کاخ نیاوران

این باغ در کنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می‌شد و در نیاوران قرار داشت، به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود ساخته شد. باغ ییلاقی فتحعلی‌شاه قاجار که در این نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعد به «نیاوران» مشهور شد.[3] محمدشاه نیز در همین باغ بنای کوچکی بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین‌شاه قاجار «کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد، عمارت کوشک احمدشاهی است.

عملیات احداث این کاخ به دستور محمدرضا شاه پهلوی در سال ۱۳۳۷ آغاز گردید و در سال ۱۳۴۶ به اتمام رسید.[1] در زمان فتحعلی شاه قاجار کاخ کوچکتری در محل فعلی کاخ نیاوران قرار داشت که تخریب و کاخ نیاوران به جای آن ساخته شد.[4]

این بنا با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث و در ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد، اما پس از پایان ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده‌اش اختصاص یافت.[1]

کاخ نیاوران را محسن فروغی طراحی کرد.[1][5] همچنین گچ‌بری توسط استاد عبداللهی، آینه‌کاری توسط استاد علی‌اصغر و کاشی‌کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم‌پور انجام شده‌است.[1]

طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق‌ها در اطراف آن شکل گرفته‌اند. از آن اتاق‌ها می‌توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد.[1] در نیم طبقه این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد. در طبقه سوم اتاق خواب و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی،[1] اتاق آرایش و لباس فرح دیبا و همچنین اتاق‌های فرزندان شاه و ندیمه‌هایشان قرار دارد. مجموعهای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانه‌های سور فرانسه و رزنتال آلمان و اشیاء تزیینی و همچنین مجموعه فرشهای نفیس ایرانی زینت بخش این فضاها بوده‌اند.[6]

در سال ۱۳۵۷ این کاخ به دست مردم انقلابی ایران رسید و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال ۱۳۶۸ مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه‌اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سال‌های بعد موزه جهان‌نما (۱۳۷۶)، کاخ صاحبقرانیه (۱۳۷۷) و کوشک احمدشاهی (۱۳۷۹) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.

درون کاخ

این بنا امروزه به‌عنوان موزه در معرض دید عموم قرار دارد. ساعت کار این مجموعه همه روزه از ساعت ۹ الی ۱۷ می‌باشد.[7]

موزه خودروهای پهلوی

بخش‌های مجموعه نیاوران، عبارتند از:

• کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران
• کوشک احمدشاهی
• کاخ صاحبقرانیه
• موزه جهان‌نما
• باغ کتیبه‌ها
• موزه حوضخانه
• موزه خودروهای کاخ نیاوران
• مدرسه اختصاصی

• فهرست موزه‌های ایران

• کاربست آمیخته بازاریابی در کاخ موزه‌های تهران مطالعه موردی: مجموعه‌های فرهنگی تاریخی سعدآباد، نیاوران و کاخ گلستان
• آثار باستانی/کاخ نیاوران

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کاخ نیاوران موجود است.

• وبسایت رسمی مجموعه نیاوران بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine