معمای شاه

موسیقی متن این سریال به گفته و ادعای محمدرضا ورزی کارگردان سریال معمای شاه به صورت انحصاری توسط بابک زرین ساخته شده است درحالی که بیشتر آثار برداشتی از مجموعه موسیقی: Apocalypse Second World War 2 و ساخته Kenji Kawai است.[4]

حدوداً پس از اتمام پخش سریال بازیگران زیادی از اینکه در این سریال حضور داشتند ابراز پشیمانی کردند بیشتر پشیمانی و قاطع‌ترین بازیگران که ابراز پشیمانی کرد جعفر والی بود، جعفر والی طی یک مصاحبه گفت:من در طول عمرم یک کار انجام دادم که خیلی پشیمانم؛ سریال معمای شاه. ما در این دوران زندگی کردیم. والله این‌طور نبود. به خدا این‌طور نبود که این سریال روایت می‌کند.» و تهیه‌کننده سریال معمای شاه؛ علی لدنی در پاسخ به جعفر والی و خبرنگاران گفت:طرح چنین اظهاراتی از سوی این بازیگر و تخطئه سریالی که گروهی از هنرمندان مختلف در ساخت آن حضور دارند، مایه تاسف است. این مطالب در شرایطی عنوان می‌شود که سازندگان سریال بیشترین همکاری را با او داشته و حتی در مواقعی که آقای جعفرخان والی قادر به حفظ کردن دیالوگ‌ها نبودند و کار ضبط سریال به برداشت‌های طولانی و مختلف می‌انجامید، گروه سازنده با صبر و بردباری فراوان این وضعیت را تحمل کرده و با همراهی مسوولانه سعی کرده‌اند خللی به نقش وی وارد نشود. حالا مشخص نیست چرا ایشان چنین اظهاراتی را دربارهٔ سریال بیان کرده‌اند.»[5]

لدنی در ادامه با اشاره به بخش دیگری از اظهارات والی که در آن با ذکر قسم جلاله «والله» عنوان کرده: «آن دوران این‌طور نبود که این سریال روایت می‌کند» گفت: «بازیگری در کسوت و پیشینهٔ جعفر والی قاعدتاً باید پیش از حضور در اثری، فیلم نامه آن را مطالعه کنند. اگر در مورد معمای شاه فیلم نامه ای که به ایشان داده شده را مطالعه نکرده باشند، اشکالی حرفه ای و جدی به وی وارد است. اگر هم مطالعه کرده‌اند و سپس نقش را قبول کرده‌اند؛ دیگر طرح چنین مطالبی چه موضوعیتی دارد؟!» شکرخدا هم شواهد نشان می‌دهد آنچه که ساخته شده با آنچه که نگاشته شده عیناً تطابق دارد.

لدنی دربارهٔ بخش دیگر سخنان والی که با ارجاع به آن زمان گفته وضعیت دوران پهلوی شبیه آنچه معمای شاه نشان می‌دهد نبوده گفت: «زندگی کردن افراد در یک دوره خاص دلیلی بر اطلاع از همه جزئیات و زوایای تاریخی یک دوره نیست. حضور ایشان در آن دورهٔ تاریخی که سند تاریخی به حساب نمی‌آید. آیا جعفر والی در لایه‌های پنهان آن مقطع تاریخی حضور داشته‌است؟ آیا به دربار، ساواک و نسخت وزیری رفت و آمده داشته‌است؟ آیا با نمایندگان قدرت‌های خارجی آن دوره ارتباط داشته‌اند؟ از نظر ایشان کدام بخش از سریال خلاف واقع است؟ آیا رویدادهایی مانند: بحران نان، وقایع سی تیر، بیست و هشت مرداد و… زاییده تخیل سازندگان سریال بوده یا در عالم واقعیت رخ داده‌است؟ اساساً کدام بخش از سریال از نظر استاد والی با واقعیت تاریخی متناقض است که ما درخصوص آن تأمل کنیم؟»

لازم است ذکر شود این مجموعه تخت نظر مورخین معتبر کشور به رشتهٔ تحریر درآمده که صد البته نمی‌تواند نگاه شخصی نویسندهٔ اثر در محتوای تاریخی سریال حاکم باشد. مورخینی که هر کدام ده‌ها تألیف داشته که برخی از آن در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. صرف نظر از کار پژوهشی ۵۶۰۰ نسخه سند از ساواک، نخست‌وزیر، وزارت دربار و غیره در اختیار پروژه قرار داده شده که نمی‌توان آن را انکار کرد و فجایع رخ دادهٔ عصر پهلوی را نادیده گرفت.

