زغال‌اخته

زغال اخته یا زغال (نام علمی: Cornus mas) درختچه بلند یا درخت کوچک برگریز (خزان‌کننده) از خانوادهٔ گیاهان گلدار دولپه‌ای و تیرهٔ زغال‌اخته‌ایان است که درخت آن در ایران به بلندی ۲ تا ۳ متر و قطر ۱۵ تا ۱۹ سانتی‌متر می‌رسد. این گیاه بومی غرب آسیا تا جنوب اروپا (ایران، آذربایجان، ارمنستان، آسیای جنوب غربی و اروپای جنوبی) است. میوهٔ آن نیز زغال‌اخته یا زغال نامیده می‌شود.[1][2]

زغال‌اخته
شاخه‌های میوه‌دار زغال‌اخته
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): آستریدها
راسته: زغال‌اخته‌سانان
تیره: زغال‌اخته‌ایان
سرده: زغال‌اخته‌ها
گونه: C. mas
نام علمی
Cornus mas
Cornus mas

پوست تنه این درخت قهوه‌ای است و برگ‌هایش تخم‌مرغی شکل با انتهایی نوک‌دار و پشت‌برگ کمرنگ است. هر برگ سه تا پنج رگبرگ دارد. گل‌های زغال‌اخته کوچک، زردرنگ و زودرس هستند و در پایان زمستان بر درخت پدیدار می‌شوند. میوه آن شفت آویزان و به‌شکل بیضی کشیده و به رنگ سرخ تیره و به درازای تقریباً ۱۵ تا ۲۰ میلی‌متر می‌باشد. در ایران این درخت بیشتر در الموت غربی (قزوین) در روستاهای هیر، سوگاه، دربند، تلاتر، پرچکوه، فشک، رشکین، قسطین، روح آباد، پررود، امامزاده هارون و دیگر روستاهای قزوین ماننداسفستان ، مزرعه کبریتی و زاجکان علیا و یوز باش چای و چند روستای دیگر می‌روید و در ارسباران (کلیبر، هوراند، خدآفرین، کلالق، خانه خسرو، قلعه دره سی، جانانلو، مردانقم چای و سایر مناطق ارسباران).[3]

میوه زغال‌اخته ترش مزه است. از میوهٔ رسیدهٔ این گیاه کمپوت و مربا تولید کرده یا به صورت خشکبار مانند آلبالوی خشک مصرف می‌شود.[4]

جشنواره زغال اخته

هیر، به خاطر قرار گرفتن در میان کوه‌های بلند، دارای آب و هوای خاصی است که مشخصا برای بارآوری زغال اخته مناسب می‌باشد. می‌توان ادعا کرد که «زغال اخته» سمبولی از هویت هیر است. در اواخر تابستان میوه‌های رسیده در اغلب دکان‌های اطراف خیابان اصلی به فروش می‌رسند. در سال‌های اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره زغال اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده است.[5]

جشنواره زغال اخته در روستای هیر منطقه الموت استان قزوین

همزمان با آغاز فصل برداشت زغال‌اخته، جشن شکرگزاری همراه با آیین‌های محلی و سنتی در روستای هیر استان قزوین برگزار می‌شود. هیر (قزوین)، روستایی در ۷۰ کیلومتری شمال قزوین و در دل کوه‌های البرز واقع شده است .بیش از 85 درصد زغال اخته کشور در باغات الموت استان قزوین تولید می‌شود و بیشترین تعداد از این درختان در روستای هیر از توابع بخش الموت استان قزوین وجود دارد. زغال اخته روستای هیر از مرغوبترین نوع این محصول می باشد.[6]

خواص دارویی زغال‌اخته

طبق نتایج به دست آمده در یک مطالعه اخیر، چنین استنباط می‌شود که مصرف میوهٔ زغال اخته دارای آثار هیپوگلیسمیک بوده‌است و می‌تواند سبب بهبود تغییرات بافتی پانکراس در جریان بیماری کرونا گردد که شاید این اثرات به خاطر وجود آنتوسیانینها و سایر ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در میوه باشد.[7][8] خواص دارویی دیگر زغال اخته نیز به صورت گسترده تحت مطالعه قرار گرفته که در درمان بیماری های دیگری همچون دیابت موثر است و در مجلات تخصصی گزارش شده‌است.[9][10]

