سم بوتولینوم

بوتولیسم یک بیماری فلج‌کننده جدی و نادر است که به وسیله سم حاصل از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود. سه نوع عمده بوتولیسم عبارتند از: بوتولیسم غذایی که با خوردن غذاهای حاوی سم ایجاد می‌شود. بوتولیسم زخم که حاصل عفونی شدن زخم با باکتری کلستریدیوم بوتولینم است. بوتولیسم نوزادان که با مصرف ذرات حاوی باکتری ایجاد می‌شود. ۷ نوع زهر رابه بوتولیسم شناخته شده‌اند که با حروف A تا G نشان داده می‌شوند. تنها انواع A, B، E, F در انسان سبب بیماری می‌شوند.

سم بوتولینوم با فلج عضلات زیر پوستی برای صاف کردن چین و چروک‌های صورت و ایجاد ظاهری جوان‌تر در افراد به کار می‌رود؛ مانند چین و چروک‌های ناشی از اخم کردن که در بین ابروها یا روی پیشانی ایجاد می‌شوند و چروک‌های اطراف چشم و دهان که در موقع خندیدن ظاهر می‌شوند. بوتاکس در برخی موارد برای کاهش میزان تعریق در کف دست‌ها یا زیر بغل نیز استفاده می‌شود. بوتاکس در درمان لوچی، بلفارواسپاسم، میگرن مزمن و دیستونی نیز کاربرد دارد. محل تزریق بوتاکس برای درمان میگرن در نواحی مختلف پوست سر می‌باشد و معمولاً بر اساس منطقه‌ای از سر که بیشترین احساس درد را دارد انجام می‌شود. این در حالی است که در تزریق بوتاکس به منظور زیبایی نواحی پیشانی و اطراف چشم مورد تزریق قرار می‌گیرند.[1] کلفتی پوست، میزان آفتاب‌سوختگی آن و عمق چین و چروک‌ها از مواردی هستند که باید قبل از تزریق بوتاکس مورد توجه قرار بگیرند

بوتاکس پس از تزریق، جذب عضله می‌شود و در انتهای اعصابی که فرمان انقباض را به عضلات می‌رسانند مستقر می‌شود. در این محل بوتاکس از آزاد شدن یک واسطه شیمیایی به نام استیل کولین- که مسئول انقباض عضلانی است- جلوگیری می‌کند، در نتیجه دستور انقباض به عضله نمی‌رسد و در حقیقت نوعی فلج عضلانی موقت ایجاد می‌شود که ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. توکسین بوتولیسم از ۲ زیر واحد تشکیل شده‌است. زیر واحد کوچکتر با اثر بر پروتئین‌های SNARE که در اگزوسیتوز نقش دارند مانع از آزاد سازی استیل کولین می‌شوند.

از آنجا که بوتاکس عمدتاً جذب عضلات محل تزریق می‌شود و مقادیر بسیار ناچیزی از آن وارد گردش خون می‌گردد، با دوزی که برای بازکردن چروک‌ها به کار می‌رود، تقریباً هیچ عارضه مهمی ایجاد نمی‌کند. البته مثل هر تزریق دیگری ممکن است سوزش و قرمزی خفیفی در محل تزریق ایجاد کند که پس از چند ساعت خودبه‌خود برطرف می‌شود. به علاوه در برخی از افراد پس از تزریق بوتاکس، سردرد یا تهوع خفیف یا علائم سرماخوردگی ایجاد می‌شود که معمولاً طی ۲ تا ۳ روز بهبود می‌یابد. هر چند تزریق بوتاکس عارضه جسمی مهمی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند باعث افتادگی پلک، دوبینی فقدان جلوه عضلات صورت و ایجاد حالت انجماد در افراد شود. علت بروز عوارض فوق تزریق مقدار بیش از حد از بوتاکس یا تزریق در نقاط نامناسب است. آلرژی در تزریق بوتاکس دیده می‌شود که به شکل کهیر، تورم پلک‌ها و خارش موضعی خود را نشان می‌دهد. هر چند میزان بروز آلرژی بسیار ناچیز است ولی می‌تواند شدت متفاوتی داشته باشد.

