جز آستان توام در جهان پناهی نیست

غزلی با مطلع «جز آستان توام در جهان پناهی نیست»، غزل شمارهٔ ۷۶ از دیوانِ حافظ در تصحیحِ محمد قزوینی و قاسم غنی است.

جز آستان توام
زبانفارسی
شاعرحافظ[1]
شمار ابیات۹
بحرمُجتَثّ مثمن مخبون محذوف
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
متن

جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا بجز این در حواله‌گاهی نیست
عدو چو تیغ کشد من سپر بیندازم
که تیغ ما بجز از نالهٔ و آهی نیست
چرا ز کوی خرابات روی بر تابم
کزین بهم بجهان هیچ رسم و راهی نیست
زمانه گر بزند آتشم بخرمن عمر
بگو بسوز که بر من ببرگ کاهی نیست
غلام نرگس جمّاش آن سهی سروم
که از شراب غرورش بکس نگاهی نیست
مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن
که در شریعت ما غیر ازین گناهی نیست
عنان کشیده رو ای پادشاه کشور حسن
که نیست بر سر راهی که دادخواهی نیست
چنین که از همه سو دام راه می‌بینم
به از حمایت زلفش مرا پناهی نیست
خزینهٔ دل حافظ بزلف و خال مده
که کارهای چنین حدّ هر سیاهی نیست




۲



۴



۶



۸


نسخهٔ مبنا: تصحیحِ محمّد قزوینی و قاسم غنی
⇒
⇐

در اجراها

قوامی در برنامهٔ شمارهٔ ۲۰۱ از برنامهٔ برگ سبز این غزل را در دستگاهِ شور اجرا کرده‌است.[2]

در دیگر آثار هنری

در مرقع آق‌قویونلو (H2160) سه قطعه با رقم جعفر حافظ وجود دارد که یکی از قطعات شامل بیت‌هایی از این غزل می‌باشد.کاتب این اشعار جعفر بایسنقری است. این مرقع که درحال حاضر در کتابخانهٔ توپ‌کاپی‌سرایی استانبول نگهداری می‌شود، درمجموع ۷۶۳ قطعه دارد که ۹۲ قطعهٔ آن از اشعار حافظ است.[3]

همچنین برروی قدیمی‌ترین و معروف‌ترین قالی ایرانی که برروی آن شعر حافظ دیده می‌شود، بیت اول این غزل نقش بسته. این قالی را مقصود کاشانی در سال ۹۳۶ ه‍.ق/۱۵۳۰ م بافته و چون بنا بوده که این قالی به آستان قدس یا بقعهٔ شیخ صفی‌الدین وقف شود، این بیت برای آن انتخاب شده. این اثر در حال حاضر در موزه‌ٔ ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.[4]

پانویس
  1. حافظ، دیوان حافظ، ۵۳ - ۵۴.
  2. دادجو، «خوش‌خوانی‌های شعر حافظ»، دانشنامهٔ حافظ، ۲:‎ ۱۰۰۷.
  3. سمسار، «حافظ و هنر»، دائرةالمعارف اسلامی، ۱۹:‎ ۷۳۱.
  4. سمسار، «حافظ و هنر»، دائرةالمعارف اسلامی، ۱۹:‎ ۷۳۴.

منابع
  • آذرنوش، آذرتاش؛ اینجنیتو، دومینیکو؛ باقری، بهادر؛ بلوکباشی، علی؛ بیات، علی؛ پاکتچی، احمد؛ خرمشاهی، بهاءالدین؛ دادبه، اصغر؛ ساجدی، طهمورث؛ سجادی، صادق؛ سمسار، محمدحسن؛ شمس، اسماعیل؛ عبدالله، صفر؛ کردمافی، سعید؛ کیوانی، مجدالدین؛ مسعودی آرانی، عبدالله؛ میثمی، حسین؛ میرانصاری، علی؛ نکوروح، حسن؛ هاشم‌پور سبحانی، توفیق؛ بخش هنر و معماری (۱۳۹۰). «حافظ». در سید محمدکاظم موسوی بجنوردی. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۱۹. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸۶۰۰۶۳۲۶۰۴۷.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.