چوب زغال‌اخته

چوب زغال اخته چگالی بالایی دارد و، بر خلاف چوب‌های دیگر، در آب غوطه ور نمی‌شود. بخاطر این مشخصه چوب مذکور در ساخت دسته ابزارها و قطعات ماشین‌ها ارزش ویژه‌ای دارد.[11] بعد از قرن هفتم قبل از میلاد یونانی‌ها چوب زغال را در ساخت نیزه و کمان استفاده کردند.[12] گستردگی استفاده از چوب زغال در اسلحه سازی باعث شد در اشعار یونانی مربوط سروده شده در قرون چهارم و سوم قبل از میلاد زغال اخته با نیزه مترادف شود.[12] در ایتالیا، چوب دستی چوپانان crognolo یا grugnale، به معنی درخت زغال، نامیده می‌شود.[13] تا سال‌ها قبل چوبدستی‌های تهیه شده از درخت زغال به صورت عمده در بازار مکاره شهر اهر معامله می‌شد. از آنجا که اغلب این چوب‌ها از جنگل‌های ارسباران می‌آمد، دولت برای حفاظت از محیط زیست خرید و فروش اینگونه چوب دستی‌ها را محدود کرده‌است.

نگارخانه
  • طرحی از گیاه زغال‌اخته
  • درختان زغال‌اخته
  • میوه زغال‌اخته
  • گل زغال‌اخته

پانویس
  1. ثابتی، جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران، ۲۵۸.
  2. ویکی‌پدیای انگلیسی
  3. ثابتی، جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران، ۲۵۸.
  4. فرهنگ فارسی معین
  5. http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13920621000144
  6. https://www.mehrnews.com/photo/3758700/جشنواره-زغال-اخته-در-روستای-هیر-منطقه-الموت-قزوین
  7. فاطمه شمسی، صدیقه عسگری، محمود رفیعیان، سمیه کاظمی، آزاده عادل نیا . "اثر میوهٔ زغال اخته (Cornus mas L.) بر قند خون، انسولین و هیستوپاتولوژی پانکراس در موش‌های صحرایی دیابتی شده با آلوکسان." مجله دانشکده پزشکی اصفهان 29, no. 147.
  8. Jayaprakasam, B. , Olson, L. K. , Schutzki, R. E. , Tai, M. H. , & Nair, M. G. (2006). Amelioration of obesity and glucose intolerance in high-fat-fed C57BL/6 mice by anthocyanins and ursolic acid in Cornelian cherry (Cornus mas). Journal of agricultural and food chemistry, 54(1), 243-248.
  9. Asgary, S. , Kelishadi, R. , Rafieian-Kopaei, M. , Najafi, S. , Najafi, M. , & Sahebkar, A. (2013). Investigation of the Lipid-Modifying and Antiinflammatory Effects of Cornus mas L. Supplementation on Dyslipidemic Children and Adolescents. Pediatric cardiology, 34(7), 1729-1735.
  10. Narimani-Rad, M. , Lotfi, A. , Abbasi, M. M. , & Abdollahi, B. (2013). The Effect of Cornelian Cherry (Cornus mas L.) Extract on Serum Ghrelin and Corticosterone Levels in Rat Model. Group, 329, 190-2.
  11. F. Demir, I. Hakki Kalyoncu, Some nutritional, pomological and physical properties of cornelian cherry (Cornus mas L.), Journal of Food Engineering,2003, 60,335–341
  12. Markle, Minor M. , III (Summer 1977). "The Macedonian Sarrissa, Spear and Related Armor". American Journal of Archaeology. 81 (3): 323–339 [324]. doi:10.2307/503007. JSTOR 503007.
  13. "Il Buttero" (به Italian). Associazione Butteri d'Alta Maremma. Archived from the original on ۸ مارس ۲۰۰۷. Retrieved July 2011. Check date values in: |accessdate= (help)

منابع
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زغال‌اخته موجود است.
  • ثابتی، حبیب‌الله. جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران.
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Cornus mas». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۱.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.