کاخ مرمر

زمین کاخ مرمر در ابتدا متعلق به شاهزادگان قاجاری و از جمله خاندان خانواده فرمانفرمائیان بود. این بنا به دستور محمدرضا توازیاشویلی خان بزرگ گرج و با معماری لئون تادوسیان بنا نهاده شد. این کاخ در آغاز به عنوان خانه محمدرضا بود و بعد از بخشش به پهلوی به عنوان دفتر کار و محل اقامت زمستانی رضاشاه قرار گرفت و تا پیش از تدوین قانون خزانه ملی، جواهرات ملی ایران از کاخ گلستان به این کاخ آورده شده و در زیر زمین آن نگهداری می‌شد.

در سال‌های نخست پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی، از این کاخ به عنوان دفتر رسمی پادشاه و محل برگزاری دیدارها، ملاقات‌ها و شرفیابی‌ها بکار گرفته می‌شد. فوزیه و محمدرضا پهلوی در این کاخ با یکدیگر زندگی می‌کردند و مراسم عقد پادشاه با ثریا اسفندیاری و همچنین مراسم نامزدی ایشان با دوشیزه فرح پهلوی همگی در این کاخ برگزار گردیده‌است. پس از رخ دادن حادثه ترور شاه در محوطه این کاخ توسط رضا شمس‌آبادی، دفتر ویژه شاه به کاخ صاحبقرانیه جابجا شد، این کاخ در سال ۱۳۵۵ به موزه تبدیل شد و تا سال ۱۳۵۷ با عنوان «موزه پهلوی» برای همگان قابل بازدید بود. از میان موارد به نمایش آمده در این موزه، لباس افسری و کلاه گلوله خورده شاه در واقعه ترور نافرجام ٢١ فروردين ١٣٤٤ بود.[2]

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، «موزه پهلوی» تعطیل شد و از این کاخ مدتی به عنوان مقر کمیته انقلاب اسلامی استفاده می‌شد. پس از آن این کاخ در اختیار روسای قوه قضاییه قرار گرفت تا اینکه در میانه‌های دهه ۱۳۷۰ با توجه به نیاز این کاخ به مرمت از سوی قوه قضاییه تخلیه گردید.[3] پس از مرمت مدتی این کاخ مدتی بی‌کاربرد ماند تا پس از پایان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دفتر هاشمی رفسنجانی به این کاخ نقل مکان کرد. امروزه از این ساختمان در نامه‌نگاری‌های دولتی با نام ساختمان قدس یاد می‌شود. بخش‌هایی از کاخ مرمر در سال ۱۳۸۷ مرمت و بازسازی شد.[4]

پرویز فتاح، رئیس وقت بنیاد مستضعفان در سال ۱۳۹۸ دربارهٔ آخرین وضعیت احداث موزه در کاخ مرمر نیز گفت: هاشمی رفسنجانی پس از دوران ریاست‌جمهوری‌شان در کاخ مرمر مستقر شدند که گرچه درست نبود و مسئولان نباید در این کاخها مستقر می‌شدند. پس از فوت وی با دردسر این کاخ تخلیه و به مجمع تشخیص تحویل گردید و نهایتاً با کش و قوسهای فراوان با مجمع تشخیص مصلحت نظام بالاخره این کاخ تخلیه شد و البته بیت رهبری نیز در این زمینه پیگیری‌های بسیاری کردند و می‌خواهیم کاخ مرمر را به موزه‌ای در شأن مردم تبدیل کنیم تا همه بتوانند از آن بازدید و استفاده کنند.[1] روابط عمومی مجمع با صدور توضیحاتی به اظهارات رئیس بنیاد مستضعفان پیرامون ساختمان کاخ مرمر پاسخ داد که پس از مرگ هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۵، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام‌نامه‌ای در خصوص محل برگزاری جلسات مجمع به محضر رهبر انقلاب نوشتند و تقاضا کردند که جلسات مجمع به ساختمان مجلس قدیم منتقل شود.[5]

پرویز فتاح در سیمای جمهوری اسلامی خبر از تخریب کاخ در زمان سکونت رفسنجانی در آن نمود و اعلام نمود متأسفانه در زمان زندگی رفسنجانی در این کاخ که از مفاخر معماری ایرانی است به شکل گسترده تخریب و در آن آسانسور ساخته‌اند در طبقه دوم حمام و سونا و جکوزی ساخته شده‌است[6] به راستی مسئولین میراث هنگامی که با پتک و پیکور به جان کاخ افتاده بودند کجا بودند. پس از تحویل کاخ با همکاری میراث فرهنگی و به شکل میلیمتری اقدام به تعمیرات و بازگردان به حالت اولیه شد که متأسفانه به دلیل حجم دستکاری و تخریب این مهم به صورت کامل حاصل نشده‌است.[7][8]

گنبد این بنا برگرفته از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان است که به دستان حسین لرزاده کاشیکاری شده‌است؛ ساختمان کاخ مرمر در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید و در ساختن آن استادان معماری و هنرهای تزیینی سنتی مانند استاد محمدکاظم صنیع‌خاتم و حسین طاهرزاده بهزاد همکاری داشتند.[9][10]

بهروز احمدی، معمار ایرانی، طراح بنایی ۵ طبقه زیرزمین و در زیر کاخ مرمر بود که اکنون از آن با نام «موزه قرآن» یاد می‌شود.[11] مساحت ساختمان آن ۲۸۷۰ متر مربع است و در زمینی به وسعت ۳۵۴۶۲ مترمربع ساخته شده‌است.[12]

این کاخ در محل چهارراه خیابان امام خمینی (سپه سابق) و خیابان ولیعصر (پهلوی سابق) جای گرفته‌است.

کاخ مرمر پس از ۴۱ سال، صبح ۶ بهمن ۱۳۹۸ برای اولین بار مورد بازدید رسانه‌ها قرار گرفت. این کاخ سال‌ها در اختیار مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار داشت و اخیراً به بنیاد مستضعفان پس داده شد که به موزه تبدیل شد.[13]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کاخ مرمر موجود است.

• کاخ مرمر؛ کوخ‌نشینانی که کاخ‌دوست شدند