قدس (تهران)

از آثار تاریخی شهرقدس می‌توان به تپه کاووسیه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد[9] در محله کاووسیه امروزی که از آثار بدست آمده از آن می‌توان به تابوت مردی مومیایی اشاره کرد و امامزادگان ابوالحسن و ابولحسین معروف به امامزاده حضرتین انتهای خیابان امامزاده[9] از فرزندان موسی کاظم هستند و بر دو تکه سنگ که در کنار مرقد مطهر این امامزادگان قرار دارد نوشته شده‌است: سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوعبدالله الحسین فرزند موسی سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوالحسن علی فرزند محمد و حمام قلعه که قدیمی‌ترین حمام شهرقدس است و بنای آن برای دوره قاجار می‌باشد و نهرفیروز بهرام به قدمت هزاره سوم پیش از میلاد و قبرهای سر خیابان عمارت و قبرستان ابتدای خیابان چمن اشاره کرد که قدمتی قاجاری دارند اشاره کرد.

بلوار انقلاب اسلامی

قلعه حسن خان دشتی بود حاصلخیز که در دوره قاجار با ایجاد قلعه‌ای به این نام معروف شد. منطقه‌ای که در اصل شکارگاه حکومتی بود و در آن نقاط باستانی چون کاووسیه، سرخ حصار و کاروانسراسنگی موجود بوده اما امروزه اثری از پیشینه تاریخی آنان باقی نمانده‌است. وردآورد، کاروانسراسنگی و نهر فیروز بهرام (یکی از نهرهای باستانی که قدمتش به بیش از پنج هزار و پانصد سال می‌رسد و امروزه به صورت کانال سیمانی موجود است) در شمال آن و رود کرج و روستای باباسلمان در جنوب آن، روستای اسماعیل‌آباد در شمال شرقی، روستاهای زرنان (قدس) بالا و پائین و شهرک دانش در شرق آن و گرمدره و تپه‌های قورت داغی در غرب آن واقع شده‌اند. در دوره قاجار شخصی بنام امیرتومان که میرشکار (سردسته شکارچیان) دربار بود اراضی این منطقه را که شکارگاه حکومتی بود به تصرف خود درآورد و در آن زمان این منطقه بسیار دور از پایتخت بود و کسانی که در تهران به سوی کرج حرکت می‌کردند معمولاً اولین اتراقگاه آنان در نزدیکی همین محل کاروانسراسنگی (تقاطع بزرگراه فتح و بزرگراه شهید لشگری) بود.

امیرتومان با فراهم کردن امکانات و آوردن عده‌ای از اهالی خمسه به این منطقه، آرام آرام زمین‌های بایر را به زمین‌های کشاورزی تبدیل نمود و منطقه رنگی از زندگی جدید به خود گرفت. می‌گویند نام اولیه این محل پیش از آنکه امیر تومان آن را تصاحب کند سبزه الماس بوده وامیرتومان آنجا را به نام فرزند ارشدش که نام او حسن خان بود «قلعه حسن خان» نامید. امیرتومان صاحب چند فرزند به نام‌های: رضاخان، حسن خان، آقابزرگ خان، موتمرالدوله و سالار همایون بود که آنان پس از مرگ پدر، قلعه حسن خان را بین خود تقسیم کردند و به هر یک از برادران نزدیک یک دانگ رسید. در آن زمان تمام اراضی این قلعه و اطراف آن قابل کشت و زرع بود و کلاً به نواحی: چمن الماس خان، ورامینک، میاندوآب، قلعه سون، اکبر نایب، چنارسوخته و… که مجموعاً ده قطعه بوده تقسیم می‌شد.

بلوار شهید یداله کلهر

هر یک از نواحی دارای قلعه‌ای خاص بود. بررسی مدارک تاریخی نشان می‌دهد که در میاندوآب عده‌ای از اعراب ساکن بوده و به پرورش گاومیش اشتغال داشته‌اند.

اراضی قلعه توسط سه قنات بزرگ آبیاری و پرآب آبیاری می‌شد. یکی از آن‌ها قنات بزرگ نام داشت؛ و مبدأ آن تپه و رودخانه‌ای به نام قروق که شاخه‌ای از رود کرج بود. گویا یکی از قنات‌ها که قنات بزرگ نام داشت از تپه‌های سرخه حصار سرچشمه گرفته به سوی قلعه امتداد می‌یافت. آب این قنات حتی به مناطق جنوبی تری چون ورامینک نیز می‌رسید.

