تولیت آستان قدس رضوی

تولیت آستان قدس، منصبی است که از دوره صفویان شکل گرفت. پس از انقلاب اسلامی در ایران، بر طبق قوانین سازمان اوقاف، ولی فقیه می‌تواند بر آستان قدس رضوی، تولیت انتصاب نماید و در غیر این صورت، اداره اوقاف عهده‌دار این مسئولیت می باشد. اولین تولیت آستان قدس پس از انقلاب اسلامی را عباس واعظ طبسی با حکم روح‌الله خمینی عهده‌دار شد. پس از فوت وی در سال ۱۳۹۴، سید علی خامنه‌ای طی حکمی، سید ابراهیم رئیسی را به عنوان تولیت این آستان منصوب کرد. وی تا سال ۱۳۹۷ این سمت را عهده‌دار بود تا آنکه طی حکمی به ریاست قوه قضائیه منصوب گردید و سپس احمد مروی، تولیت آستان قدس گردید.

آستان قدس رضوی
نوععمومی (شرکت سهامی باز)
نماد سهام شرکتAQR
صنعترفاه، توسعه
پیشینیانحرم مطهر رضوی
بنا نهاده۲۲ فروردین ۸۸۹ هجری خورشیدی
(۵۱۱ سال پیش)
بنیانگذارانشاه اسماعیل صفوی
دفتر مرکزیمشهد، خراسان رضوی، ایران
افراد کلیدیاحمد مروی
(متولی و رئیس)
مصطفی خاکسار قهرودی
(قائم مقام)[1]
محصولاتمحصول کشاورزی و غیره
خروجی تولیدبسیار
تعداد کارکنان۲۱۰٬۰۰۰
شرکت‌های وابسته
وبگاه

پیشینه

آستان قدس رضوی
نوشتار اصلی: آستان قدس رضوی
نوشتار(های) وابسته: حرم امام رضا

پس از درگذشت علی بن موسی الرّضا، پیکرش را در سمت بالاسرِ قبرِ هارون دفن کردند. پیش از دفن علی بن موسی الرّضا در سناباد، بر مزار هارون، بقعه‌ای به دستور مأمون ساخته شده بود و آن منطقه به «قُبّهٔ هارونی» مشهور بود.[2][3] پس از دفن علی بن موسی، آبادانی آنجا شتاب گرفت و سامانیان اقدام به ساخت بناهایی در آنجا کردند.[4] تا آنجا که در دورهٔ غَزنَویان، ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد[5] و این ساخت و سازها تا دورهٔ صَفَویان ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر افشاریان با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ قاجاریان، ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران سلطنت پهلوی، بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است.[6]

تولیت

حرم علی بن موسی الرضا در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه شیعیان است. این آرامگاه با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب سادات رضوی و موسوی که اصطلاحاً «نقیب» شناخته می‌شدند، اداره می‌شد.[7] در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به فقها محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و شیخ صفی‌الدین به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد.[8] از دوره صفویه، این سِمَت به عنوان یکی از اختیارات شاهان درآمد و هر شاه، نائبی را برای آستان قدس معین می‌کرد. این رویه تا دوران حکومت پهلوی‌ها بر ایران، پابرجا ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و سقوط دودمان پهلوی، عبدالعظیم ولیان -آخرین نائب التولیه آستان قدس رضوی- به جهت اقناع افکار عمومی بازداشت شد و سید مهدی سراجی، جای وی را گرفت. در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۵۷، اولین تولیت آستان قدس رضوی در دوره انقلاب با حکم سید روح‌الله خمینی منصوب شد. بر طبق قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، حرم امام رضا و چند حرم دیگر در ایران، در صورتی که از جانب ولی فقیه برای آن اماکن، متولی تعیین نگردد، اداره آنها و موقوفات مربوط به آنها بر عهده سازمان اوقاف خواهد بود.[9]

دورهٔ صفوی
نوشتار اصلی: تولیت آستان قدس رضوی در دوره صفوی

تولیت آستان قدس رضوی همگام با روی کار آمدن حکومت صفوی، رسمی شدن مذهب تشیع و بیرون راندن ازبکان از مشهد و خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد؛ و خصوصاً با رواج سنت وقف در این دوره، زمین‌های زیادی وقف آرامگاه امام رضا گردید که برای اداره این املاک منصبی به نام تولیت به وجود آمد.