در آخر معروض می‌دارم، آقای والی عزیز و گرامی حضورتان در پروژه معمای شاه برای کل عوامل افتخاری بوده و همچنان جنابعالی را جزء گروه و عوامل معمای شاه می‌دانیم ولی متأسفانه برخی شما را برای رسیدن به مقاصد خودشان دستاویز قراردادند تا به نیت‌های سیاسی خودشان نزدیک شوند و از چهره فرهنگی شما برخی نیات سیاسی را تحقق بخشند.[6][5]

این سریال نخستین بار در آبان ماه سال ۱۳۹۴ خورشیدی روزهای جمعه ساعت ۲۲ ازشبکه یک پخش گردید پس از شبکه یک، شبکه سه سریال را روزهای پنجشنبه به آنتن برد. پس گذشت چند ماه از پخش سریال و ناتوانی سریال از جذب مخاطب سریال معمای شاه از کنداکتور شبکه سه خارج گردید و فقط از شبکه یک پخش گردید. صدا و سیما در اقدامی غیرمنتظره سریال را کلا از کنداکتور شبکه یک خارج کرد که ضربه بسیار شدیدی به سریال وارد کرد هیچ توضیحی به مخاطبان ارائه ندادند. پس از گذشت حدوداً ۳ ماه با پیگیری تهیه‌کننده، سریال معمای شاه مجدداً در آبان ماه ۱۳۹۵ به صورت مجدداً از قسمت نخست روزانه ساعت ۲۲ از شبکه یک پخش پخش می‌شد؛ و پس از گذشت چند هفته شبکه آزمایشی HD سریال را پخش نمود ولی شبکه از لیست شبکه‌های صدا و سیما حذف و به جایش شبکه تماشا جایگزین گردید؛ و شبکه تماشا هم مجدداً شروع به پخش سریال کرد و بر خلاف انتظار که سریال از دو شبکه پخش می‌شد سریال نمی‌توانست مخاطبان را جذب کند و صدایشان را درآورد. در پرسش و پاسخی از مخاطبان اظهار شد که: سریال روند کند داستانی ضعیف دیالوگ‌های تکراری سوتی‌های شدید و غیره و سریال معمای شاه با وجود شکست در جذب مخاطب و صرف هزینه‌های میلیاری و توقف در پخش و تمامی حاشیه‌ها در بهمن ماه سال ۱۳۹۶ به اتمام رسید و آخرین بار ۱۴ قسمت آن در شبکه دو با نام کابینه در سال ۹۷ پخش شد و تا اکنون سریال معمای شاه از هیچ شبکه سریال محور پخش نگردید.[

در جدول زیر بازیگران این مجموعه و نقش هر کدام ذکر شده‌است.[7]

