حق

• حقوق طبیعی: حقوقی هستند که از نظر «طبیعی نیستند، ساخته دست بشر نیستند»، مانند حقوق ناشی از طبیعت انسان یا از احکام خدای «طبیعی» هستند. آنها جهانی هستند یعنی برای همه مردم اعمال می‌شود و از قوانین جامعه خاصی نشأت نمی‌گیرد. آنها لزوماً در هر فردی وجود دارند و نمی‌توان آنها را از بین برد. به عنوان مثال، گفته شده‌است که انسانها از حق طبیعی زندگی برخوردارند. این حقوق را بعضی اوقات حقوق اخلاقی یا حقوق مسلم می‌نامند.
• حقوق قانونی: براساس آداب و رسوم، قوانین، اساسنامه یا اقدامات قانونگذاران یک جامعه است. یک نمونه از حق قانونی، حق رأی دادن به شهروندان است. تابعیت، خود اغلب مبنای داشتن حقوق قانونی تلقی می‌شود و به عنوان «حق داشتن حقوق» تعریف شده‌است. حقوق قانونی گاهی حقوق مدنی یا حقوقی خوانده می‌شوند و از نظر فرهنگی و سیاسی نسبی هستند زیرا از لحاظ معنایی به یک جامعه خاص اجتماعی بستگی دارند.

بعضی از متفکران حقوق را فقط به یک معنا می‌دانند در حالی که دیگران می‌پذیرند که هر دو حس دارای اعتبار هستند. در طول تاریخ بحث فلسفی قابل توجهی در مورد این حواس وجود داشته‌است. به عنوان مثال، جرمی بنتام معتقد بود که حقوق قانونی جوهره حقوق است و او وجود حقوق طبیعی را انکار می‌کند. در حالی که توماس آکویناس معتقد بود که حقوق ادعا شده توسط قانون مثبت اما در قانون طبیعی استوار نیستند، به هیچ وجه حقوق درستی نیستند، بلکه فقط نمای یا تظاهر به حقوق هستند.

• ادعای حق: حقی است که مستلزم آن است که شخص دیگری نسبت به دارنده حق وظیفه داشته باشد. شخص دیگری باید کاری را انجام دهد که به شخص دارنده ادعا یا برای آن متعهد باشد، مانند انجام یک سرویس یا تهیه کالایی برای او. یعنی او ادعایی نسبت به آن سرویس یا محصول دارد (اصطلاح دیگر عملی است). از نظر منطقی، این ایده را می‌توان اینگونه بیان کرد: «شخص A ادعا می‌کند که شخص B کاری را انجام می‌دهد اگر و فقط اگر B وظیفه انجام A کاری را نسبت به A داشته باشد.» هر ادعای حق مستلزم آن است که برخی دیگر از دارندگان وظیفه باید وظیفه ای را انجام دهند تا ادعا راضی شود. این وظیفه می‌تواند عمل کردن یا خودداری از عمل باشد. به عنوان مثال، بسیاری از حوزه‌های قضایی حقوق ادعای گسترده مواردی مانند «زندگی، آزادی و دارایی» را به رسمیت می‌شناسند. این حقوق به دیگران الزام می‌کند که بدون اجازه دارنده ادعا، به شخص تعرض یا ممانعت نکنند، یا از اموال وی استفاده نکنند. به همین ترتیب، در حوزه‌های قضایی که خدمات رفاه اجتماعی تضمین شده‌است، شهروندان دارای حق مطالبه قانونی هستند که می‌توانند با آنها ارائه شوند.
• حق آزادی: یا امتیاز آزادی به سادگی یک آزادی یا اجازه برای دارنده حق برای انجام کاری است و هیچ تعهدی برای طرف‌های دیگر برای انجام یا انجام هیچ کاری وجود ندارد. این را می‌توان در منطق چنین بیان کرد: «شخص A دارای امتیاز است که کاری را انجام دهد اگر و فقط اگر A وظیفه ای نداشته باشد که آن کار را انجام ندهد.» به عنوان مثال، اگر شخصی از حق قانونی آزادی بیان برخوردار باشد، این فقط بدان معناست که از نظر قانونی ممنوع است که آزادانه صحبت کنند: این بدان معنا نیست که هر کسی باید به فعال کردن گفتار خود کمک کند یا به صحبت‌های او گوش دهد. یا حتی، فی نفسه، از توقف صحبت آنها خودداری کنید، اگرچه سایر حقوق، از جمله ادعای حق آزاد بودن از تعرض، ممکن است کار دیگران برای جلوگیری از آنها را به شدت محدود کند.