تاریخ تحولات اداری آستان قدس و منصب تولیت در این دوره را در دو بخش می‌توان مورد بررسی قرار داد:

هر چند مشهد از آغاز حکومت صفوی مورد توجه شاهان صفوی قرار داشت، اما به دلیل نبود قدرت حکومت مرکزی، تاخت و تاز ازبک‌ها و ناامنی در خراسان، عملاً تا زمان شاه عباس نامی از آستان قدس و تشکیلات اداری حرم دیده نمی‌شود و اسناد باقی‌مانده از زمان صفوی مبین این نکته است که همزمان با پیروزی شاه عباس بر ازبکان و تصرف مشهد، سیستم اداری آستان قدس رضوی به وجود آمد و منصب تولیت عینیت یافت. با این حال در دوران شاه اسماعیل و شاه تهماسب نیز موقوفاتی در خراسان بود و افرادی عهده‌دار اداره آن بودند، چنان‌که شاه اسماعیل فردی به نام غیاث‌الدین محمد را به عنوان صدر خراسان انتخاب نمود و اداره کل موقوفات خراسان را به عهده وی گذاشت.

شاه تهماسب صفوی درصدد برآمد تا اداره موقوفات سلطنتی را از دیگر موقوفات آستان قدس جدا نماید. برای این منظور دو نفر را به تولیت و اداره حرم منصوب نمود که یک نفر تولیت واجبی و نفر دیگر تولیت سنتی موقوفات را برعهده داشتند که البته با موفقیت همراه نبوده و در مقاطع بعد، فردی واحد عهده‌دار هر دو منصب می‌گردید.

از دورهٔ شاه عباس به بعد به علت رفاه و امنیت به وجود آمده و وقف املاک فراوان برای آستان قدس، سازمان اداری شامل خدمت کاران، نگهبانان، اذان گویان و… به وجود آمد و همه این تشکیلات زیر نظر فردی به نام تولیت، کار می‌کردند. اسناد مانده از دورهٔ صفوی در آستان قدس، مبین این است که تشکیلات این دوره یکپارچگی داشت و از نظمی برخوردار بود که تا پایان صفوی ادامه داشت.

در یک نگاه کلی به منصب تولیت در دورهٔ صفوی چنین برداشت می‌شود که با توجه به وقف املاک برای آستان قدس، که تولیت برخی از آن‌ها مستقیماً با شاه بود، شاهان صفوی با توجه به داشتن منافع مالی و اهمیت مذهبی مستقیماً در اداره حرم دخالت نموده و افرادی را به نیابت از خود به عنوان تولیت برای سرپرستی منصوب می‌نمودند که به علت علاقه شاهان صفوی به علما و سادات، عمدتاً تولیت‌ها از میان این دو قشر انتخاب شده و متولی‌باشی نامیده می‌شدند. دستمزد این افراد با توجه به یک دهم حق‌التولیه از املاک موقوفه به صورت نقدی و جنسی پرداخت می‌شد.

متولیان آستان قدس در دوره صفویه به علت برخورداری از وجههٔ روحانی، مذهبی و قدرت مالی دارای نفوذ زیادی بودند و در مقاطعی که قدرت مرکزی دچار سستی می‌شد به عنوان قدرت مطلق در شهر اقدام می‌کردند، چنان‌که در دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب عموماً قدرت افرادی که عهده‌دار تولیت بودند از حاکم شهر بیش‌تر بود و همین امر در پاره‌ای اوقات باعث بروز کشمکش بین حاکم شهر و تولیت وقت می‌گردید.