• سید محمود کاشانی فرزند سید ابوالقاسم کاشانی طی اعتراضی به این سریال اظهار داشت که سازندگان سریال قصد دارند بر ایستادگی کاشانی در برابر مداخله بیگانگان سرپوش بگذارند. وی همچنین محمدرضا ورزی کارگردان این سریال را به دروغ پردازی در «پدرخوانده» و «کاخ تنهایی» متهم کرده بود.[8]
• ابوالحسن مختاباد، منتقد موسیقی نیز اعتراضاتی را راجع به نمایش سن و ظاهر فیزیکی روح‌الله خالقی ارائه کرده‌است. وی در سال ۱۳۲۰ (داخل سریال) بسان پیر مردی ۶۵ ساله جلوه می‌کند درحالی که نام برده در آن سال ۳۵ سال بیشتر نداشت.[8]
• همچنین شهاب مرادی در برنامه زنده تلویزیونی با انتقاد از سریال معمای شاه گفت: دیالوگ‌های این سریال باور پذیر و برای مخاطب قابل پذیرش نیست، آیا کسی باور می‌کند شاه ضعیف و همجنس باز بوده‌است؟ این پدرسوخته اتفاقاً قوی بود و همه دنیا پشت سرش بودند.[9]
• خسرو سینایی با انتشار نقدی که از این سریال داشته، نوشت: در قسمت پنجم سریال معمای شاه و در یکی از سکانس‌ها، تصویری از دختران تن‌فروش لهستانی نشان داده می‌شود که سربازان آمریکایی از آن‌ها بهره‌کشی می‌کنند. وی با اشاره به تصویری که از حضور لهستانی‌ها در ایران در شبکه‌های تلویزیونی نشان داده می‌شود، گفت: متأسفانه در شبکه‌های داخلی و خارجی تصویر درستی از نحوه زندگی و حضور لهستانی‌ها در ایران نمایش داده نمی‌شود.[10]
• همچنین در بخش دیگر از نظرات مردم در مورد این سریال گفته شد؛ ضعیف شدید در سناریو با وجود طیف گسترده وقایع دارای ظرفیت تولید داستان و خرده داستان، بازی گرفتن ضعیف در کنار دکوپاژهایی که به شدت به دیالوگ‌های کلیشه‌ای می‌آیند، باعث شده در بخش‌هایی از این سریال، این حس پدید آید که نکند کارگردان برخی دیالوگ‌ها را برای یک سریال کمیک دربارهٔ تاریخ معاصر نوشته‌است! طبیعتاً حتی اگر این سریال مملو از شعارزدگی که پاسخگوی طیف وسیعی از پرسش‌های نسل جوان نیست و حتی اگر با تمجید و نگاه مثبت برخی مسئولان ارشد نظام نیز همراه شود، سریال قوی نخواهد بود و این دیدگاه همچنان دارای استدلال فنی جدی است.[11]
• فرهاد توحیدی، از نویسندگان سینما و تلویزیون، در گفتگویی در پاسخ به این پرسش که اساساً در نگارش و ساخت آثار تاریخی زاویه نگاه کارگردان یا نویسنده چه تأثیری در روایت داستان دارد؟ گفت: طبعاً در نگارش یک اثر تاریخی نباید نگاه ایدئولوژیک داشت. گاهی شخصی که از این زاویه به وقایع نگاه می‌کند، از سر ایمان به ایدئولوژی این کار را انجام می‌دهد و تصویر خودش را از آنچه واقعیت نام دارد عرضه می‌کند.
• احمد طالبی‌نژاد منتقد تلویزیون و سینما دربارهٔ نقاط قوت و ضعف این سریال می‌گوید: کاری به درجه‌بندی این سریال ندارم که الف ویژه است یا نیست؛ به نظرم معمای شاه یکی از ضعیف‌ترین سریال‌هایی است که دربارهٔ تاریخ معاصر تاکنون ساخته شده‌است. در این سریال همه چیز عوامانه بیان می‌شود. در این سریال جز دیالوگ‌های بد، میزانسن‌های غلط که ناشی از عوام زدگی و جهت‌گیری‌های خاص سیاسی است، چیزی ندیدم.[12]
• صادق زیباکلام پژوهشگر و مدرس دانشگاه هم در این زمینه معتقد است: صدا و سیما می‌خواهد یک نظر خاص را به مخاطب عرضه کند؛ بنابراین چنین اثری به یک برنامه، سیاسی و جهت‌دار تبدیل می‌شود که تاریخ را به شکل واقعی و بدون حب و بغض روایت نمی‌کند و می‌خواهد یک نظر خاص را القا کند.[12]
• سید عبدالجواد موسوی در انتقاد به سریال اظهار داشته :تا اینجا که ندیدم هیچ آدمی که سرش به تنش بیرزد از سریال معمای شاه خوشش بیاید. دست‌اندرکاران سریال خیلی راحت و بی‌پروا منتقدان را به شاه‌دوستی و سلطنت‌طلبی متهم کردند و خیال خودشان را راحت.[13]
• علی حق‌شناس نویسنده و روزنامه‌نگار دربارهٔ این سریال گفت: «این سریال چهره‌ای خاکستری و نادرست از دکتر مصدق و دکتر فاطمی و مبارزات تشکیلاتی و منسجم جبههٔ ملی اول در محدود کردن بی‌نظیر قدرت شاه مخلوع و به سرانجام رساندن نهضت ملی شدن صنعت نفت ارائه داده که قابل پذیرش نیست. مسئولان سریال برداشت‌های شخصی خود از تاریخ را در دهان بازیگران گذاشته‌اند».[14]
• جعفر والی در بخشی از کلیپی که به مناسبت بزرگداشت او در پانزدهمین جشن سالانه انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر پخش شد گفت: من در طول عمرم یک کار انجام دادم که خیلی پشیمانم: سریال «معمای شاه.» ما در این دوران زندگی کردیم. والله اینطور نبود. به خدا اینطور نبود که این سریال روایت می‌کند.»
• علی لدنی تهیه‌کننده این سریال در واکنش به صحبت‌های والی معتقد است چنانچه والی بدون مطالعه فیلمنامه حاضر به ایفای نقش شده باشد، اشکالی حرفه‌ای و جدی به وی وارد است. لدنی تأکید می‌کند: «اگر هم مطالعه کرده‌اند و سپس نقش را قبول کرده‌اند؛ دیگر طرح چنین مطالبی چه موضوعیتی دارد؟»[15]
• محمدعلی نجفی کارگردان سریال سربداران و بازیگر معمای شاه نیز می‌گوید: «وقتی دربارهٔ یک اثر تاریخی صحبت می‌کنیم، باید توجه داشته باشیم که کارگردان، مؤلف تاریخ نیست. کارگردان یک منظوری دارد و می‌خواهد نکته ای را بیان کند، مخاطب باید نکته مدنظر کارگردان را متوجه بشود و درک کند. این که شخصیت‌ها از نظر گریم شبیه باشند یا نباشند مهم نیست، مهم این است که این کاراکتر چه حرفی می‌زند.»

