان‌ترین تیتان، یعنی کرونوس را وا داشت که پدرش را اخته کند و قدرت را برباید.[3]

خائوس منبع الهامی برای نام‌گذاری سیستم خاصی در ریاضی شده که گاه به صورت آشوبی هم برگردانده شده‌است.