موضوعی که در این دوره در مورد تولیت‌ها قابل توجه است، مسئلهٔ تعیین نائب التولیه از سوی یکی از تولیت‌هاست که بعدها در دورهٔ قاجار به صورت امری مرسوم درآمد.[10]

اسامی تولیت‌های دورهٔ صفویه به شرح زیر است:[10]

  1. خواجه عتیق منشی (۹۱۶): وقف بیست رقبه و مزرعه بزرگ از جمله مزرعه کنه‌بیست، چاه خاصه، تنزل‌آباد و حمام آغچه و... بر اطعام فقرا و زوار
  2. غیاث الدین محمد صدر خراسان.
  3. خلیفه اسدالله اصفهانی (۹۶۲-۹۷۰)
  4. امیر عبدالله شوشتری (۹۷۰-۹۷۱)
  5. سیدعلی رضوی (۹۷۱-۹۷۴)
  6. ابوالولی انجوی و میرزا عبدالله به اتفاق یکدیگر به تولیت واجبی و سنتی انتخاب شدند (۹۷۴-۹۸۱)
  7. می‌رسیدعلی مفضل استرآبادی (۹۸۱)
  8. سیدکمال‌الدین استرآبادی و ابوالقاسم اصفهانی - به تولیت واجبی و سنتی انتخاب شدند
  9. می‌رسیدعلی متولی (۹۶۶)
  10. عبدالکریم متولی (۹۹۷)
  11. قاضی سلطان متولی (۱۰۰۸-۱۰۲۶)
  12. میرزا محسن رضوی (۱۰۲۶-۱۰۳۰)
  13. ابوطالب رضوی (۱۰۳۱-۱۰۳۵)
  14. محمد مؤمن حسینی الموسوی (۱۰۳۷-۱۰۳۸)
  15. محسن رضوی (۱۰۵۵)
  16. محمدباقر رضوی (۱۰۵۵-۱۰۷۳)
  17. میرزا بدیع رضوی (۱۰۷۳-۱۰۷۷)
  18. تقی‌الدین محمد رضوی (۱۰۷۷-۱۰۹۳)
  19. محمدابراهیم رضوی (۱۰۹۴-۱۱۰۰)
  20. میرزا عبدالمؤمن شهرستانی (۱۱۰۱)
  21. میرزا داود متولی (۱۱۰۸-۱۱۳۳)
  22. میرزا عبدالله، حسینی نائب التولیه میرزا داود متولی (۱۱۲۲-۱۱۲۸)
  23. میرزا محمدعلی حسینی، فرزند میرزا داود متولی (۱۱۲۸-۱۱۳۳)
  24. شمس‌الدین محمد رضوی (۱۱۳۵)

دورهٔ افشار
نوشتار اصلی: تولیت آستان قدس رضوی در دوره افشار

تولیت آستان قدس رضوی در دورهٔ افشار از نظم و انضباط دوران صفوی برخوردار نبود. سقوط صفویه و تصرف ایران توسط افغان‌ها وضعیت اوقاف در این خطه را آشفته کرده بود و مشهد مرتب بین افراد دست به دست می‌شد. با به قدرت رسیدن نادر وضعیت املاک موقوفه به علت مصادره املاک حالت بحرانی یافت.

هر چند خود او به حرم علی بن موسی الرضا علاقه‌مند بود و برخی بناها مانند گلدسته‌ها را در حرم بنا کرد و تعمیراتی در آن انجام داد و املاکی را وقف نمود، اما اسناد باقی‌مانده از دوران حکومت وی حاکی از نوعی آشفتگی در امور آستانه بوده و بیانگر این است که اداره امور و تشکیلات اداری آستان قدس رضوی از نظم دورهٔ صفویه برخوردار نبوده است. متولیان این دوره مانند دوره صفویه از میان سادات و علما انتخاب می‌شدند و به نیابت از شاه در امور مداخله می‌کردند، هر چند نفوذ آنها در این دوره به اندازه دورهٔ صفوی نبود.

