نظریه انتقادی

نظریهٔ انتقادی[1] جنبشی فکری-فلسفی است که به نقد جامعه و فرهنگ در سرتاسر علوم اجتماعی و انسانی می‌پردازد. این اصطلاح دارای دو معنای کاملاً مختلف با ریشه‌های متفاوت است. یکی ریشه در جامعه‌شناسی و دیگری ریشه در نقد ادبی دارد؛ که در بخش جامعه‌شناسی و فلسفهٔ سیاسی، اصطلاح نظریهٔ انتقادی با فلسفهٔ نئومارکسیستی و مکتب فرانکفورت توصیف شده‌است. این نظریه از سوی متفکّران مکتب فرانکفورت ارائه شد و تأثیر شگرفی بر اندیشهٔ سیاسی، جامعه‌شناسی و اندیشهٔ فرهنگی قرن بیستم بر جای گذاشت.[2] این نظریه در سال ۱۹۳۰ در آلمان ارائه شد. دراین سال ماکس هورکهایمر کتاب کوچکی با عنوان «سرآغاز فلسفهٔ بورژوایی تاریخ» منتشر کرد که دربارهٔ تاریخ فلسفهٔ مدرن بود.[3]

جامعه‌شناسی
Social Network Analysis diagram
نمای کلی
روش‌های پژوهش اجتماعی
  • موضوع‌ها
  • زیرشاخه‌ها
جامعه شناسان
فهرست
  • درگاه
  • جامعه‌شناسان
  • پروژه
مجموعه مقالاتی در مورد
مکتب فرانکفورت
آثار مهم
عقل و انقلاب
دیالکتیک روشنگری
اخلاق صغیر
انسان تک ساحتی
دیالکتیک منفی
نظریه پردازان مهم
ماکس هورکهایمر • تئودور آدورنو
هربرت مارکوزه • والتر بنیامین
زیگفرید کراکائر • فریدریش پولاک
فرانتس نویمان • لیو لوونتال
اریش فروم • هلموت رایشلت
یورگن هابرماس • اکسل هونت
مفاهیم مهم
نظریه انتقادی • دیالکتیک • پراکسیس • نقد پوزیتیویسم
فرهنگ توده‌ای • صنعت فرهنگ
سرمایه‌داری

از جمله آثار کلیدی که در بدو تولّد این نظریه نگاشته شده‌است، مقالهٔ «نظریهٔ سنّتی و نظریهٔ انتقادی» اثر ماکس هورکهایمر است. در این مقاله هورکهایمر در برابر نظریهٔ سنّتیِ مبتنی بر روش‌شناسیِ دکارت، نظریهٔ انتقادی را مطرح می‌کند. این نظریه نشأت‌گرفته از عقاید مارکس است و بر نظریه‌های سنّتی به دلیل عدم توجّه به ساختارهای فراگیرتر اجتماعی که دانش از آنان تأثیر می‌گیرد و بر آن‌ها تأثیر می‌گذارد خرده گرفته‌است.[4]

نقد

با این که نظریه‌پردازان انتقادی غالباً تحت عنوان روشنفکران مارکسیست تعریف شده‌اند،[5] گرایش آنان به محکوم کردن برخی مفاهیم مارکسیستی و ترکیب تحلیل مارکسی با دیگر سنت‌های جامعه‌شناسانه و فلسفی منتج به اتهامات تجدیدنظرطلبی از سوی مارکسیست‌های ارتدکس، کلاسیک و تحلیلی و فلاسفه مارکسیست-لنینیست شده. مارتین جی اظهار کرده که نسل اول نظریهٔ انتقادی را بهتر می‌توان نه به عنوان مروج یک برنامهٔ مشخص فلسفی یا یک ایدئولوژی مشخص، بلکه به عنوان یک «خرمگس اجتماعی از دیگر نظام‌ها» فهمید.[6]

جستارهای وابسته

منابع
  1. واژهٔ مصوب فرهنگستان در حوزهٔ آینده پژوهی هم‌ارزِ «critical theory»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر سیزدهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (ذیل سرواژهٔ نظریهٔ انتقادی)
  3. خاطرات ظلمت، بابک احمدی؛ نشر مرکز؛ ۱۳۷۶
  4. دانشنامه فلسفه استنفورد، صفحه ماکس دورکهایمر..
  5. See, e.g. , لشک کولاکوفسکی. [1976] 1979. Main Currents of Marxism 3. W. W. Norton & Company. شابک ‎۰۳۹۳۳۲۹۴۳۷. ch. 10.
  6. Jay, Martin (1996). The Dialectical Imagination: A History of the Frankfurt School and the Institute of Social Research, 1923–1950. University of California Press. p. 41. ISBN 978-0-520-20423-2.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.