حقوق آزادی و حقوق مطالبه وارونه یکدیگرند: شخص دارای حق آزادی است که به وی اجازه می‌دهد کاری را انجام دهد تنها در صورت وجود شخص دیگری که حق ادعا داشته باشد او را از این کار منع کرده‌است. به همین ترتیب، اگر شخصی نسبت به شخص دیگری حق ادعا داشته باشد، آزادی آن شخص دیگر محدود است. به عنوان مثال، یک شخص حق دارد در پیاده‌رو پیاده‌روی کند و می‌تواند آزادانه تصمیم بگیرد که این کار را انجام دهد یا خیر، زیرا هیچ گونه تعهدی برای انجام این کار یا خودداری از آن وجود ندارد. اما ممکن است عابران پیاده این تعهد را داشته باشند که در زمین‌های خاص مانند املاک شخصی دیگران که آن افراد دیگر حق مطالبه دارند، قدم نزنند؛ بنابراین حق آزادی راه رفتن فرد دقیقاً تا جایی گسترش می‌یابد که حق ادعای دیگری آزادی وی را محدود کند.

به یک معنا، حق مجوز انجام کاری یا استحقاق خدمات یا درمان خاص از دیگران است و این حقوق را حقوق مثبت نامیده‌اند. با این حال، به تعبیری دیگر، حقوق ممکن است بی عملی را مجاز دانسته یا نیاز به آن داشته باشد، و اینها حقوق منفی نامیده می‌شوند. آنها اجازه می‌دهند یا نیاز به هیچ کاری ندارند. به عنوان مثال، در برخی از کشورها، به عنوان مثال ایالات متحده، شهروندان حق رأی مثبت دارند و آنها حق منفی دارند که رأی ندهند. مردم می‌توانند انتخاب کنند که در یک انتخابات معین بدون مجازات رأی ندهند. در کشورهای دیگر، به عنوان مثال با این وجود استرالیا، شهروندان حق رأی مثبت دارند اما حق رأی دادن منفی ندارند، زیرا رأی دادن اجباری است. بر این اساس:

• حقوق مثبت: مجوزهایی برای انجام کارها یا حقوقی است که باید به آنها پرداخت شود. یک مثال از یک حق مثبت «حق رفاه» است.
• حقوق منفی: مجوزهایی برای عدم انجام کارها یا حق تنها ماندن است. آزادی خواهان که این حق منفی را به عنوان حق عدم مداخله از قبیل حق در برابر تعرض تصور می‌کنند، اغلب به این تمایز استناد می‌کنند.

اگرچه به همین ترتیب نامگذاری شده‌است، اما نباید حقوق مثبت و منفی را با حقوق فعال (که «امتیازات» و «اختیارات» را شامل می‌شود) و حقوق منفعل (که «ادعاها» و «مصونیت‌ها» را شامل می‌شود) اشتباه گرفت.