اولین مغازه در قلعه حسن خان را شخصی بنام مشهدی حسین (هاتفیان) که اهل یزد بود باز کرده که محل فعلی آن نیز مغازه لبنیاتی جعفری روبروی مسجد جامع شهر است. وی همچنین به خاطر کلاه شاپویی که همیشه به سر داشت به کلاه حسین معروف بود.

اولین وسیله نقلیه که وانت بار و شبیه به کامیون بوده توسط شخصی بنام حمید شهباز یاردلی فرزند کریم خان آورده که روزی دو بار صبح و عصر این وسیله به شهر تردد داشته و مردم از آن استفاده می‌کردند.

تنها امامزاده این شهر امامزاده ابوالحسن و ابوالحسین از نوادگان موسی کاظم (ع بوده و سابقه آن به چند صد سال برمی گردد و امروزه هم این امامزاده‌ها زیارتگاه اهل ایمان است.

اولین مسجد شهر مسجد جامع می‌باشد که چندین بار بازسازی شده‌است.

آموزش و تربیت در قالب مکتب خانه در شهر قدس توسط شخصی بنام شیخ مرتضی که روحانی بود شکل گرفته و اولین مدرسه دولتی شهر در سال ۱۳۴۱ به نام دبستان صادقی ساخته شده‌است.

اولین حمام محل واقع در خیابان روبروی کوچه میثم بوده که چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالکین با کمک و همیاری مالی جهانشاه خان که یکی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه بود و پس از شکست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل کوچه احداث که این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه‍.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استاد کریم بوده‌است.

در حال حاضر شهر قدس از لحاظ اشتغال در غرب استان تهران به عنوان یکی از مراکز بزرگ صنعتی محیط کارگری مناسبی را فراهم نموده‌است و اکثر ساکنین به عنوان کارگر در این مراکز مشغول به کارند بعد از اشتغال به کشاورزی، کارمندان دولت درصدی از اشتغال را به خود اختصاص می‌دهند.

از نظر اجتماعی در حال حاضر شهر قدس با وسعتی در حدود ۲۴ کیلومتر مربع یا به عبارتی ۲٬۴۰۰ هکتار جمعیتی بالغ بر ۳۵۰٬۰۰۰ نفر از دیدگاه وسعت و جمعیت یکی از شهرهای پرجمعیت و متراکم در کشور محسوب می‌گردد. جمعیتی از اقوام و فرهنگهای مختلف با آداب و سنن متفاوت و ناهمگون که این تنوع زیاد منشأ برخی معضلات اجتماعی نیز در این شهر بوده‌است.

از لحاظ کشاورزی شهر قدس به لحاظ موقعیت جغرافیایی از نوع خاک مرغوب و آب در حد کفایت در سطح شهر و منطقه از کشاورزی مطلوبی برخوردار است. از مهم‌ترین محصولات آن به عنوان نمونه:

• غلات: گندم، جو، ذرت
• از صیفی جات: گوجه، خیار
• باغات میوه: سیب، آلو، گیلاس و آلبالو می‌باشد.

سطح زیر کشت در حوزه قدس و شهرکهای اطراف آن ۱۵۰۰ هکتار است. به دنبال تحولات اجتماعی و سیاسی دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت و رشد مهاجرت به سوی تهران، امروزه شهرقدس به یکی از مناطق پرجمعیت و متراکم مسکونی حومه تهران تبدیل شده‌است.[10]

• محمد اصالت اولین شهردار-۶۸تا۷۰
• جعفر کریمی اصل-۷۰ تا ۷۱
• محمدصادق مصطفی زاده-۷۱ تا ۷۲
• علیرضا گودرزی-۷۲ تا ۷۶
• سید حمزه علی‌آبادی-۷۶
• سالار علیجانی-۷۶ تا ۷۸
• علیرضا شهلی-۷۸ تا ۸۲
• حسین یاسمی زاده-۸۲ تا ۸۳
• غلامحسین تابش فرد -۸۳ تا ۸۵
• کریم شایان راد -۸۵ تا ۸۷
• غلامرضا یاوند عباسی -۱۳۸۷ - شهریور ۱۳۸۹
• غلامرضا محمد خانی شهریور ۱۳۸۹–۲۸ خرداد۱۳۹۱[11][12]
• علی اصغر امیریان (سرپرست)[13] ۲۸ خرداد ۱۳۹۱–۱۵ مرداد ۱۳۹۱
• محسن چیبایی: وی از ۱۵ مرداد۱۳۹۱[14] تا۳۰ دی ۱۳۹۱به عنوان سرپرست شهرداری قدس فعالیت نمود و از تاریخ ۳۰ دی ۹۱ تا آبان ۹۲ حکم فعالیت ایشان به عنوان شهردار قدس ابلاغ گردید در ضمن ایشان اولین شهردار قدس می‌باشند که حکم شان توسط وزیر کشور امضا و ابلاغ می‌شود.[2]
• محمدصادق کولیوند از آبان ۱۳۹۲–۱۳۹۶
• مسعود مختاری از ۱۳۹۶-اکنون

