موزه ارتباطات

نخستین موزه پستی ایران با الگوبرداری از موزه‌های ویژه‌کارانه اروپایی در سال ۱۳۱۱ بنیاد نهاده شد. محل این موزه بخشی از ساختمان وزارتخانه پست و تلگراف (تلگرافخانه) در ضلع جنوبی میدان توپخانه پیشین روبروی عمارت شهرداری بود. این موزه تا پیش از ویرانی ساختمان تلگرافخانه در سال ۱۳۴۹ برقرار و پذیرای بازدیدکنندگان بود.[1]

بعد از تخریب بنای وزارتی ابزارها و اشیاء موزه به بال غربی عمارت اداره پست منطقه باغ ملی منتقل شد و موزه ارتباطات (پست و مخابرات) در تاریخ دهم بهمن ۱۳۶۹ گشایش یافت.[1] موزه ارتباطات جایگاه شایسته‌ای برای بازدید علاقه‌مندان به آثار تاریخی و کهن است. در این موزه آثار گوناگونی از پیشینه ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور نمایش داده شده‌است و روند پیش‌رونده ابزارهای ارتباطاتی را در بستر تاریخ نشان می‌دهد. در موزه ارتباطات ابزارها و افزارها و اشیاء پستی و تلگرافی به مانند سایر کشورهای دنیا گردآوری و نگهداری می‌شود. است.[1]

این موزه در یکی از کهن‌ترین و زیباترین ساختمان‌های دولتی برپا شده که از دو طبقه بنا دربردارنده تالارها و اتاق‌های گوناگون ساخته شده‌است.[1]

حیاط مرکزی ساختمان موزه

این بنا میان سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ خورشیدی با هزینه پانصد هزار تومان و با مساحت ۱۵ هزار متر مربع در خیابان سپه بنا نهاده شد. معمار این بنا نیکلای مارکف معمار برجسته ایرانی گرجستانی بود.[1][2]

ساختمان این موزه برای اداره پست و گمرک با شیوه معماری ملی ساخته شده و از جمله بناهای سترگ و باشکوه این شیوه از معماری ایرانی دوره رضاشاه به‌شمار می‌رود.[1]

در معرفی ساختمان پست در کتاب «یادگار عمر» نوشته عیسی صدیق چنین آمده‌است:

«روز سوم مرداد ۱۳۱۳، یکصد و بیست عدد کارت دعوت برای افتتاح عمارت جدید پست که دو روز بعد یعنی ۵ مرداد انجام می‌گرفت، برای نمایندگان و رئیس مجلس از طرف رئیس‌الوزرا ارسال شد.»

و سپس به قرارگیری زمین آن در اطراف میدان مشق اشاره می‌شود و اینکه محل پستخانه به جای قراول‌خانه‌های پیشین، در بخش جنوبی میدان در نظر گرفته شد.[3] ساخت بنای پست طولانی‌ترین پروژه مارکف به‌شمار می‌رود و این مسئله درست در اوج دوران توسعه پهلوی یکم است. این بنای سترگ با نمای آجری و سنگی با ترکیبی متقارن در ضلع جنوبی میدان مشق (مکانی که قرار بود مرکز اداری شهر باشد) ساخته شد. ساختمان پست همچنین نمایشی‌ترین کار مارکف است. بقیه ساخت و سازهای او یا در دل باغ و حیاطی پیرامونی ساخته شده یا به وسیله خیابان‌های کم عرضی احاطه شده‌اند. نمای ورودی بنای پست از سمت دروازه میدان مشق یا همان سردر باغ ملی به خوبی خودنمایی می‌کند و در برابر بناهای کم‌پهنا پیرامونی طول ساختمان پست و بیرون‌آمدگی ویژه ورودی‌اش با صلابت حجم گسترده و موزونش را به نمایش می‌گذارد.[3] توضیح نویسندگان کتاب چنین است:[3]

«مارکف در استفاده از شیوه آرت دکو در این بنا، این بار عمدتاً متوجه مراجع سبک‌های تاریخی کلاسیک و باروک است. با وجود استفاده از حیاط مرکزی در طرفین بنا و هندسه هشت ضلعی در ورودی از آن جا که این عناصردر اشکال خالص معماری ایرانی و اسلامی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، چندان تأثیری در تغییر جهت گرایش اصلی ساختمان به سمت معماری دوره اسلامی یا باستانی ایران ندارند.

کارکرد اداری و به ویژه کارکردی که در چند سده پیشترش در میان مردم پیشینه نداشته، به نظر می‌رسد مارکف را بر آن داشته که به جای بهره‌گیری از تقارن و تعادل و عناصر معماری ایرانی، از قدرت و تأثیرگذاری باروک سود جوید، چرا که مردم آن زمان باید به اداره جدیدی اطمینان می‌کردند و بسته‌های پستی خود را به آن جا می‌سپردند. این ویژگی کارکردی در بنای پست باعث شده برای تفاوت آن با ساختمان مشابه چنین کارکردی در یکی از کشورهای اروپایی ظاهراً به استفاده از قوس پنجره‌ها و سر ستون‌های هخامنشی در نیم ستون‌های نما اکتفا شود. اما در واقع فضای غالب و درونی بنا همچنان دارای روحیه تعادل و تقارن چیدمان‌های حجمی با در نظر گرفتن روحیه انسان ایرانی است. از سوی دیگر، ساختمان پست را می‌توان شاخص‌ترین معماری پیرو سبک آرت دکو در ایران نامید.[3]

• میدان مشق
• ساختمان اداره پست ایران
• میدان توپخانه
• سر در باغ ملی
• کاخ شهربانی
• ساختمان شرکت سهامی فرش ایران
• ساختمان صندوق بانک ملی ایران

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ موزه ارتباطات موجود است.

• موزه ارتباطات (پست و مخابرات)، ماهنامه بهارستان
• موزه ارتباطات و پست در محدوده تهران قدیم، باشگاه خبرنگاران جوان
• تارنمای رسمی موزه ارتباطات
• انتصاب حسن عمیدی به سمت رئیس موزه ارتباطات کشور