مفهوم کلی حقوق این است که این حقوق توسط اشخاص بدست می‌آید به این معنا که آنها مجوز و حق انجام کارهایی هستند که افراد دیگر یا دولتها یا مقامات نمی‌توانند آنها را نقض کنند. این درک افرادی مانند نویسنده عین رند است که معتقد است طبق فلسفه وی که به عینی گرایی معروف است فقط افراد از حق برخوردار هستند. با این حال، دیگران استدلال کرده‌اند که شرایطی وجود دارد که در آنها تصور می‌شود گروهی از افراد دارای حقوق یا حقوق گروهی هستند. بر این اساس:

• حقوق فردی: حقوقی است که افراد جدا از عضویت در گروه یا فقدان آن در اختیار دارند.
• حقوق گروه: گفته می‌شود که حقوق گروه زمانی وجود دارد که به گروهی بیش از یک ترکیب مرکب یا مجموعه ای از افراد جداگانه بلکه موجودی در نوع خود تلقی شود. به عبارت دیگر، دیدن گروهی به عنوان موجود متمایز به خودی خود امکان‌پذیر است. این شبیه یک فرد بزرگ شده، یک نهاد شرکتی است که دارای اراده و قدرت عمل متمایز است و می‌توان تصور کرد که دارای حق است. به عنوان مثال، یک دسته از سربازان در جنگ را می‌توان یک گروه متمایز دانست، زیرا افراد منفرد مایلند زندگی خود را برای بقای گروه به خطر بیندازند، بنابراین می‌توان گروه را دارای «حق» برتر دانست به عضو هر شخص به عنوان مثال، سربازی که از افسر سرپیچی کند، می‌تواند به دلیل نقض اطاعت مجازات شود، حتی ممکن است کشته شود. اما احساس دیگری از حقوق گروهی وجود دارد که در آن می‌توان تصور کرد افرادی که عضو یک گروه هستند به دلیل عضویت در یک گروه از حقوق فردی خاصی برخوردار هستند. از این نظر، مجموعه حقوقی که افراد به عنوان اعضای گروه دارند به دلیل عضویت در یک گروه گسترش می‌یابد. به عنوان مثال، می‌توان تصور کرد که کارگرانی که عضو گروهی مانند اتحادیه کارگری هستند، به دلیل عضویت در اتحادیه کارگری مانند حقوق شرایط خاص کار یا دستمزد، حقوق فردی را گسترش داده‌اند. همان‌طور که انتظار می‌رفت، در مورد معنای دقیقاً اصطلاح «گروه» و همچنین اصطلاح «حقوق گروه»، اختلاف نظر قابل توجهی وجود دارد.

می‌توان بین حقوق فردی و گروهی تنش ایجاد کرد. یک نمونه کلاسیک که در آن حقوق گروهی و فردی درگیر می‌شود، درگیری بین اتحادیه‌ها و اعضای آنها است. به عنوان مثال، ممکن است تک تک اعضای اتحادیه دستمزدی بالاتر از دستمزد مورد مذاکره اتحادیه آرزو کنند، اما از طرح درخواست‌های بعدی جلوگیری می‌شود. در یک مغازه به اصطلاح بسته که دارای یک توافق‌نامه امنیتی اتحادیه است، فقط اتحادیه حق تصمیم‌گیری در مورد اعضای فردی اتحادیه مانند نرخ دستمزد را دارد؛ بنابراین، آیا «حقوق فردی» مفروض کارگران در مورد دستمزد مناسب حاکم است؟ یا «حقوق گروهی» اتحادیه در مورد دستمزد مناسب حاکم است؟ واضح است که این عامل تنش است.

دانشکده اقتصاد اتریش معتقد است که فقط افراد اعم از هر گروه انتزاعی هستند یا نه، فکر می‌کنند، احساس می‌کنند و رفتار می‌کنند؛ بنابراین، طبق نظر اقتصاددانان این مکتب، جامعه باید از فرد تجزیه و تحلیل شود. این روش، فردگرایی روش شناختی نامیده می‌شود و اقتصاددانان از آن برای توجیه حقوق فردی استفاده می‌کنند.