شهرستان قدس با دارا بودن واحدهای معدن شن و ماسه و چندین کارخانه آسفالت با مشکل آلودگی هوا مواجه است. برخی از این معادن متعلق به ۳۰ یا ۴۰ سال پیش است. آن زمان شهرستان قدس کوچک‌تر بوده و این معادن در حاشیه شهر قرار گرفته بودند، ولی با گذشت سالیان سال این معادن در چند قدمی محل سکونت شهروندان این شهرستان قرار گرفته‌اند.[15]

به گفته حسین بیگلری رئیس وقت اداره محیط زیست قدس فعالیت صنایع بزرگ و کوچک در شهرستان قدس در کنار مزایا، ثمرات و فرصت‌های متعدد و بالقوه‌ای که از منظر اقتصادی، تولیدی و اشتغالزایی در پی دارد، حاوی مخاطرات و تهدیداتی در عرصه زیست‌محیطی نیز است. وجود۷۴ معدن شن و ماسه در این منطقه به صورت بالقوه مستعد ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی است که ۶۰ تا ۷۰ درصد این معادن از حیث رعایت اصول زیست‌محیطی، استانداردهای لازم را رعایت می‌کنند، لذا فعالیت معادن با آلایندگی‌هایی همراه بوده که در شهرستان قدس بخش عمده این آلودگی‌ها ناشی از مسیرهای دسترسی و راه‌های مواصلاتی منتهی به معادن و تردد خودروهای سنگین و کامیون‌های حمل مصالح و نخاله‌های ساختمانی است. میزان آلایندگی هوای قدس در مقایسه با شهرستان‌های همجوار (ملارد و شهریار) به مراتب سنگین تر و شدید تر است که فعالیت‌های صنعتی و تولیدی اشاره شده از یکسو و نزدیکی به پایتخت و تأثیرپذیری از هوای آلوده تهران نیز ضریب آلودگی‌ها را تشدید کرده‌است. یکی از معضلات اساسی ما در این منطقه به لاستیک سوزی و زباله سوزی معطوف می‌شود.[16]

در خرداد ۹۴ ایستگاه سنجش آلودگی هوا در شهر قدس با حضور مدیر کل محیط زیست استان تهران افتتاح شد.[17][18] در پاییز ۹۶ اعلام شد که این ایستگاه از کار افتاده‌است.[19][20]

این شهر در حدود ۲۷۰۰ هکتار مساحت دارد. شهرداری قدس برای تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲ منطقه شهرداری و۴ ناحیه تقسیم نموده‌است که جمعیت هر منطقه بالغ بر ۱۵۰۰۰۰نفر می‌باشد.[21]

در گذشته شهرقدس دارای چندین محله بوده که تا به امروز هم موجود می‌باشند.

• قلعه
• کاووسیه
• سرخ حصار
• سرقنات
• هرنج
• عمارت
• عوارضی
• چمن
• امامزاده
• اسماعیل‌آباد
• قورت داغی
• گودرزی
• بهتویی (کوچه بهار)

و محله‌های جدید که اکثراً با نام خیابان معروف‌اند:

• سجاد
• صاحب الزمان
• طالقانی
• کاج
• شهرک بهشتی
• کشاورز
• مصلی
• جوادآباد
• سی متری شورا
• هشت متری شورا
• بهاران
• استقلال
• سی متری جمهوری
• بیست متری ولیعصر
• چهل و پنج متری انقلاب
• قناری (حمام بعثت)
• کوی مخابرات
• کوی فرهنگیان (خیابان شهرداری و کوچه شورا)
• کوی نیروی هوایی
• شهرک نیروی انتظامی
• کوی فرزان (روبروی دانشگاه آزاد)
• کوی ابریشم (شهرک ابریشم) فازهای ۱و۲
• کوی شهید عزیزی
• شهرک مسکونی زندیه

و باغات معروف:

• باغ شازده (پشت نفت پارس)
• باغ اختری (پشت شورای جنویی)
• باغ سرهنگ (شهرک ابریشم)
• باغ انگوری (مصلی)