شمیران
شِمیران منطقه‌ای است که در مجاورت شهر تهران و نیز متصل به آن است و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد. در گفتار عامیانه به این منطقه «شمرون» می‌گویند.[1] شمیران که بر روی دامنه‌های رشته کوه های البرز قرار دارد، شمالی‌ترین منطقه شهری تهران را تشکیل می‌دهد.
شمیران شمرون | |
|---|---|
بخشی از تهران | |
 نمایی از برج‌های شمیران و قله‌های پوشیده از برف البرز | |
  شمیران | |
| مختصات: ۳۵°۵۱′۵۶″ شمالی ۵۱°۳۲′۵۶″ شرقی | |
| کشور |  ایران |
| استان | استان تهران |
| شهرستان | شهرستان شمیرانات |
| منطقه زمانی | یوتی‌سی +۳:۳۰ (ساعت رسمی ایران) |
| • تابستان (ساعت تابستانی) | یوتی‌سی +۴:۳۰ (ساعت رسمی ایران) |
از گذشته، تجریش مهم‌ترین آبادی و مرکز منطقه شمیران به‌حساب می‌آید. خیابان شریعتی با نام پیشین جاده قدیم شمیران، مهم‌ترین راه مواصلاتی این منطقه به تهران قدیم بوده‌است. با احداث خیابان ولیعصر (جاده پهلوی) توسط رضاشاه، دسترسی به تجریش و شمیران برای ساکنین تهران آسان‌تر شد و روند پیشرفت آن را سرعت بخشید.
شمیران از شمال به ارتفاعات البرز، از شرق به لواسانات و از غرب به منطقه ۲ شهرداری تهران محدود می‌شود. مرز جنوبی این منطقه امروزه محدوده مشخصی ندارد و تنها چند محله معدود در جنوب بزرگراه‌های صدر، مدرس و چمران را دربرمی‌گیرد. گرچه شمیران از نظر تقسیمات کشوری بخشی از تهران بزرگ و شهرستان شمیرانات استان تهران به‌شمار می‌آید ولی گاهی در منابع غیررسمی از آن به عنوان یک منطقه شهری مستقل با نام شهر شمیران یاد می‌شود. شمیران شامل تمامی منطقه ۱ شهرداری تهران و بخش اعظم از منطقه ۳ و بخشی از منطقه ۴ می‌باشد.
شمیران در گذشته منطقه‌ای ییلاقی و خوش آب و هوا در شمال تهران به‌شمار می‌آمد و محل اقامت تابستانی پادشاهان قاجار و پهلوی نیز بوده‌است و چندین مجموعه کاخ و اقامتگاه توسط آنان در شمیران ساخته شده‌بود. کاخ‌موزه سعدآباد و کاخ نیاوران نمونه‌هایی از این کاخ‌ها به‌شمار می‌رود. به علت گسترش تدریجی شهر تهران، شمیران رفته رفته در شهر تهران ادغام شده و امروزه تحت نظارت مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران اداره می‌شود.
شمیران به دلیل قرارگیری بر روی دامنه‌های رشته کوه البرز، از آب و هوای معتدل کوهستانی برخوردار است و دارای زمستان‌هایی سرد و مرطوب و تابستان‌هایی خنک می‌باشد. شمیران دارای فضای سبز گسترده‌ای می‌باشد و تعداد بی‌شماری درخت چنار تنومند و کهنه سال در خیابان‌های آن به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که درخت چنار به نمادی از این منطقه تبدیل شده‌است.
بیشتر سفارتخانه‌های کشورهای خارجی و محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در شمیران واقع شده‌است. امامزاده صالح و منزل پیشین سید روح‌الله خمینی نیز در شمیران قرار دارد.[2]
شمیران دارای تعداد بسیار زیادی محله کوچک و بزرگ می‌باشد. تعدادی از این محله‌ها در گذشته مستقلاً قریه بوده‌اند. تعدادی دیگر نیز از املاک و باغ‌های اشراف قاجار بوده‌است و به رسم شیوه نامگذاری اماکن در آن عصر، بیشتر دارای پسوند (ـیه) می‌باشند. برخی از محله‌های مشهور شمیران عبارتند از: سوهانک، ازگل، اراج، دارآباد، اقدسیه، آجودانیه، صاحبقرانیه، نیاوران، جماران، جمشیدیه، منظریه، کامرانیه، فرمانیه، اختیاریه، احتشامیه، دروس، قلهک، لویزان ، زرگنده، ده ونک، داودیه، قیطریه، چیذر، دزاشیب، تجریش، گلابدره، امامزاده قاسم، دربند، زعفرانیه، ولنجک، مینی سیتی، محمودیه، الهیه، پل رومی، امانیه، جردن، سعادت‌آباد، شهرک غرب، اوین و درکه.