• کاخ سعد آباد
• کاخ نیاوران
• شهرک سینمایی غزالی
• کاخ گلستان
• شمس‌العماره
• موزه عبرت
• اقدس الدوله
• مدرسه علوی

-

• تصویربرداری مجموعه تلویزیونی «معمای شاه» به کارگردانی «محمدرضا ورزی» روزهای پایانی خود را در کاخ ملت می‌گذراند. نامه نیوز
• معمای شاه شاید به برخی خوانندگان بپردازد ایلنا
• «معمای شاه» به مستندات تاریخی وفادار مانده‌است ایسنا
• پروژه «معمای شاه» فقط ۲۰ روز دیگر مهمان کاخ سعدآباد است ایسنا
• خبرگزاری فارس: در ادامه فیلمبرداری سریال «معمای شاه» مهمانی ملکه مادر در کاخ سلطنتی مقابل دوربین می‌رود. خبرگزاری فارس: آغاز تصویربرداری مهمانی ملکه مادر در کاخ سلطنتی جمهوری فارس نیوز
• بازیگر نقش همسر شاه در سریال «معمای شاه» + عکس پارسین
• بازیگر «معمای شاه»: تاریخ قاجار به بعد را جویده‌ام سوره سینما
• دژاکام انتخاب بازیگران «معمای شاه» را برعهده گرفت مهرنیوز
• هجده بازیگر فاز اول سریال «معمای شاه» معرفی شدند و انتخاب بازیگران نقش‌های دیگر همچنان ادامه دارد/ ۱۳ تصنیف سنتی و ترانه پاپ برای «معمای شاه» سی‌نما
• «داریوش ارجمند» به جمع بازیگران سریال معمای شاه پیوست ممتاز نیوز
• رونمایی از تصویر و نقش امام خمینی (ره) در سریال معمای شاه قطره
• یک سال تا گشودن «معمای شاه» سروش
• تست بازیگران معروف برای «معمای شاه» مگیران
• </body></htm> رئیس رسانه ملی به کاخ سعدآباد رفت تا از نزدیک در جریان تولید و تصویربرداری سریال «معمای شاه» به‌کارگردانی محمدرضا ورزی قرار گیرد. روزنامه اطلاعات

• معمای شاه در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
• چهره حسام نواب صفوی در سریال معمای شاه در نقش شهید نواب صفوی persianv.com
• فهرست کامل بازیگران سریال معمای شاه

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ معمای شاه موجود است.