از نکات مهم در این دوره تهیهٔ طومار علیشاهی، توسط «علی شاه» برادرزاده نادر بود که با کمک علما و صاحب‌منصبان آستان قدس انجام شد که وضعیت موقوفات را از حالت آشفتگی دورهٔ نادر درآورد و به نظم دورهٔ صفویه برگرداند. اسناد باقی‌مانده حاکی از نظم و ترتیب خاص کشیک‌ها و برقراری مواجب و تنظیم امور وقفی، بعد از تهیه طومار است.[11]

دورهٔ قاجار
نوشتار اصلی: تولیت آستان قدس رضوی در دوره قاجار

در دوران قاجار اختیارات تولیت آستان در منطقه خراسان به‌شدت افزایش یافت. به علت درگیری بین جانشینان شاهرخ نادری و هرج و مرج اوایل دوره قاجار، آستان قدس تا مدت‌ها از تولیت برخوردار نبود و اداره‌اش در اختیار صاحب منصبان و بزرگان آن بود. اسناد باقی‌مانده از آن دوره حاکی از آشفتگی و عدم نظم در امور آستانه است. در آن زمان این وضعیت تا آمدن میرزا موسی خان فراهانی ادامه داشت؛ با تلاش و کوشش وی اوضاع بهبود یافت و تولیت در دوره قاجار با دوره‌های قبلی تفاوت‌های ماهوی زیادی پیدا کرد. روزنامهٔ «Gazzete of Persia» در توصیف متولی این دوره می‌نویسد:

در مشهد یک نظام حکومتی منحصربه‌فرد حکمفرماست که یکی دارای قدرت اداری غیرروحانی و والی ایالت است که از طرف شاه برگزیده می‌شود و دیگری روحانی و متولی باشی است که سرپرست حرم مطهر، سخنگو و نماینده امام است. قلمرو قدرت متولی باشی منحصراً در داخل بست و با وظایف معینی می‌باشد، چرا که دوگانگی قدرت حتی در داخل حرم به چشم می‌خورد. انتصاب متولی باشی از اختیارات شاه است و این منصب حقوق ثابت و معینی ندارد. این منصب الزاماً مختص به یک فرد روحانی نیست و نفوذ و اقتداری که معمولاً از طرف این مقام اعمال می‌شود، تقریباً هم‌طراز با قدرت روحانیت است و گاهی حتی از قدرت والی ایالت، بیشتر است.

چهار نکته در مورد تولیت در دوره قاجاریه حائز اهمیت است:

۱ـ برخلاف متولیان دورهٔ صفوی و افشار که از میان علما و سادات انتخاب می‌شدند، متولیان دورهٔ قاجار از میان رجال حکومتی که اکثراً از مرکز فرستاده می‌شدند، انتخاب می‌گردیدند.

۲ـ در دوره‌های پیشین بیشتر متولیان از افراد بومی خود استان انتخاب می‌شدند، ولی در این دوره تمام افراد بدون استثناء از تهران فرستاده می‌شدند.

۳ـ برای اولین بار افرادی به صورت مشترک عهده‌دار تولیت آستان قدس و اداره ایالت شدند.

۴ـ تمام متولیان دورهٔ قاجار نائب‌التولیه داشتند که از رجال سرشناس آستان قدس انتخاب می‌شدند و تولیت را در اداره امور یاری می‌رساندند. دستمزد متولیان این دوره نیز مانند قبل از عشر حق‌التولیه و حق‌النظاره موقوفاتی که متولی شرعی داشتند پرداخت می‌شد.[12]