• سم بوتولینوم مثل داروهایی از قبیل دیژیتالیس و آتروپین، از ترکیبات طبیعی می‌باشد که ابتدا بعلت خواص سمی مورد توجه قرار گرفتند ولی امروزه به عنوان دارو استفاده می‌شوند. این سم ابتدا در مسمومیتهای ناشی از عدم نگهداری صحیح غذا در اوایل قرن نوزدهم میلادی شناسایی شد. در سال ۱۸۲۲ برای نخستین بار تأثیر این سم بر روی سیستم عصبی در اثر مصرف سوسیس شناخته شد. این مسمومیت بوتولیسم (Botulism) نام گرفت.
• در سال ۱۸۹۵ باکتری‌ها به عنوان عامل بوتولیسم شناخته شدند. در دهه ۱۹۴۰ سم بوتولینوم تیپ A جدا و تخلیص شد. در دهه ۱۹۶۰ مطالعاتی در مورد اثرات این سم بر روی عضلات حیوانات انجام شد. در دهه ۱۹۷۰ این دارو برای اولین بار بر روی بیماران دچار لوچی چشم (استرابیسم) آزمایش شد و در سال ۱۹۸۹ با نام Oculinum توسط سازمان غذا و داروی آمریکا FDA)) در درمان لوچی چشم (استرابیسم) و اسپاسم پلک‌ها (بلفارو اسپاسم) مورد تأیید قرار گرفت. این ترکیب بعدها توسط شرکت آلرگان (Allergan) تصاحب شد و با نام بوتاکس (BOTOX) از اواخر سال ۱۹۸۰ درمان اصلی اسپاسم‌های موضعی عضلات (focal dystonia) و در دهه اخیر درمان کمکی مهمی در اسپاسم‌های عضلانی بزرگسالان و فلج مغزی کودکان بوده‌است. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۰۲ استفاده از بوتاکس بنام Botox Cosmetic را برای بهبودی موقتی در ظاهر خط اخم متوسط تا شدید در بیماران ۱۸ تا ۶۵ ساله تأیید کرد. در سال ۲۰۰۴، FDA مصرف بوتاکس را برای درمان تعریق بیش از حد زیر بغل (Primary axillary hyperhidrosis) تأیید کرد.
• امروزه در کشورهای اروپایی از ترکیبات تزریقی متعددی جهت رفع چروک یا افزایش حجم اعضای بدن استفاده می‌شود که متأسفانه در جامعه ما اطلاعات محدودی در این باره وجود دارد. به اختصار باید گفت که این نوع ترکیبات به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
• ترکیبات فلج کننده؛ که با فلج کردن عضلات پیشانی یا دور چشم، اسپاسم آن ناحیه را رفع می‌کنند و مانع از انقباض عضلات می‌شوند، بنابراین باعث رفع چروک و گاه بالا بردن ابروها می‌شوند و طول اثرشان بین ۳ تا ۶ ماه می‌باشد.
• بوتاکس نام اختصاری سم بوتولیسم است. تزریق مقدار کمی از این ماده به‌طور مستقیم در ماهیچه فعالیت آن را کم کرده و خطوطی را که نتیجه پرکاری آن روی صورت به وجود می‌آید از بین می‌برد در نتیجه صورت جوانتر و شاداب تر به نظر می‌رسد. یک روش سریع و نسبتاً غیر تهاجمی است.
• برای درمان چروک‌های پیشانی و کنار چشم‌ها (در مناطقی که حرکت عضلانی ضروری نیست) می‌توان از بوتاکس استفاده کرد تا از پیشرفت و ایجاد چروک‌ها جلوگیری شود. هم‌اکنون بوتاکس در آمریکا روشی است که بیشترین استفاده را از نظر زیباسازی صورت دارد و هنرپیشه‌های هالیوودی بیشترین مصرف‌کنندگان این ماده هستند.

در ایالات متحده آمریکا کمپانی آلرگان(Allergan) با نام تجاری بوتاکس (BOTOX) تولیدکننده سم بوتولینیوم می‌باشد که هم استفاده درمانی و هم استفاده زیبایی دارد.

شرکت آلمانی آمریکایی مرز(Merz) با نام تجاری زاُمین (XEOMIN)؛ شرکت کره‌ای (جنوبی) مدی تاکس(Medy-Tox) با نام تجاری نورونکس (NEURONOX) و شرکت فرانسوی ایپسن(Ipsen) هم با نام تجاری دیسپورت(DYSPORT) از تولیدکننده‌های اصلی بوتولینیوم می‌باشند.

چند کمپانی داروسازی دیگر در برنامه تحقیق و توسعه خود در حال سرمایه‌گذاری روی این محصول می‌باشند.

• بوتولیسم

Wikipedia contributors, "toxin&oldid=192391822 Botulism," Wikipedia, The Free Encyclopedia, (accessed February ۲۳، ۲۰۰۸).

www.mosaferian.com