گویش بومی شمیران
دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده است که باید به دو بخش باید تقسیم شود . زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه‌ای از زبان فارسی-مازندرانی است و ویژگی های زبان‌های کاسپین را دارد[3] در سال های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند بدلیل مجاورت با استان مازندران زبان مازندرانی داشتند . والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با زبان مازندرانی دارد .تا امروز در محدوده‌هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و... هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه‌ای که ملایم شده زبان مازنی است.[4]
واژه‌شناسی
شمیران از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا».[5] در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند.[6] در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است».[6] نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملاَ سردسیری است.[6] به گفته ع. پاشایی، نام شمیرانان نتیجهٔ فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است.[7] روستایی به نام شمیران در دهستان فیروزجاه بخش بندپی شرقی شهرستان بابل استان مازندران وجود دارد. هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد.
آب و هوا
دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است.[8]
میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است.[9]
بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است.[9]
تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است.[9]
مناطق
نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند:
- آب‌نیک
- آجودانیه (چاله باغ)
- آهار
- اختیاریه
- اسدآباد
- اراج
- اُزگُل
- ازگیل دره
- افجه
- اقدسیه
- انباج
- اوشان، فشم، میگون
- اوین
- باستی
- باغ شاطر
- باغ نظر
- برگ جهان
- بوجان
- پس قلعه (دربند علیا)
- تجریش
- تیغستان
- جعفرآباد
- جماران
- جمال‌آباد
- جمشیدآباد
- جمشیدیه
- جوز درختک
- چالهرز
- چهارباغ
- چیذر
- حصاربوعلی
- خلازیل (خورآذین)
- دارآباد
- داودیه
- دربند
- دربندسر
- درکه
- دروس
- درویش نو (تخت معیر)
- دزاشیب دزآشوب
- ده ونک
- ده نارمک
- رستم‌آباد
- زایگان
- زردبند
- زرگنده
- زعفرانیه
- سامیان
- سبو بزرگ
- سبو کوچک
- سربند
- سرنو
- سعدآباد
- سوآدر
- سوهانک
- سینک
- شادآباد
- شمشک
- شنگ‌زار (شِنکزار)
- شورکاب
- شیان
- صاحبقرانیه
- فرحزاد
- فرمانیه
- فشم
- قاسم‌آباد (محله)
- قلهک
- قنات کوثر
- قیطریه
- کاشانک
- کردیان
- کلاک
- گرمابدر
- گلابدره
- گلندوک
- لارک
- لتیان
- لزو
- لشکرک
- لواسان (روستا)
- لواسان (شهر)
- لویزان
- مجیدآباد (تهران)
- نخجوان
- محمودیه
- میگون
- مینی سیتی
- ناران
- نودونک
- نوشانی
- نیاوران
- هنزک
- ولنجک
- استلک (اصطلک)
- تلو
- چاهک (امامیه)
- حسین‌آباد مبارک‌آباد
- حصارک
- گنج‌آباد (امانیه)
- لالون (لالان)
منابع
- «وبگاه شمیرانات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Shemiran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۸.
- the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr., “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
- «بررسی لهجه تهرانی در گفت‌وگو با پژوهشگران تاریخ پایتخت و زبان‌شناسان». همشهری آنلاین.
- شهرستان شمیرانات بایگانی‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
- جلال فرهمند، حومه طهران (۱) بایگانی‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، ماهنامهٔ الکترونیکی بهارستان، شماره ۲۷
- ع.پاشایی، حکایت گاوزَن‌گاو و چلیک آب بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، وبگاه چکلی-پکلی.
- (توکلی‌نیا، ص ۲۲۰)
- سازمان هواشناسی کشور http://www.irimo.ir/english/publication/index.asp