دورهٔ پهلوی
نوشتار اصلی: تولیت آستان قدس رضوی در دوره پهلوی

وضعیت تولیت و سیستم اداری آستان قدس در دورهٔ پهلوی تحولات فراوانی یافت و محمد ولی خان اسدی اولین نائب‌التولیه تغییرات زیادی را ایجاد کرد. وی ضمن انجام اصلاحات، نظام‌نامه جدیدی را برای آستان قدس در سال ۱۳۰۵ شمسی به تصویب رساند. در این دوره نیز مانند دورهٔ قاجار تولیت مستقیماً به دستور شاه انتخاب می‌شد و معمولاً از تهران و از میان رجال حکومتی تعیین می‌گردید. متولی مانند دوره قبل فردی را به عنوان قائم مقام خود برای انجام امور تعیین می‌نمود. با این تفاوت که اسدی عنوان متولی‌باشی را به منظور پیگیری امور به نائب‌التولیه تغییر داد و منصب متولی‌باشی که در دوره قاجاریه بود از بین رفت. در این دوران همزمان با آغاز مدرنیسم در کشور بر زائران افزوده شد و اقدامات زیادی در توسعه آستان صورت گرفت.[13] در این دوران عنوان نایب‌التولیه جایگزین متولی‌باشی شد که در دوران قاجار رایج بود.[14]

فهرست اسامی متولیان و کارهای انجام شده در دوره پهلوی از این قرار است:

  1. محمدولی اسدی مصباح السلطنه (فروردین ۱۳۰۵-۲ آذر ۱۳۱۴)[14]
  2. فتح‌الله پاکروان (۳ آذر ۱۳۱۴ - دی ۱۳۲۰) / نایب التولیه و استاندار[14]
  3. علی منصور (دی ۱۳۲۰ - بهمن ۱۳۲۴) / نایب التولیه و استاندار[14]
  4. ناصر اعتمادی (نصرالدوله) (اسفند ۱۳۲۴ - مرداد ۱۳۲۵) / نایب التولیه و استاندار[14]
  5. غلامحسین اشرفی (مرداد ۱۳۲۵ - بهمن ۱۳۲۶) / نایب التولیه و استاندار[14]
  6. محمود بدر (اسفند ۱۳۲۶ - فروردین ۱۳۳۰)[14]
  7. مصطفی قلی رام (انتخاب الملک) (فروردین ۱۳۳۰ - خرداد ۱۳۳۰)[14]
  8. جلال‌الدین تهرانی (۱۹ خرداد ۱۳۳۰ - ۱۷ بهمن ۱۳۳۱) / نایب التولیه و استاندار[14]
  9. علی معتمدی (فروردین ۱۳۳۲ - ۱۷ فروردین ۱۳۳۴)[14]
  10. دکتر سیدفخرالدین شادمان (خرداد ۱۳۳۴-فروردین ۱۳۳۸)[14]
  11. محمد مهران (اردیبهشت ۱۳۳۸ - دی ۱۳۴۰)[14]
  12. جلال‌الدین تهرانی (۱۷ دی ۱۳۴۰ - ۱۴ فروردین ۱۳۴۲) / نایب التولیه و استاندار[14]
  13. سید محمدصادق امیرعزیزی (۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۲ - مهر ۱۳۴۴) / نایب التولیه و استاندار[14]
  14. نادر باتمانقلیچ (مهر ۱۳۴۴ - خرداد ۱۳۴۶) / نایب التولیه و استاندار[14]
  15. باقر پیرنیا (خرداد ۱۳۴۶ - شهریور ۱۳۵۰) / نایب التولیه و استاندار[14]
  16. حسن زاهدی (مهر ۱۳۵۰ - ۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۳)[15] / نایب التولیه و استاندار
  17. عبدالعظیم ولیان (۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۳ - ۵ شهریور ۱۳۵۷)[16] / نایب التولیه و استاندار
  18. .سید حسن سراج حجازی (۶ شهریور ۱۳۵۷ - ۲۱ آبان ۱۳۵۷)[17] / نایب التولیه و استاندار
  19. سید محمدصادق امیرعزیزی (۲۱ آبان ۱۳۵۷ - ۱۴ دی ۱۳۵۷)[17] / نایب التولیه و استاندار

دورهٔ انقلاب اسلامی ایران
فهرست متولیان و نائب التولیه‌های آستان قدس رضوی در دوره انقلاب اسلامی
دوره تصویر نام تاریخ آغاز مسئولیت تاریخ پایان مسئولیت توضیحات منبع
۱ عباس واعظ طبسی

(۱۳۱۴–۱۳۹۴ ه‍.ش)

 ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ ۱۵ فروردین ۱۳۵۹ طبسی، با حکم روح‌الله خمینی، به عنوان سرپرست آستان قدس رضوی، منصوب شد. [18]
۲ ۱۵ فروردین ۱۳۵۹ ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ دو سال بعد، طبسی با حکم روح‌الله خمینی، به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. وی تا اسفند ۱۳۹۴ که بر اثر بیماری تنفسی از دنیا رفت، این سمت را عهده‌دار بود. [19]
۳ سید ابراهیم رئیسی

(۱۳۳۹ ه‍.ش)

 ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ رئیسی، پس از فوت واعظ طبسی، دادستان کل کشور بود و با حکم علی خامنه‌ای -رهبر جمهوری اسلامی- به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. وی داماد احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد است. وی در اسفند ۱۳۹۷ با حکم علی خامنه‌ای به عنوان رئیس قوه قضائیه منسوب شد. [20]
۴ احمد مروی

(۱۳۳۷ ه‍.ش)

 ۱۰ فروردین ۱۳۹۸ تا کنون یک ماه پس از حکم رهبر ایران به ریاست قوه قضائیه سید ابراهیم رئیسی، مروی با حکم علی خامنه‌ای، به عنوان تولیت آستان قدس رضوی، منصوب شد. وی متولد مشهد است. [21]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. خبرگزاری فارس. ۲۰۱۹-۰۱-۰۱. از پارامتر ناشناخته |نشانیhttps://www.google.com/amp/s/www.yjc.ir/fa/amp/news/6954782عنوان= صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  2. سجادی، رضایی و پات، «آستان قدس رضوی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  3. ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
  4. حسینی کازرونی، پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی.
  5. پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.
  6. عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.
  7. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
  8. ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.
  9. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
  10. «تولیت در زمان صفویه»، پورتال آستان قدس رضوی بازیابی‌شده در 29 دسامبر 2013.
  11. «متولین آستان قدس در دوره افشاریه»، پورتال آستان قدس رضوی بازیابی‌شده در 29 دسامبر 2013.
  12. «تولیت در زمان قاجاریه»، پورتال آستان قدس رضوی بازیابی‌شده در 29 دسامبر 2013.
  13. «آستان قدس در دوره پهلوی»، پورتال آستان قدس رضوی بازیابی‌شده در 29 دسامبر 2013.
  14. کاویانیان، حاج احتشام (۱۳۵۵). شمس الشموس / تاریخ آستان قدس رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.
  15. «استانداران خراسان در عهد پهلوي- 20». donya-e-eqtesad.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۰۸.
  16. «استانداران خراسان در عهد پهلوي- 22». donya-e-eqtesad.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۰۸.
  17. «مشهد در آبان ماه 1357:: هفته نامه تاريخ شفاهي». ohwm.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۰۸.
  18. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
    محسنی، «فعالیت‌ها و سوابق واعظ طبسی»، شهر قانون.
    آستان نیوز، «تولیت آستان قدس بعد از پیروزی انقلاب»، آستان نیوز.
  19. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
    محسنی، «فعالیت‌ها و سوابق واعظ طبسی»، شهر قانون.
    خبرگزاری بی‌بی‌سی، «درگذشت عباس واعظی»، بی‌بی‌سی.
  20. خبرگزاری بی‌بی‌سی، «انتصاب رئیسی به تولیت آستان قدس»، بی‌بی‌سی.
    «انتصاب سیدابراهیم رئیسی به قوه قضائیه»، khamenei.ir.
    «انتصاب احمدمروی به عنوان تولیت آستان قدس‌رضوی»، روزنامه اعتماد.
  21. خبرگزاری ایسنا، «مراسم معارفه تولیت جدید آستان قدس»، ایسنا.
    خبرگزاری تسنیم، «تولیت جدید آستان قدس رضوی»، تسنیم.
    خبرگزاری تسنیم، «انتصاب حجت‌الاسلام حاج شیخ احمد مروی»، تسنیم.

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.