تمایزهای دیگر بین حقوق بیش از تمایز دقیق فلسفی به ارتباط تاریخی یا شباهت خانوادگی مربوط می‌شود. این موارد شامل تمایز بین حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر بین آنها اغلب تقسیم می‌شود. برداشت دیگری از حقوق آنها را در سه نسل گروه‌بندی می‌کند. این تمایزات با آنچه بین حقوق منفی و مثبت و همچنین حقوق فردی و حقوق گروهی همخوانی دارد، اما این گروه‌بندی‌ها کاملاً با هم توأم نیستند.

برخی از فلاسفه از حقوق به عنوان موجوداتی مشکوک از نظر هستی شناختی انتقاد کرده‌اند. به عنوان مثال، اگرچه جرمی بنتام، فیلسوف منفعت طلب با تمدید حقوق قانونی فردی مخالف ایده قانون طبیعی و حقوق طبیعی بود و آنها را «مزخرف بر پایه‌های چوبی» خواند. بعلاوه، می‌توان توانایی حقوق ایجاد عدالت برای همه را زیر سال برد.

• حق آزادی اندیشه یا آزادی فکری اصل۲۳
• حق آزادی بیان اصل۲۴
• حق آزادی پس‌ازبیان
• حق آزادی اجتماعات اصل۲۷
• حق آزادی انتخاب شغل اصل۲۸
• حق آزادی مطبوعات یا آزادی رسانه اصل۲۴
• حق آزادی خواندن
• حق آزادی ادیان
• حق آزادی مدنی
• حق آزادی سیاسی
• حق آزادی اقتصادی
• حق آزادی مذهب
• حق آزادی انجمن
• حق آزادی منفی
• حق اختراع:حق اختراع حقی است که مخترع و سازندهٔ اثر اختراعی در اثر ثبت اختراع و به صورت انحصاری و موقت و مشروط به رعایت تکالیف مقرر در قوانین مربوط در جهت استعمال، انتقال، فروش، عرضه، واردات و اعطای مجوز بهره‌برداری به دست می‌آورد.
• حق امتیاز، حق اختراع: (پتنت) حق انحصاری است که در قبال اختراع ثبت شده به مخترع داده می‌شود.
• حق انتخاب وکیل اصل۳۵
• حقوق بشر
• حق برابری اصل ۱۹
• حق برخورداری ازتأمین اجتماعی اصل۲۹
• حق تکثیر: کپی‌رایت مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به ناشر یا پدیدآورندهٔ یک اثر اصل و منحصربه‌فرد تعلق می‌گیرد و حقوقی از قبیل نشر، تکثیر و الگوبرداری از اثر را شامل می‌شود
• حق مالکیت:هر کسی از حق مالکیت به تنهایی و نیز در شراکت با دیگران برخوردار است

• حق‌الله: آیین‌های مذهبی که گفته می‌شود وظایفی است که خدا سفارش کرده‌است، مانند نماز و روزه.
• حق آب:در قانون آب، به حقوق هر فرد برای استفاده از منابع آب اطلاق می‌گردد. به‌طور کلی حق آب عبارتست از: سهم شروع و مقرر روستا، مزرعه، باغ، خانه از آب رود، چشمه، قنات، آب‌های زیرزمینی یا چاه در ساعات و به اندازه معلوم حقابه
• حق آب و گل: صاحب امتیاز بودن به دلیل سکونت دیرینه در جایی.
• حق آموزش:حق آموزش شامل مسئولیت فراهم آوری آموزش مقدماتی برای افرادیست که آموزش ابتدایی را نگذرانده‌اند
• حق انتفاع:حقی که به موجب آن شخص می‌تواند از ملک غیر بهره‌مند شود.
• حق انتخاب مسکن ومحل اقامت اصل۳۱ و۳۳
• حق آزادی حرکت
• حق‌الارض: حقی که بمالک زمین دهند برای کشت یا چرانیدن مواشی یا مرور و امثال آن.
• حق‌البوق: ۱-رشوه، انعام ۲-باج.
• حق امتناع زوجه:زن می‌تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حالّ باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود
• حق تابعیت اصل۴۱
• حق‌التدریس، حق‌التعلیم: پاداشی که به آموزگار دهند برای درس گفتن.
• حق‌التولیه: مستمری که متولی موقوفه‌ای از درآمد آن برداشت می‌کند.
• حق‌الثبت: آنچه به دفترداران و غیره بپردازند برای ثبت قراردادی یا عقدی و جز آن.
• حق حبس:اختیاری برای هر یک از طرفین قرارداد است که بر اساس آن حق دارند اجرای تعهد خود را موکول به اجرای تعهد دیگری کنند
• حق حساب: رشوع، باج
• حق دادخواهی ال۳۴
• حق دینی:حقی است برانجام عمل یا ترک عملی
• حق ذهنی:حقّی است که متعلّق به یک شخص یا بخشی از یک اجتماع است. یعنی اختیاری یا اختیاراتی که به آن‌ها داده شده تا بعضی فعالیّت‌ها را انجام دهند
• حق ریشه: در حقوق ایران هنگامی که کشاورز ریشه کشت خود را با اجازه مالک در زمین ایجاد کند، ریشه موجود در زمین متعلق به کشاورز است حتی بعد از پایان یافتن عقد مزارعه.
• حق رأی: داشتن اجازه نظر دادن در انتخابات
• حق‌السکوت: خموشانه، پولی که کسی برای فاش نکردن سری از دیگری بگیرد.
• حق‌الشرب: حق دریافت مقدار معینی آب است که به کشاورزان فروخته می‌شود.
• حق شرط:در حقوق بین‌الملل به معنای خودداری از اعمال بخشی از مقررات یک معاهده توسط یکی از طرف‌های آن معاهده است
• حق شهرت:یک حق عمومی در مالکیت فکری است و به حق ذاتی هر انسان در کنترل استفادهٔ تجاری از هویتش گفته می‌شود
• حق شفعه:شریک می‌تواند مبلغی را که شخص سوم به شریک خود داده را به وی بدهد و سهم وحق وی را تملک کند
• حق عینی:حق عینی در این معنی، سلطه‌ای‌ست که شخص معیّن نسبت به یک شیء معین مادی دارد و می‌تواند آن را مستقیم و بدون واسطه اجرا کند. دارنده، به موجب این حق می‌تواند در حدود قانون از آن شیء استفاده نماید
• حق‌العبور: پولی که برای دریافت اجازه عبور یا ترانزیت کالا از جایی بدهند.
• حق‌العمل حق‌العمل‌کار: کارمزد، پولی که بابت فروش کالایی از صاحب کالا دریافت کنند یا بابت انجام سفارشی از سفارش‌دهنده بگیرند.
• حق فنی:مبلغی است که در ازای تحویل هر نسخه به بیمار در ایران از مردم دریافت می‌گردد.
• حق‌القدم: پامزد، پولی که برای عیادت و معاینه بیمار به پزشک داده می‌شود.
• حق قسم:یکی از حقوق مشترک زن و شوهر در هنگام ازدواج در اسلام است.
• حق مؤلف:یکی از انواع مالکیت فکری است که به حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری گفته می‌شود. حق‌التألیف
• حق‌المرتع: حقی که چوپانان و چوبداران به صاحبان مراتع و چراگاه‌ها دهند برای چرانیدن دام‌های خویش در آن.
• حق مصونیت قانونی اصل۲۲
• حق‌الناس: حقوق مردم، آنچه که حق انسان است و باید رعایت شود اعم از جان و مال و ناموس و شرف و آبرو.
• حق‌الوکالت: پولی که وکیل دادگستری برای کاری که انجام می‌دهد از موکل خود می‌گیرد.
• حق وتو: حق وتو حقی است که در یک نظام رای‌گیری به‌وسیله آن می‌توان نظر مخالف یک یا چند رای‌دهنده، فارغ از نتیجه شمارش آرا، را ملغی کرد.